کنار آمدن با شیمی درمانی

بدون شک یکی از دشوارترین مراحل برای یک بیمار سرطانی, انجام شیمی درمانی است

بدون شک یکی از دشوارترین مراحل برای یک بیمار سرطانی، انجام شیمی‌درمانی است...

نام سرطان از یک سو و ریزش موهای بیمار از سویی دیگر و بدتر از همه هزینه‌های کمرشکن دارو و درمان، دست به دست هم می‌دهند و گاهی باعث می‌شوند برخی بیماران درمان را نیمه‌کاره رها کنند. این هفته پای صحبت مینا. الف نشسته‌ایم و درباره ابتلای مادرش به سرطان پستان، شیمی‌درمانی‌اش و روزهای سختی که بر آنها گذشته، گفت‌وگو کرده‌ایم.

مینا الف از مشکلات مادرش که در حال گذراندن دوره‌های شیمی‌درمانی است، می‌گوید:

روزی که موهای مادر ریخت...

▪ چگونه متوجه بیماری مادرتان شدید؟

یک سال قبل از اطلاع ما، مادر از وجود توده‌ای در سینه‌شان مطلع بودند اما به هیچ‌یک از اعضای خانواده چیزی نگفتند تا اینکه اتفاقی، یکی از خواهرهایم متوجه این موضوع شد. اما مادر به هیچ‌وجه قبول نمی‌کرد به پزشک مراجعه کند. به هر حال مراجعه کردند و ۲ هفته بعد، جواب آزمایش پاتولوژی آمد؛ خوشبختانه هیچ‌کدام از غده‌های لنفاوی آلوده نبودند اما پزشک گفت برای اینکه سلول‌های سرطانی کاملا از بین بروند و مطمئن شویم بیماری را سرکوب کرده‌ایم، به چند جلسه شیمی‌درمانی نیاز است.

▪ چند جلسه شیمی‌درمانی شدند؟

ابتدا تعداد جلسه‌های شیمی‌درمانی را ۴ جلسه تعیین کردند ولی ما می‌دانستیم احتمالا باید بیشتر از این باشد. به هر حال متوجه شدیم پزشک برای اینکه مادرم وحشت نکنند و روحیه خود را از دست ندهند، بعد از اتمام ۴ جلسه، جلسه‌های دیگر را یک‌به یک اضافه می‌کنند. شاید اگر یکباره می‌گفتند ۸ جلسه شیمی‌درمانی لازم است، مادرم بیش از این روحیه‌شان را از دست می‌دادند.

▪ فاصله شیمی‌درمانی‌ها چقدر بود؟

تقریبا هر ۳ هفته یکبار انجام می‌شد اما قبل از شیمی‌درمانی، مادر باید آزمایش خون انجام می‌دادند تا از نظر کم‌خونی و وضعیت پلاکت‌ها بررسی شوند.

▪ چگونه به مادرتان گفتید باید شیمی‌درمانی شوند؟

ما این موضوع را به مادر نگفتیم. با شناختی که از روحیات مادر داشتیم، تصمیم گرفتیم مرحله به مرحله پیش برویم و حتی به پزشک گفتیم که مادرم به کلمه «شیمی‌درمانی» خیلی حساس است و اگر بداند قرار است شیمی‌درمانی شود، روند ادامه درمان با مشکل مواجه خواهد شد. در هر صورت با ترفندهای خاص و بدون اینکه متوجه شیمی‌درمانی شوند، ایشان را به بیمارستان بردیم ولی در اولین جلسه شیمی‌درمانی متوجه حضور بیمارانی شدند که موهای سرشان را از دست داده‌اند و با دیدن آنها خیلی نگران و هراسان شدند.

▪ آثار داروهای شیمی‌درمانی از همان جلسه اول بروز کرد؟

نه، تقریبا از جلسه دوم به بعد علایم آغاز شد. چون ابتدا پزشک داروهای ضعیف‌تری تجویز کرد تا بدن آمادگی پیدا کند. بعد به‌تدریج دوز دارو بالا می‌رود و آثار آن نیز شدید می‌شود. ۳-۲ روز بعد از جلسه دوم بود که مادر به حمام رفتند و موقع شستن سرشان، یکباره همه موهایشان ریخت. در بیمارانی که شیمی‌درمانی می‌شوند، موها کم‌پشت نمی‌شود بلکه همه با هم می‌ریزد. این موضوع مادر را به شدت شوکه کرده بود.

