آتش, برق, IT

آینده حضور فناوری اطلاعات در داروخانه های ما چگونه است

سال‌ها قلم و کاغذ، رسالت کتابت را بر عهده داشتند. از کتابت افکار و تجربیات بشرگرفته تا سیاق نامه‌های بازار، اما کم‌کم کتاب‌های الکترونیکی، نرم‌افزارهای محاسباتی، اتوماسیون اداری و نامه‌های الکترونیکی عرصه را بر کاغذ و قلم تنگ کرده و معنای نوشتن، کتاب، نامه و ... را دگرگون ساخته‌اند...

سال چهار و پنج در دانشکده داروسازی سال کارآموزی‌هاست. واحد کارآموزی داروخانه را در داروخانه‌های دانشکده که از پر مراجعه‌ترین داروخانه‌های تهران به شمار می‌آیند، می‌گذراندیم.

خوب به‌ یاد دارم نسخه ناخوانا، درخواست دارو بدون ارایه نسخه و اشکالات بیمه‌ای نسخه‌ها از مشکلات روز و شبمان بود. بحثی که آن روز با استادان و دوستان مطرح می‌کردیم، پیشنهاد الکترونیکی کردن پرونده پزشکی بیماران، نسخه و سیستم بیمه بود و یا حداقل اجرای سیستم هوشمند بیمه و نسخه‌های تایپی. آن‌روز این صحبت‌ها را به حساب بلند پروازی ذهن دانشجویان می‌گذاشتند و می‌گذشتند.

● بلندپروازی‌های دیروز

۲۹ و ۳۰ آبان‌ماه ۱۳۸۷ دومین کنگره مدیریت سلامت در تهران برگزار شد. در این کنگره میزگردی تحت عنوان «پرونده الکترونیک سلامت، چالش‌ها و راهکارها» برگزار شد که در آن دکتر ریاضی، عضو کارگروه سلامت الکترونیکی شورای عالی فناوری اطلاعات کشور و مشاور وزیر بهداشت، به ارایه توضیحاتی در خصوص مراحل انجام پرونده الکترونیک سلامت و وضعیت موجود آن در کشور پرداخت.

همچنین مهندس توکلی، مشاور و عضو شورای راهبردی پروژه کارت هوشمند بیمه و سلامت سازمان تأمین اجتماعی (تأمین کارت سلامت) به تبیین وضعیت فعلی و جایگاه آینده تأمین کارت سلامت پرداخت. در هر دو طرح و طرح‌های مشابهی که در کشور در حال اجرا هستند، جمع‌آوری اطلاعات بیماران، بررسی و طبقه‌بندی آنها، یکپارچه‌سازی نسخه‌نویسی، پایش دریافت نسخ و مصرف داروها، کاهش خطا در چرخه درمان، بهینه‌سازی وضعیت گردش مالی بیمه و بهبود میزان خدمات ارایه شده از اهداف طرح می‌باشند و بی‌شک نقش بخش مربوط به نسخه شدن داروها و پایش مصرف از نقاط مهم و کلیدی محسوب شده که انجام آن تغییراتی را در نظام عرضه دارو در داروخانه به همراه خواهد داشت.

آنچه تا دیروز بلند پروازی ذهن دانشجویی قلمداد می‎شد، امروز به صورت طرحی فراگیر طراحی شده و مراحل اجرای پایلوت آن نیز آغاز گشته است. باید پذیرفت جهان امروز بسیار پرشتاب‎تر از سال‎های گذشته در حال تغییر و تکامل است و اگر بشر دیروز برای تعبیر خواب‌هایش لازم بود قرن‎ها منتظر بماند، امروز این زمان در بسیاری از موارد به کمتر از ۱۰ سال رسیده است.

