آشنایی با معانی و مفاهیم تعاون

درک واقعی مفهوم هر پدیده ای بدون توجه به پویایی آن معمولاً ناقص و گمراه کننده است بیشتر پدیده ها و مفاهیم از آن هنگام که به وجود می آیند در حال تحول اند و واژه ها و کلماتی که برای نامیدن آن ها, به کار می روند نیز معانی متفاوتی به خود می گیرند

تعاون نیز چنین است، اما خطاست اگر تصور شود تعاون به عنوان یک پدیده در طول زمان تحولی خطی داشته است. تعاون در یک زمان و در مکان های مختلف و در سطوح متفاوت حیات اجتماعی اشکال گوناگون به خود می گیرد. این مسأله پویایی عظیم تعاون را در انطباق با شرایط جوامع مختلف(از نظر زمان، مکان و کیفیت) نمایان می سازد که حتی نباید تعاون را به عنوان پدیده ای حاصل از ضروریات روند تحول در یک مقطع زمانی خاص از حیات اجتماعی دانست. تعاون از نخستین لحظه های حیات هر پدیده اجتماعی همراه آن است و خود عاملی است که بقای استمرار، تحول و تکامل پدیده ها را امکان پذیر می سازد. به عبارت دیگر تعاون اساس کلیه جنبه های زندگانی است و روح آن در کالبد هستی سرشته شده است.

با این دید از تعاون به عمیق ترین نمود آن می رسیم. تعاون طریقه ای برای زندگی و فلسفه ای برای حیات و مجموعه ای از پویش ها و شیوه های رفتار می باشد و در عین حال مجموعه ای از اصول و مبانی راهنما در زندگی فردی و اجتماعی انسان است. به قولی تعاون پایه و شالوده یک نظام اقتصادی و اجتماعی نوین می باشد که به مرور زمان شکوفا گشته و توسعه خواهد یافت. تعاون در لغت از واژه" عون " به معنی یاری کردن گرفته شده است و از باب تفاعل به معنای به همدیگر یاری و مساعدت رساندن و همیاری نمودن مشتق گردیده است.

● مفهوم عام تعاون

تعاون در معنای وسیع آن همکاری، کمک، مساعدت و اشتراک مساعی در رفع نیازمندی های همگانی است. به عبارت دیگر تعاون به معنای اتحاد و تلفیق امکانات و مساعی هر یک از افراد در فعالیت مشترک، به منظور حصول مقاصد همگان است. با این تعریف، تعاون مفهومی کاملاً فراگیر است و از محدوده مکان و زمانی خاص فراتر می رود و دربردارنده نوعی رابطه متقابل بین فرد با فرد، فرد با گروه و گروه با گروه است که حاصل آن استفاده از دستاوردهای فعالیت گروهی برای ارضای نیازهاست. این مفهوم اولیه و شکل بسیط تعاون است. این رابطه چه در سطح بسیار نازل حیات اجتماعی و چه در سطوح بسیار عالی آن وجود دارد. اما تعاون در گسترش به این سطوح، اشکال متعددی به خود می گیرد و تنوع فراوان می پذیرد. از این حیث تعاون متضمن نوعی بر هم کنش گروهی است که در یک سطح ابتدایی از تکامل حیات، فاقد عناصر آگاهی است و در سطوح بالاتر به تدریج خصلت های آگاهانه از خود بروز می دهد و در عالی ترین شکل خود( به عنوان یک سازمان اجتماعی در جامعه صنعتی) حد اعلای تفکر نوع دوستانه و کنش های دیگر گرایانه را ظاهر می سازد.

میان جانداران و با درجات مختلف از حیث تکامل زیستی، پنج سطح مهم از فعالیت های اشتراکی و جمعی مشاهده شده است که از لحاظ سطوح متفاوت تکامل موجودات و مفاهیم این رفتار از ساده ترین تا پیچیده ترین و از محدودترین تا وسیع ترین مراحل را شامل می شود. در واقع هرچه موجودات کامل تر و پیچیده تر شده اند و جوامع انسانی نیز هرچه به سمت کمال پیش رفته اند، فعالیت های جمعی یا تعاونی به سمت پیچیدگی و تنوع هر چه بیشتر گسترش پیدا کرده است.

● مفهوم خاص تعاون

تعاون در مفهوم خاص خود نوعی همکاری و مشارکت افراد است برای ایجاد یک سازمان اقتصادی با قبول اصولی که سوداگری و بهره کشی را طرد می کند. مقصد و هدف والای تعاون، جمع ارزش های اخلاقی با هدف های اقتصادی و رفع حوائج مشترک افراد در نظامی مبنی بر فضیلت است. در این نظام اجتماعی– اقتصادی که همه فعالیت ها با تشریک مساعی و به صورت جمعی است، به فرد و آزادی او احترام گذارده می شود و چنین است که استعداد ها نمود پیدا می کند و بارور می گردد. قلمرو شمول این نظام، تمام رشته های فعالیت اقتصادی جامعه است؛ اما استقرار آن جز با تشکیل و توسعه تدریجی شرکت های تعاونی، به وسیله گروه ها و افرادی که احساس احتیاج به این نوع سازمان ها می کنند، میسر نیست.

از نظر دین مقدس اسلام نیز تعاون به معنای همکاری، همیاری، معاضدت و کمک متقابل است. ولی این معنا تحت تأثیر کارکردها و جنبه-های مثبت و منفی و اینکه تعاون در مورد چه مسئله ای انجام می شود، ارزشیابی می گردد. بر طبق آیه شریفه " تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الأثم و العدوان " اسلام همکاری و معاضدت در زمینه نیکوکاری و پرهیزکاری را معنای واقعی تعاون می داند و به آن امر می کند و همکاری در مورد گناه و دشمنی را نفی می نماید. به عبارت دیگر اسلام برای معنا و مفهوم تعاون یک بار ارزشی قائل می باشد.

اسلام معنا و مفهومی برتر از تعابیر جدید برای مفهوم تعاون قائل است و تعاون را تنها در چارچوب ایجاد یک سازمان اقتصای- اجتماعی در جهت کسب منافع مادی تعریف نمی کند؛ بلکه برای این مفهوم معنایی فراتر و گسترده تر بیان نموده است و آن را به تمام ابعاد و زمینه ها از جمله فرهنگ و اخلاق تعمیم می دهد.

ناصر آسیابانی