تعزیه؛ از مذهب تا ماندگاری موسیقی ایرانی

نمایش یا آیین تعزیه یکی از هنرهای ارزنده و قدیمی ایران است که در مراسم سوگواری حضرت امام حسین (ع) و خاندان و یارانش اجرا می‌شود. تعزیه از آغاز دوره قاجار در ایران رواج پیدا کرد.

نمایش یا آیین تعزیه یکی از هنرهای ارزنده و قدیمی ایران است که در مراسم سوگواری حضرت امام حسین (ع) و خاندان و یارانش اجرا می‌شود. تعزیه از آغاز دوره قاجار در ایران رواج پیدا کرد. ناصرالدین شاه به آن بسیار توجه می‌کرد، تا جایی که این وسیله اظهار تجمل و شکوه سلطنت ناصرالدین شاهی بدل به صنعتی مهم شد. به سبب همین علاقه و توجه ناصرالدین شاه بود که در کنار اندرون شاهی تکیه دولت را ساختند و اکثر شاهزادگان هم به پیروی از شاه، مجالس تعزیه راه انداختند و رفته رفته در هر محله و کوی و گذر پایتخت تکیه‌هایی ساخته شد که مخارج آن را ساکنان محله می‌دادند.

در آن زمان مراسم شبیه‌خوانی و تعزیه رسم و رسوم خاص خودش را داشت و با شکوه و تجمل خاصی برگزار می‌شد و هر یک از اعضای شبیه‌خوانی نقش به خصوصی را ایفا می کرد. کارگردان یا مدیر تعزیه را معین البکاء می‌گفتند. معین البکاء نقش هر یک از شبیه‌خوان‌ها را تعیین می‌کرد و اشعاری را که در هر مجلس یا نمایش باید بخوانند در نسخه‌یی به آنها می‌داد. از طرفی هر نقش، آواز و آهنگی مخصوص به خود داشت.

موسسه فرهنگی، هنری ماهور در اردیبهشت ۱۳۹۱ آلبومی با عنوان «دو مجلس تعزیه» از ابراهیم بوذری منتشر کرد. در این سی‌دی دو مجلس تعزیه حضرت عباس (ع) و تعزیه حضرت علی‌اکبر (ع) توسط این شاگرد ابوالحسن اقبال آذر اجرا شده و مطالبی نیز درباره پیدایش و علل تشکیل تعزیه، اجرای تعزیه، اشعار تعزیه، ‌خوانندگان برجسته تعزیه و اینکه تعزیه در چه دستگاه‌ها و آوازها و آهنگ‌هایی خوانده می‌شده در دفترچه همراه سی‌دی به قلم ابراهیم بوذری آمده است. ابراهیم بوذری با آنکه در سال ۱۲۷۴ در طالقان‌زاده شد به واسطه شغل پدر و پدربزرگش در تهران رشد و پرورش یافت و از همان کودکی به تحصیل طلبگی و خوشنویسی پرداخت. او بعد از گذراندن دوره‌هایی نزد اساتید برجسته آن زمان، خوشنویس برجسته‌یی شد و به عنوان کارشناس خط وزارت دادگستری، خطاط رسمی کتابخانه مجلس شورای ملی، مدرس انجمن خوشنویسان و مدرس خوشنویسی دبیرستان‌های تهران به خدمت پرداخت.

نمونه‌هایی از خط وی در کتیبه‌های آرامگاه سعدی، دروازه قرآن شیراز و نیز کلمات تصانیف در دیوان امیرجاهد موجود است. از سوی دیگر به نظر می‌آید فراگیری آواز و ردیف آوازی توسط بوذری، نیز از محافل روضه‌خوانی و تعزیه آغاز شده باشد. از همین رهگذر نخستین معلم آواز بوذری ظاهرا شیخ حبیب‌الله شمس‌الذاکرین کاشانی است که بلندخوانی و تحریرهای حلقی‌اش معروف بوده است اما مهم‌ترین معلم آواز او را باید اقبال آذر (اقبال السلطان) دانست.

اقبال السلطان در صدر رجال تعزیه بعد از مرحوم حاج ملاکریم جناب قزوینی قرار دارد. او در موسیقی و تعزیه شاگرد مرحوم جناب بود و تا پایان عمر جناب با او رابطه شاگرد و استادی را قطع نکرد. این حقیقت را نمی‌توان نادیده گرفت که تعزیه زمانی رواج یافت که شیرازه موسیقی قدیم ایران از هم گسیخته بود و اکنون از طریق همین تعزیه می‌توان بسیاری از الحان فراموش شده را از روی اشعار تعزیه که همه با آن آشنا هستند، به دست آورد.