نظام عرضه دارو و درمان نیز از این امر مستثنی نیست و اگر سال‎های متمادی داروخانه محل ساخت و تهیه انواع داروهای ساختنی و عرضه محدود اشکال صنعتی بود، امروز تنوع محصولات صنعتی نیاز به ساخت ترکیبات مختلف را کاهش داده و داروسازی را از داروخانه به کارخانه منتقل کرده و اگر سال‎های متمادی انواع اشکال دارویی به کسبه حکیم‌باشی و نهایتا عطاری محدود می‎شد، امروز روزانه بر تنوع اشکال دارویی و روش‎های درمانی افزوده می‎شود.

● داروخانه‌های الکترونیکی

سال‌هاست بحث داروخانه‎های الکترونیکی در کشورهای صنعتی مطرح شده و نمونه‎هایی از این داروخانه‎ها را با جستجوی ساده در اینترنت در کشورهای کانادا و استرالیا خواهید یافت.

شاید با توجه به فراهم نبودن بستر قانونی و نگرانی‎هایی که در خصوص کاهش کنترل بر عرضه دارو در این روش وجود دارد، تحقق این امر در آینده‎ای نزدیک بعید به نظر برسد، اما آغاز طرح پایلوت کارت سلامت و تکمیل اطلاعات پرونده الکترونیکی سلامت ایرانیان، امکان ایجاد اتوماسیون را در نظام سلامت فردای ایران بسیار محتمل می‎نماید. تصور داروخانه‎ای که در آن دستگاه کارت‌خوان نسخه را بخواند، از طریق کامپیوتر متصل به کارت‌خوان تداخلات دارویی، سابقه حساسیت، توصیه‎های خاص و... بررسی و اعلام شود، بسیار آسان است. در این داروخانه، داروساز احتمالا بر فعالیت‎های کامپیوتری نظارت می‎کند و اگر زحمت زدن دستور روی محصولات را هم چاپگر بکشد و دستور را به همراه توصیه‎های لازم در مورد نحوه مصرف در اختیار بیمار قرار دهد، داروساز تنها دارو را به همراه دستورات و توصیه‎ها در کیسه گذاشته و با لبخندی به بیمار تحویل خواهد داد و در صورت گنگ بودن اطلاعات به سؤالات بیماران پاسخ خواهد داد.

بیایید کمی فراتر برویم. پیشخوان داروخانه را مثل باجه بانک به دستگاه نسخه‌پیچ (مثل خودپرداز بانک) تبدیل کنیم. در این صورت شما کارت را در دستگاه می‎گذارید و پس از چند لحظه داروهای شما به همراه پرینت توصیه و دستورات لازم به صورت خودکار در اختیار شما قرار خواهد گرفت. هزینه‎ها نیز از حساب بانکی شما با محاسبه سهم بیمه و ... کسر می‎شود. در این صورت یک داروساز می‎تواند به صورت online به پایش سیستم بپردازد، البته به شرطی که تا آن زمان اعتماد به نیروی انسانی مثل امروز، بیشتر از ماشین باشد. این تصور و تخیلات را می‎توان ادامه داد و بی شک با روند سریع تغییرات در جهان، نظام آینده عرضه فرآورده‎های دارویی، اگر نه مثل تصورات فوق، اما از شکل امروزی خود فاصله زیادی خواهد گرفت.

● مقاومت بی‌فایده است

پرسشی که در اینجا مطرح می‎شود، این است که جامعه داروسازان ما و نظام تربیت نیروی انسانی ما در دانشگاه‎ها تا چه حد به این تغییر اندیشیده‎اند و چه جایگاهی برای داروساز فردا متصورند؟ آیا فارغ‌التحصیل امروز دانشکده داروسازی آموزشی می‌بیند که بتواند بر موج تغییرات فردا سوار شود و آیا جایگاه شغلی اغلب فارغ‌التحصیلان دانشکده‎های داروسازی که در داروخانه‎ها مشغول می‌شوند، طی ۳۰ سال خدمت داروسازان تغییر نخواهد کرد؟ پس تا کسی پنیرمان را بر نداشته، به دنبال پنیر جدید برویم. پنیری که امکان به‌‌روز‌رسانی بالاتری داشته باشد.