▪ دیگر عوارض شیمی‌درمانی مادرتان چه بود؟

مشکل بزرگ دیگری که داشتیم، حالت تهوع بود. چنین بیمارانی با وجود اینکه گرسنه هستند، نمی‌توانند غذا بخورند. پزشک برای رفع این حالت دارو هم تجویز کرد اما اصلا اثری نداشت. حالت تهوع تقریبا ۲ هفته بعد از تزریق دارو طول کشید و آخرین جلسه‌های شیمی‌درمانی تقریبا هر روز ادامه داشت.

▪ در حال حاضر وضعیت مادرتان چگونه است؟

۲ ماه است شیمی‌درمانی تمام شده و موهایشان در حال رشد است ولی ناخن‌هایشان یک به یک سیاه می‌شوند و می‌افتند.

▪ مادر در زمان شیمی‌درمانی چه محدویت‌هایی داشتند؟

به دلیل اینکه شیمی‌درمانی سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، پزشک رفتن به محافل عمومی، عروسی، دست دادن و روبوسی را برایشان منع کرده بود.

▪ هزینه‌های درمان این بیماری چگونه است؟

در مراحل اول شیمی‌درمانی، داروها چندان گران‌قیمت نیستند و نهایتا حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان می‌شوند ولی از جلسه ۴ و ۵ به بعد، هزینه‌ها بالاتر ‌رفت و به ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان ‌رسید. البته مادر من بیمه تکمیلی دارند که اخیرا تصویب شده دولت ۹۰درصد هزینه‌های آن را پرداخت می‌کند اما هنوز درمان به اتمام نرسیده و هر ۳ هفته یکبار آمپول هرسپتین به مادر تزریق می‌شود که خیلی گران است و حدود ۳ میلیون تومان هزینه دارد.

● نگاه متخصص پوست

چرا در شیمی‌درمانی

موهایمان می‌ریزد؟

دکتر مجتبی امیری

عضو هیات علمی دانشگاه علوم?پزشکی بقیه‌ا...

سرطان رشد و تکثیر غیرقابل‌کنترل سلول‌هاست و اساس کار داروهای شیمی‌درمانی هم متوقف و مهارکردن این سلول‌های افسارگسیخته است اما داروهای شیمی‌درمانی قادر به شناخت سلول‌های تکثیری سالم و ناسالم نیستند و هر سلول در حال رشد را از بین می‌برند. برخی سلول‌ها از قبیل مو، پوست، ناخن و مخاط به طور دائم در حال رشد و تکثیرند و سریع‌تر و شدیدتر تحت‌تاثیر دارو قرار می‌گیرند.

سر یک فرد حدود ۱۰۰ هزار تار مو دارد که ۸۵-۸۰ درصد در فاز رشد و ۱۵-۱۰ درصد در حال استراحت‌ هستند. داروی شیمی‌درمانی روی موهای در فاز رشد اثر می‌کند و با متوقف‌کردن رشد آنها، یکباره همه این ۸۵درصد دچار ریزش می‌شود و فقط تعدادی که در فاز استراحت هستند باقی می‌مانند. به طور کلی هر نقطه‌ای از بدن که دارای موهای در فاز رشد باشد، دچار ریزش خواهد شد اما از آنجایی که در سایر نقاط بدن بیشتر موها در فاز استراحت هستند شاید ریزش آن نقاط چندان محسوس نباشد.

تقریبا ۳-۲ ماه بعد از اتمام شیمی‌درمانی رویش مجدد موها آغاز می‌شود. دوره‌های شیمی‌درمانی کوتاه و متناوب‌اند. فقط در برخی سرطان‌ها که به درمان طولانی‌مدت نیاز دارند گاهی صدمه‌‌های جدی به موها و ناخن‌ها وارد می‌شود که ممکن است رشد موها برای همیشه متوقف شود.

