توجه به ریشه های درختی که بار نمی دهد

سال هاست که جای خالی نمایشنامه های ایرانی روی صحنه تئاتر کشور حس می شود و بسیاری از مسئولان و منتقدان کم بودن مخاطبان این هنر را ناشی از همین موضوع می دانند و تاکید می کنند که صحنه تئاتر باید با نمایشنامه های ایرانی, موضوعاتی برگرفته از دل جامعه را مطرح کرده و مردم را به تماشاخانه ها بکشانند

سال‌هاست که جای خالی نمایشنامه‌های ایرانی روی صحنه تئاتر کشور حس می‌شود و بسیاری از مسئولان و منتقدان کم‌بودن مخاطبان این هنر را ناشی از همین موضوع می‌دانند و تاکید می‌کنند که صحنه تئاتر باید با نمایشنامه‌های ایرانی، موضوعاتی برگرفته از دل جامعه را مطرح کرده و مردم را به تماشاخانه‌ها بکشانند.

از طرف دیگر نمی توان از نمایشنامه نویسان ایرانی توقع این را داشت که ره صد ساله را یک شبه بپیمایند و بی هیچ پشتیبانی و برنامه ریزی دقیقی شاهکار خلق کنند. چندی پیش بنیاد ملی نمایشنامه نویسی، فعالیت خود را آغاز کرد تا بتواند با همفکری و برنامه ریزی نویسندگان این عرصه، راه را برای رشد و پیشرفت نمایشنامه های ایرانی فراهم کند.

این بنیاد اکنون نخستین جشنواره ملی نمایشنامه نویسی را هم برگزار می کند تا نمایشنامه نویسان با ارسال آثار خود به این جشنواره و بررسی آنها راهی را برای حل مشکل نداشتن نمایشنامه ایرانی و بومی برای اجرا در کشورمان حل کنند.

صرف نظر از برگزاری جشنواره هم اگر نگاهی به شکل گیری و راه اندازی این بنیاد بیندازیم، می بینیم این حرکت به خودی خود می تواند گامی موثر در پیشرفت نمایشنامه نویسی باشد.

سیدحسین فدایی حسین، نویسنده و پژوهشگر تئا تر در این باره به جام جم می گوید: همیشه درباره اهمیت نمایشنامه در جریان تصمیم گیری صحبت شده و هیچ زمان آن طور که باید و شاید به شکل عملی اقدامی انجام نشده است و خوشحالم وعده ای که مدام از آن صحبت می شد به تحقق رسیده است. بنیاد ادبیات نمایشی همان ارگان و سازمانی است که قرار است به توسعه نمایشنامه در ایران کمک کند و به شکل عملی و اجرایی روی این مسأله مهم کار تخصصی انجام دهد.

● جشنواره ها تاثیرگذاری مقطعی دارند

فدایی حسین که سفارش نمایشنامه از سوی این بنیاد را بسیار موثرتر از برگزاری جشنواره ها می داند، تاکید می کند: برگزاری جشنواره برای مقطع خاصی ایجاد تشویق می کند و حمایت از تولید نمایشنامه اگر در قالب جشنواره باشد گامی بزرگ اما کوتاه مدت است، اگر بنیاد ادبیات نمایشی ایران سفارش تولید نمایشنامه را به طور دائم در دستور کار خود داشته باشد، موفقیت بهتری کسب خواهد کرد.

نویسنده نمایشنامه «توفان» با بیان این مطلب که بنیاد باید از تولید نمایشنامه غافل نشده و از آن حمایت کند، می گوید: بدون شک باید اشاره کنم، اجرای هر نمایشی از یک نویسنده در نگارش نمایش بعدی وی تأثیرگذار خواهد بود و این یک روند تکاملی در نمایشنامه ‏نویسی است. نمایشنامه هرچند به تعبیر بسیاری یک اثر مستقل ادبی است، اما با اجرا به کمال خود می‏رسد و گذشته از آن، نویسنده می‏ تواند ضعف‏ها و قوت‏های نگارشی خود را در اجرا بیابد و آنها را در اثر بعدی‏اش لحاظ کند.

او ادامه می دهد: باید فضایی ایجاد شود که نمایشنامه نویسان هر زمان قصد نوشتن داشتند بدانند جایی هست که به آنها کمک می کند و این مهم تر از هر چیز است.

این نمایشنامه نویس، به کمبود اطلاعات برخی نویسندگان به عنوان یکی از ضعف هایی که امروزه در عرصه نمایشنامه نویسی داریم اشاره کرده و می افزاید: بنیاد ادبیات نمایشی می تواند یک بانک اطلاعاتی بزرگ را ایجاد کند تا به لحاظ آماری مشخص شود چه تعداد اثر وجود دارد و چه تعداد نویسنده در هر حوزه یا ژانر خاص فعالیت می کنند. این بانک می تواند ما را با حجم زیادی از اطلاعات مواجه کند. کسانی که می خواهند کار نمایشنامه نویسی را دنبال کنند، باید گام های استوارتری را بردارند و به عقیده من بهتر است با انواع نمایش و نمایشنامه نویسی آشنا شوند.

فدایی حسین در پایان سخنانش می گوید: به عقیده من تولید نمایشنامه باید گام اول و انتشار نمایشنامه گام دوم این بنیاد باشد.