امروزه تغییر و ورود تکنولوژی‌های جدید روندی بسیار سریع به خود گرفته و اگر دیروز پدر بزرگ‌ها از ورود فلان دستگاه در جوانی‌شان صحبت می‌کردند، جوانان امروز به چشم خود نسل‌های مختلف محصولات الکترونیکی را دیده و تجربه کرده‌اند، اما در این میان جامعه داروسازان علی‌رغم برخورداری از سطح دانش بالا، اغلب به دلایل نامشخص در برابر پذیرفتن تکنولوژی جدید حداکثر مقاومت را از خود نشان می‌دهد. به عنوان مثال، به نقل از یکی از حضار در جلسه‌­ای در وزارت بهداشت در سال ۸۲، پس از مطرح شدن طرح سامانه الکترونیک جامع اطلاعاتی بیمه خدمات درمانی در حضور مسوولان، صاحب‌نظران و اساتید دانشگاه، فردی به نمایندگی از انجمن داروسازان ضمن انتقاد از لزوم ارایه اطلاعات نسخ به بیمه روی فلاپی، این امر را هزینه‌بر خواند و افزود داروخانه‌ها برای تهیه رایانه نیاز به وام داشته و نصب یارانه، در ماه ۸۰۰ هزار تومان به هزینه‌های جاری داروخانه می‌افزاید! این حرف برآمده از تفکری است که ۵۰ سال پیش نیز نصب یخچال را در داروخانه کاری زاید و پرهزینه می‌دانست. حال آنکه فناوری‌های جدید، خصوصا فناوری اطلاعات، به سرعت در حال گسترش بوده و چه بخواهیم و چه نخواهیم از ضروریات زندگی امروز محسوب می‌شود.

● تغییرات نویدبخش

از آنچه گفته شد شاید در ابتدا بوی خطر و تهدید جایگاه شغلی و حرفه‌ای داروسازان به مشام برسد، اما با کمی‌ دقت روشن خواهد شد آنچه در حال تغییر است، جایگاه حرفه‌ای داروساز نیست، بلکه واگذاری اموری است که اغلب بی‌ارتباط به دانش، تنها به صورت ماشین‌وار به غلط توسط نیروی متخصص انجام می‌گرفته است. این تغییر بیشتر از آنکه نگران‌کننده باشد، می‌تواند نویدبخش بهبود جایگاه حرفه‌ای داروسازان باشد، چرا که داروسازی که از انجام امور فوق فارغ گردد، می‌تواند با تبیین جایگاه خود در چرخه سلامت به عنوان در دسترس‌ترین عضو متخصص نظام سلامت ارتباط خود را با مراجعین افزایش داده و به حلقه آغازین نظام ارجاع بدل گردد و یا از سوی دیگر در پایان چرخه درمان پایش مصرف و روند بهبود بیمار را بر عهده بگیرد که این امر نیز می‌تواند تأثیر به سزایی در افزایش کارایی درمان‌های دارویی و کاهش میزان عدم بهبود کامل، عود مجدد و درمان‌های درازمدت داشته باشد. همچنین داروساز می‌تواند جایگاهی به عنوان مسوول مراکز پایش سلامت جامعه از طریق سنجش عوامل مختلف با برنامه‌های کلان بهداشتی- درمانی (مثل فشار خون) شناخته شود و با تخصیص زمان مناسب موارد احتمالی مغفول مانده را مورد توجه قرار دهد. البته بحث در مورد تبیین و احیانا اصلاح جایگاه داروساز در نظام سلامت ایران، مجالی دیگر و قلمی‌ صدالبته تواناتر می‌طلبد. قصد ما در این مقال فقط به گوش رساندن صفیر سوت قطاری است که در مسیر حرکتش چادر زده‌ایم.

دکتر میثم سیدی‌فر