تاریخ توصیفی مطبوعات هرمزگان (1324- 1388)

بنیامین انصاری نسب

مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی نقش ویژه‌ای در ارتباط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بین دولتها و ملتهای مختلف دارد،این مقاله با استفاده از روش توصیفی  و اسنادی سعی دارد پس از اشاره به هندوستان بعنوان اولین کشوری که روزنامه فارسی درآن منتشر شدونقش بنادر جنوب برای ورود روزنامه به ایران بعنوان واسطه فرهنگی و همچنین به نحوه تاسیس قرائت خانه در ایران و هرمزگان بعنوان اولین مکان قرائت جراید پرداخته و سپس به توصیف شکل گیری،محتوا و صورت انتشار مطبوعات در استان هرمزگان از ابتدای پیدایش تا1389بپردازد.

مقدمه

بشر از دیر باز برای ثبت و اطلاع رسانی دانسته های خود محمل های گوناگونی برگزیده است.انسان ایرانی از سنگ نگاری آغاز کرد و پس از تجربه وسیله های دیگر برای انتقال پیام و برقراری ارتباط سرانجام به کاغذ رسید.ایرانیان هنر کاغذ سازی را از چینی ها آموختند و از شهرهای ایران امروز،اصفهان و تبریز و تهران و قزوین پیشگامان صنعت کاغذگری محسوب می شدند.

روزگاری که فارسی نگاری مطبوعاتی در جهان گام به دهه ششم حیات گذاشت و دست کم حدود سی عنوان ضمیمه و نشریه فارسی برون­مرزی انتشار پیدا کرد،میرزا صالح شیرازی در دی ماه 1252ق-1215ش کاغذ اخبار را منتشر کردو بدین ترتیب مطبوعه چاپ فارسی در درون ایران متولد شد.

زادگاه زبان فارسی،ایران است؛اما هندوستان اولین کشوری بود که روزنامه های فارسی در آن منتشر می شد.کلکته زادگاه روزنامه نگاری فارسی است و در پی این شهر،آگره،پنجاب،بمبئی از حیث انتشار مطبوعات فارسی بر شهرهای ایران پیشی دارند.(قاسمی،11:1390)

 «علت آن را چهار دلیل تاریخی عنوان کرده اند:

1-در قرن 17و18فن چاپ درهند بسیار پیشرفته تر از ایران بود.

2-تا اواخر قرن 18زبان فارسی زبان رسمی هند بود.

3-طرز حکومت و اداره هند با این که مستعمره انگلیس بود خیلی بهتر از ایران دوره قاجار بود.

4-وجود خوانندگان فارسی زبان وفارسی دان بسیاری که در سرزمین هند می زیستند.

 

روش تحقیق

مطالعه حاضر براساس تحقیقات اسنادپژوهی،مشاهده،مصاحبه و به روش توصیفی صورت گرفته است.یافته ها طبق اولویتهای تاریخی بیان شده­اند.

روزنامه های فارسی خارج از ایران:

اولین روزنامه محلی هندوستان،به نام«اخبار» به زبان فارسی در سال 1798م در دهلی نو منتشر شد.

روزنامه مهم فارسی«مرات الاخبار»در سال 1822م در کلکته چاپ می شد.

خبرنامه­ هفتگی فارسی «جام جهان نما» به مدیریت «هوری هوردات» اداره می شد.خبرنگاران متعددی در استان­های گوناگون هند داشت واخبارخارجی را نیز از روزنامه های انگلیسی ترجمه می کرد.این روزنامه همچنین شماره مخصوصی به زبان اردو داشت. چاپ فارسی این روزنامه 54سال در هند ادامه یافت و سرانجام هم در سال 1876 م متوقف شد.

روزنامه های معروف دیگر فارسی اوایل قرن 19 در هندوستان عبارت بودند از:شمس الاخبار،آیینه اسکندری،سلطان الاخبار،مهرمینو و جام جمشید.