منوچهر اکبرلو، دیگر پژوهشگر موفق عرصه تئاتر، وجود نهادی را که صرفا روی نمایشنامه نویسی متمرکز باشد، نیازی مورد غفلت واقع شده دانسته و می گوید: اگر معتقد باشیم که تئاتر مساله ای جدی است و باید با آن جدی و اصولی برخورد کرد، بنابراین باید بپذیریم که برای بخش های مختلف آن نیازمند انجام فعالیت های زیربنایی هستیم و این نیاز به وجود یک نهاد که صرفا روی نمایشنامه نویسی تمرکز کند، ضروری است که تا به امروز مورد غفلت هم واقع شده است.

او می افزاید: توجه به تولید نمایشنامه های ماندگار و الگو، حمایت نمایشنامه نویسان، گسترش آموزش و در یک کلام احیای اهمیت نمایشنامه از جمله کارهایی است که بنیاد ادبیات نمایشی ایران می تواند آن را به سرانجام برساند. طبیعی است که فعالیت های این بنیاد باید کاملا جدا از فعالیت های جاری اداره کل هنرهای نمایشی و جشنواره های رایج در تئاتر باشد و باید بنیاد ادبیات نمایشی که با این محوریت تشکیل شده حمایت شود و لازم است نهادهای فرهنگی مرتبط با تئاتر نیز در رساندن این بنیاد به اهداف مورد نظر خود همکاری لازم را داشته باشند.

اکبرلو با توجه به تشکیل بانک اطلاعاتی نمایشنامه نویسان و جمع آوری نمایشنامه ها در بنیاد ادبیات نمایشی تاکید می کند: فقدان اطلاعات در زمینه های مختلف هنری و فرهنگی همواره آسیب بزرگی را متوجه این عرصه کرده است و بدون بانک اطلاعاتی ما نمی دانیم تا به اینجا چه مسیری را پیموده ایم و نمی دانیم موجودی ما در این عرصه از لحاظ کیفی و کمی چیست و بدون چنین مجموعه ای نمی توانیم ارزیابی صحیحی از گذشته و حال خود داشته باشیم تا بتوانیم بر اساس آن برای آینده تحلیل صحیح و برنامه ریزی مناسب ارائه کنیم.

اکبرلو می گوید: این مجموعه بخش مهمی از تاریخ تئاتر ما را تشکیل خواهد داد و بدیهی است تشکیل این مجموعه از جمله نیازهای اساسی و بزرگی است که هر چه دیرتر انجام می شد زیان بیشتری داشت. بنابراین تشکیل بانک های اطلاعاتی موجود در بنیاد ادبیات نمایشی ایران فرصتی انکارناپذیر است.

او در پایان تاکید می کند: موفقیت بنیاد ادبیات نمایشی ایران به رونق نمایشنامه نویسی کمک می کند و رونق نمایشنامه نویسی نیز به ارتقای تمامیت تئاتر خواهد انجامید و در نتیجه تئاتر را در نهادهای دیگر نیز رونق داده و کیفیت آن را افزایش خواهد داد و صد البته نتیجه نهایی مناسب و مثبت این جریان در روند رو به رشد مسائل فرهنگی و اجتماعی کمک خواهد کرد.

حسن باستانی، عضو کانون نمایشنامه نویسان خانه تئاتر تهیه بانک اطلاعاتی نمایشنامه نویسان را توسط بنیاد ادبیات نمایشی، اقدامی ضروری می داند و می گوید: پیش از این بنیاد سینمایی فارابی بانک اطلاعاتی فیلمنامه نویسان را تشکیل داده بود و در حوزه تئاتر نیز کانون نمایشنامه نویسان خانه تئاتر در ابعادی کوچک تر به جمع آوری این اطلاعات پرداخت و امیدوارم بنیاد ادبیات نمایشی در ابعادی وسیع به تهیه این بانک اطلاعات همت گمارد.

او می افزاید: اولین چیزی که باید به آن بها بدهیم نمایشنامه است و تا زمانی که نمایشنامه ای خوب تولید نشود نمی توان انتظار خلق اثری ماندگار را داشت. پس باید برای این مهم هزینه کنیم تا این ریشه و اصل جان بگیرد و درخت نمایش بزرگ شود.

علیرضا حنیفی اما نگاهی متفاوت به نمایشنامه نویسان ایرانی دارد. او جامعه نمایشنامه نویسان ایران را جامعه ای ناامید از حمایت مسئولان دانسته و می گوید: اگر بنیاد ادبیات نمایشی بتواند اولین امید را در نویسندگان زنده کند و برای آنها این اطمینان را حاصل کند که بنیاد محلی برای بقای اندیشه و تداوم آنهاست مطمئنا انگیزه ها دوباره جان می گیرد و تبادل اندیشه صورت می گیرد.

او با ابراز تاسف از اجرای نمایشنامه های خارجی در دانشگاه های ایران گفت: متاسفانه هرگاه علت را جویا می شویم به نداشتن ساختار جهانی و نداشتن اندیشه و فکر جهانی آثار ایرانی اشاره شده و این مطلب درست نیست.

این هنرمند با تاکید بر این که که بنیاد ادبیات نمایشی می تواند حیات نمایشنامه نویسی در ایران را تداوم بخشد می گوید: جای چتر حمایتی برای نمایشنامه نویس بسیار خالی بود و امیدوارم بنیاد ادبیات نمایشی، نویسندگان را مورد حمایت قرار دهد و علاوه بر نمایشنامه، پژوهش های نمایشنامه نویسی را دسته بندی و صورت بندی کند.

زینب مرتضایی فرد