ناخن‌ها رشد کندتری نسبت به مو دارند بنابراین افتادن آنها نیز دیرتر رخ می‌دهد. در برخی بیماران، لک‌های تیره‌ای زیر ناخن دیده می‌شود. در گروهی دیگر خونریزی‌های زیر مخاط ناخن اتفاق می‌افتد. به هر حال رشد ناخن‌ها نیز با داروهای شیمی‌درمانی متوقف می‌شود و یک‌به‌یک از جا کنده می‌شوند. البته در دوره‌های شیمی‌درمانی کوتاه، شیارهای عرضی در ناخن ایجاد می‌شود که نشانه متوقف‌شدن رشد ناخن‌هاست. تلاش محققان این است تا بتوانند داروهایی ارائه دهند که فقط روی بافت هدف اثر کند اما داروهایی وجود دارند که عوارض جانبی کمتری داشته باشند. البته براساس تشخیص پزشک و نوع سرطان تجویز می‌شوند. مثلا در کسانی که با داروی ۵ کلرواوراسیل، شیمی‌درمانی می‌شوند التهاب مخاطی ایجاد می‌شود. در این گروه از بیماران التهاب مخاط تنفسی، گوارشی، لب و دهان شایع است و علایم به صورت قرمزی، سوزش و زخم نمود پیدا می‌کند. در هر حال، این داروها سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند که دلیل اصلی بروز عفونت‌های پوستی است.

همه عفونت‌های پوستی ممکن است دیده شوند؛ تبخال، زونا، عفونت‌های باکتریایی کورک، دمل چرکی، عفونت‌های چین ناخن‌ها که مهم‌ترین آنها کاندیدیازیس است. این نوع قارچ در جاهای مرطوب به خوبی رشد می‌کند (در کشاله ران، چین زیر سینه خانم‌ها و لای انگشتان کسانی که با آب زیاد سر وکار دارند)، پس افرادی که شیمی‌درمانی می‌شوند باید نسبت به این نکته دقت داشته باشند و بهداشت خود را کاملا رعایت و با کوچک‌ترین علامتی به پزشک مراجعه کنند تا بیماری قارچی پیش‌آمده ریشه‌کن شود.

● نگاه متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی

۳ ماده ‌غذایی معجزه‌آسا

در شیمی‌درمانی

دکتر رضا راست‌منش ‌

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی

یکی از اهداف علم تغذیه در بیماران مبتلا به سرطان که تحت‌ شیمی‌درمانی قرار دارند این است که اثر شیمی‌‌درمانی را بیشتر و عوارض جانبی آن را کمتر کند. شیمی‌‌درمانی اختلال‌هایی در بدن بیمار ایجاد می‌کند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به خشکی دهان، حالت تهوع، زخم‌های دهان و مری و ضعف سیستم ایمنی اشاره کرد. مشکل بسیار شایع بیماران حالت تهوع است زیرا داروهای شیمی‌درمانی مکانیسم چشایی و بویایی را به هم می‌زنند و بیماران به غذاهایی که شاید از نظر طعم و بو برای یک فرد سالم بسیار مطبوع باشند، واکنش منفی نشان می‌دهند. آنها برای کاستن این حالت باید از خوردن غذاهای گرم، به‌خصوص فرآورده‌های گوشتی، اجتناب و پروتئین موردنیاز بدن را با مصرف غذاهای سرد مثل سالاد الویه‌ حاوی تخم‌مرغ، گوشت قرمز و مرغ که به‌صورت سرد سرو می‌شود، تامین کنند. البته برای کاهش حالت تهوع و خشکی‌ دهان می‌توان قبل از غذا مایعات خنک نوشید یا قطعه‌های کوچک یخ را در دهان قرار داد. این کار نه تنها تهوع و خشکی‌ دهان را کاهش می‌دهد، بلکه به بیمارانی که به علت شیمی‌درمانی دچار زخم در ناحیه دستگاه گوارش فوقانی شده‌اند، کمک می‌کند دردشان تسکین یابد و غذا را راحت‌تر ببلعند. البته غذاها باید نرم و کم‌حجم باشند.

قدم بعدی، گنجاندن ۳ نوع ماده غذایی مهم در برنامه غذایی است که تاثیر معجزه‌آسایی برای این بیماران دارد:

۱) پورین‌ها و پریمدین‌ها: قارچ‌ها حاوی موادی به نام «پورین» و «پریمدین» هستند و متاسفانه تاکنون کمتر به نقش این دو ماده حیاتی در بیماران سرطانی توجه شده است. درست است که شیمی‌درمانی سلول‌های سرطان‌زا را از بین می‌برد، ولی برخی سلول‌های سالم را هم نابود می‌کند. پورین و پریمدین کمک می‌کنند سلول‌های سالمی که از بین رفته‌اند، با سرعت بیشتری بازسازی شوند.