روزنامه های فارسی هند توسط هندی ها و برای ساکنین آن تهیه می شد ولی چون در آن زمان روزنامه ای درایران موجود نبود از طریق بنادر جنوب به ایران را پیدا می کرد.»(معتمد نژاد،76:1372)

بدین ترتیب بنادر جنوب ازهمان نخست بعنوان واسط تعامل و ارتباطات فرهنگی و سیاسی بین کشورهای مختلف ایفای نقش می­نمود و این رویه تا زمانی که ایران خود دارای روزنامه شد همچنان ادامه داشت،تااینکه رفته رفته به اوج فعالیت مطبوعاتی ایران در دوران قاجار یعنی عصر مشروطه­ نزدیک­ گردید.انقلاب مشروطه بخاطر چاپ مقالات متعدد و انعکاس اخبار و رویدادهای مختلف در جهان و روشنگری تحصیل کردگان و جهاندیدگان وامدار جراید منتشرشده در داخل و خارج ایران بود.

قرائت خانه ها :

اهمیت جراید در گسترش و تعمیق حرکت نوین فرهنگی،مسئولین فرهنگی وقت را وادار به تصمیم گیری های اساسی و تازه ای جهت در دسترس قرار دادن جراید بخصوص جرایدفارسی زبان خارج از کشور و توزیع رایگان آنها در سطح ملی نمود. اولین کسی که پیشنهاد ایجاد مکانی برای قرائت  جراید داد موید الاسلام بود.

«علت اصلی طرح موضوع تاسیس قرائت خانه در ایران را می باید در تحولات فرهنگی ای جستجو کرد که در نخستین سالهای سلطنت مظفرالدین شاه در ایران آغاز شده بود.برخلاف عهد ناصری،در زمان سلطنت مظفرالدین شاه(ویا حداقل در فاصله سالهای 19-1314قمری)(1897-1902میلادی)موانع سابق در مورد فعالیتهای فرهنگی نسبتا"برطرف شده و اندیشمندان و روشنفکران ایرانی محیط را برای فعالیت مناسب و مهیا دیدند.»(کوهستانی نژاد،14:1382)بنابراین با افزایش فعالیت جراید انجمن ها و نهادهای فرهنگی جدیدی تاسیس شدند؛برای بالابردن سطح این فعالیت های فرهنگی،نیاز به مکانی برای مطالعه مردمی بود که استطاعت خریدن جراید را ندارند. بدین ترتیب قرائت خانه ها با هدف گسترش معارف و فرهنگ در جامعه تاسیس شدند.«زدودن آثار جهالت در ایران،نیل به ترقی و تمدن،تعمیم و تزریق علم و معارف به مردم،تهذیب اخلاق از جمله اهدافی قلمداد می شود که در اعلان های موجود از قرائت خانه ها به آنها اشاره می شود.»(همان،24)

اما این هدف ­بدون همکاری افراد معتمد،انجمن­ها و گروه های اجتماعی،فرهنگی،سیاسی،اقلیتها وارگانهای وابسته به دولت به نتیجه نمی رسید. مشارکت طیف های مختلف گروه های اجتماعی در تاسیس قرائت خانه ها نشان دهنده استقبال مردمی از این موضوع است.از آن جمله انجمن های پیشرو در تاسیس قرائت خانه، را می­توان از انجمن جاوید، انجمن عباسی در بندر عباس نام بردکه در سال 1325قمری(1286شمسی) قرائت خانه ها را با نام همین انجمنها تاسیس کردند.همچنین در سال 1327قمری اداره گمرک بندرعباس قرائت خانه ای را تاسیس می کند.