۲) امگا۳: از نظر علمی ثابت شده مصرف اسید چرب امگا۳ اثربخشی شیمی‌درمانی را افزایش و شدت عوارض جانبی ناشی از آن را به شدت کاهش می‌دهد. این ماده به وفور در فرآورده‌های دریایی مثل گوشت ماهی وجود دارد.

۳) تورمریک: زردچوبه، ماده مغذی‌ای است که از آن به عنوان طعم‌دهنده و رنگ‌دهنده در غذاها استفاده می‌شود. در این ادویه ماده‌ای به نام «تورمریک» وجود دارد که اثربخشی شیمی‌درمانی و رادیوتراپی را بیشتر می‌کند. تورمریک یکی از قوی‌ترین آنتی‌اکسیدان‌هاست و از ویژگی‌هایش این است که می‌تواند از غشای سلول عبور کند و حتی وارد هسته آن شود. آنتی‌اکسیدان‌ها عمر سلول‌ها را افزایش می‌دهند. نقش شگفت‌انگیز تورمریک به گونه‌ای است که علاوه بر اینکه عمر سلول‌های سالم را افزایش می‌دهد سلول‌های سرطانی را هم از بین می‌برد. لازم است علاوه بر در نظر گرفتن نکته‌هایی که گفته شد، برای تقویت سیستم ایمنی مکمل‌ها و ویتامین‌های مناسبی را نیز به آن اضافه کنند تا با تقویت هر چه بیشتر چه از نظر غذایی و چه از لحاظ ایمنی، از کاهش سریع وزن جلوگیری ‌شود.

● نگاه ایمونولوژیست بالینی

وقتی عیادت هم

برای بیمار خطر دارد...

دکتر علیرضا سالک‌مقدم

استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

داروهای شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های بدخیم تجویز می‌شوند. این داروها سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هستند و قدرت سیستم ایمنی را کاهش می‌دهند. دارو روی همه سلول‌های بدن اثر دارد ولی تاثیر آن روی سلول‌هایی مانند گلبول‌های قرمز و سفید که رشد و تکثیر سریعی دارند، بیشتر است. گلبول‌های سفید نقش اساسی در تامین ایمنی بدن دارند و با از بین رفتنشان، سیستم ایمنی بیمار تحت‌درمان کاهش‌ می‌یابد و مستعد ابتلا به عفونت‌ها و بیماری خواهد شد. البته داروهای شیمی‌درمانی طوری تجویز می‌شوند که آسیب وارده به سلول‌ها بیش از حد نباشد. کاهش سیستم ایمنی موقتی است و با اتمام شیمی‌درمانی، به حالت طبیعی بازمی‌گردد اما در طول دوره درمان بیمار و اطرافیان او باید به نکته‌هایی توجه کنند.

بیمار باید سعی کند دیدگاه منفی‌اش نسبت به شیمی‌‌درمانی و سرطان را کمتر کند چون استرس و نگرانی‌های ناشی از بیماری، اثری منفی روی سیستم ایمنی بدن دارد. برای تمدد اعصاب می‌توان ورزش‌های سبک و آرام‌بخش مانند یوگا انجام داد. گرچه بیشتر بیماران بی‌اشتها هستند ولی خوردن میوه‌ها و سبزی‌ها به‌دلیل اینکه حاوی آنتی‌اکسیدان هستند، سیستم ایمنی را تقویت و آثار داروهای شیمی‌درمانی را کمتر می‌کند. بیمار تحت‌درمان بهتر است کمتر در مجامع عمومی حاضر شود زیرا بدنش ضعیف شده و به شدت مستعد ابتلا به انواع عفونت‌هاست. نزدیکان و بستگان نیز باید بدانند هرگونه تماس با بیمار از طریق دست دادن، روبوسی و حتی عیادت ممکن است سلامت او را بیش از پیش به خطر بیندازد. بنابراین عیادت از بیماری که شیمی‌درمانی می‌شود، باید محدود باشد و اگر امکان آن نیست، بیمار یا اطرافیانش به ماسک مجهز شوند و فقط بستگان درجه اول به او نزدیک شوند.

● نگاه متخصص بیماری‌های دهان و لثه

شیمی‌درمانی

و عوارض دهانی

دکتر آرش منصوریان

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

مهم‌ترین عارضه دهانی شیمی‌درمانی، ایجاد التهاب، قرمزی و زخم داخل مخاط گونه، لثه، زبان، لب و سقف دهان است که دردناک است و بیمار را آزار می‌دهد. در این مواقع، بیمار باید رژیم غذایی‌اش را کنترل کند. خوراکی‌هایی مانند مرکبات، گریپ‌فروت، گوجه‌فرنگی، مواد تند مثل فلفل و ادویه‌ها آسیب بیشتری به نقاط ملتهب و قرمز وارد می‌کنند. علاوه بر این، بیمار باید آب خنک، بستنی و شکلات‌های خنک بیشتر مصرف کند. برای تسکین زخم‌های دهانی، می‌توان دهانشویه‌ای با جوش شیرین درست کرد و روزی ۲ تا ۳ بار دهان را با آن شست. مشکل دیگر، خشکی بیش‌ازحد دهان است. داروهای شیمی‌درمانی روی غدد بزاقی اثر می‌گذارند و ترشح آنها را کمتر می‌کنند بنابراین بیمار در بلع و تکلم دچار مشکل می‌شود. بزاق، نقش مهمی در شستشوی دهان دارد و کمبود آن می‌تواند باعث پوسیدگی دندان‌ها شود. برای مرطوب‌نگه داشتن محیط دهان راهکارهای مفیدی وجود دارد. یک روش سنتی و بسیار ساده؛ وجود یک بطری آب کنار بیمار است تا هر وقت نیاز شد، دهانش را تر و مرطوب کند. روش دوم، استفاده از یک تا دو قاشق گلیسیرین یا روغن زیتون است که با یک قطره آبلیموی تازه مخلوط شده است. این دهانشویه سنتی را می‌توان ۳-۲ دقیقه قبل از خوردن غذا (روزی ۴-۳ بار) مزه‌مزه کرد. آدامس‌های بدون قند نیز بسیار مفید هستند. همچنین بیماران می‌توانند از بزاق‌های مصنوعی که در داروخانه‌ها موجود است نیز به عنوان مرطوب‌کننده دهان استفاده کنند. بهتر است همه افرادی که قرار است شیمی‌درمانی شوند، قبل از این کار به دندان‌پزشک مراجعه و دندان‌های پوسیده خود را ترمیم کنند.

● نگاه فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش و کبد

شیمی‌درمانی

و عوارض گوارشی

دکتر شهرام آگاه

عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران

برای درمان تومور، مجموعه‌ای از داروهای شیمی‌درمانی تجویز می‌شوند که بیشتر آنها عارضه گوارشی دارند. شایع‌ترین عارضه این داروها، تهوع و استفراغ است. بیشتر این داروها مخاط دستگاه گوارش را از بین می‌برند و باعث تحریک آن می‌شوند. همچنین مرکز تهوع در مغز نیز تحت‌تاثیر آنها قرار می‌گیرد و فعال می‌شود. از دیگر عوارض داروهای شیمی‌درمانی می‌توان به ابتلا به اسهال یا یبوست اشاره کرد. سلول‌های مخاط بدن و روده‌ها بسیار حساس هستند و با کشته شدنشان، جذب غذا دچار اختلال و دردهای شکمی ایجاد می‌شود. بسیاری از افراد نیز بی‌اشتها می‌شوند. از سوی دیگر، سلول‌های بزاقی هم آسیب می‌بینند که باعث کاهش ترشح بزاق می‌شود و حتی گاهی بزاق اصلا ترشح نمی‌شود بنابراین فرایند خوردن غذا مختل خواهدشد زیرا دهان خشک‌تر می‌شود و فرد دیگر نمی‌تواند غذا را بجود. در این موارد انواع وسیعی از داروهای ضدتهوع و استفراغ تجویز می‌شود که ممکن است در برخی بیماران نتایج خوبی داشته باشد و شرایط بیمار را مساعدتر کند.

پرنیان پناهی

«میزگردسلامت» درباره سرطان پستان و شیمی‌درمانی یکی از خوانندگان «سلامت» با حضور

دکتر مجتبی امیری متخصص پوست، دکتر علیرضا سالک مقدم متخصص ایمونولوژی، دکتر شهرام آگاه فوق‌تخصص گوارش، دکتر آرش منصوریان متخصص بیماری‌های دهان و لثه و دکتر رضا راست‌منش متخصص تغذیه