« خاطر خوانندگان گرامی مسبوق است سه سال قبل یک نفراز وطن خواهان با زحمات زیادمرحوم امین التجار را برای خدمات ملت حاضر کرده و از اقدامات امین التجار در عباسی، انجمنی موسوم به جاوید انعقاد یافت. در عرصه قلیل، خدمات زیاد به ملت کرده دبستان جاوید با دو هزار تومان سرمایه مفتوح، قرائت خانه ای شامل پانصد جلد کتاب افتتاح یافت....افتتاح تلگراف خانه و ضبط معادن هرموز که از بعد گردید،نتیجه لوایح مکرره مفیده آن انجمن بود که به دولت تقدیم نمودند، خلاصه بعد از واقعه کبری، یعنی انهدام مجلس شورا، حکومت بنادر و قرائت خانه را توقیف کرده و فقط دبستان را آن هم با یک حالت زبون باقی گذارد که به همان حالت باقی است.

بعد از آنکه مجلس دوره دوم خود را شروع نمود.بعض اعیان و تجار عباسی که مجسمه استبداد و خارج از هر درجه بی حسی و مصدر نفاق و منظره فتنه و فساد و مروج لجاج و عنادند، ...برهان کافی است به تحریک حکومت که اقدامات سایق انجمن را فراموش نکرده جمع شدند و امین التجار را از ریاست خود خلع کرده و برای رسانیدن انتفاع حکومت از حوانب اربعه با آن رادمرد یگانه تاختند.... وعاقبت امین التجار به نیک نامی در 22ذی الحجه بدون بیماری در گذشته،چنانچه بعضی را عقیده این است که مسموم شده و آنها هنوز با زشت نامی زندگانی می نمایند.

باری سال گذشته چون هواخواهان ایران مایوس از جلب نتیجه از اقدامات امین التجار گردیده ، بعد از کنکاش چند ترتیب دیگر چیده که انجمنی بین غربا ایجاد کنند. چون که بومی ها در آن موقع حاضر به عضویت نبودند. چنانچه یک نفر از اعیان این جا عنوان کرده که این بچه بازی ها مرتفع و استبداد ایران باز مراجعیت می نماید و ما آسوده می شویم.انجمن ترتیب یافت موسوم به انجمن عباسی که به زبان خارجی کلوپ عباسی ترجمه می شود مرکب از یک نفر رئیس و چهار نفر اعضای معاون،با یک قرائت خانه محتوی کتب مفیده و ریاست را برای مصونیت از تعرضات استبداد و ظلمه به مستر دکونیا وکیل آفیس گریپال تصویب کرده که بهتر از اغلب اهل این جا هوادار ایران و مشروطیت ایران است و معاونین همه ایرانی اند،محاورات سیاسی و مالی ممنوع داشته فقط مقصد خود را نشر معارف قرار داده اند،ترتیب قبول اعضای تهذیب اخلاق و دیانت و امانت است. اشخاص متمدن صحیح موجوده در عباسی حال ، اعضای این هیات اند،شرح خدمات آنان درمعارف مشروحا از بعد عرض می نماید،هرگاه روزگارامان دهد.»(قاجار،492:1387)

چنانچه در مطالب بالا ذکر شد قرائت خانه­ها عصرمشروطه در سراسر ایران، شاهد بسیاری از فعالیتهای فرهنگی و اتفاقات اجتماعی و سیاسی از این دست بوده است. یکی از فعالیتهای فرهنگی که در قرائت خانه ها انجام می گرفت دراختیار گذاشتن کتاب برای مراجعه کنندگان بود، و در این مورد خاص قرائت خانه انجمن جاوید بندرعباس،همان طور که گفته شد با وجود پانصد جلد کتاب در آن دوران جزو معدود قرائت خانه­هایی است که درآن موقع وجود داشته است.

اما در باب قرائت خانه گمرک بندرعباس چنین آمده است:«چندی قبل اجزاء اداره گمرک بندرعباس اظهار نمودند که محض رفع بیکاری و مشغولیت درصدد افتتاح قرائت خانه می باشیم که دایر نموده،چند جلد کتاب متفرقه و چند نسخه روزنامه حاضر نموده،دراوقات مرخصی از گمرک خود را بی کار نگذاشته مشغولیتی داشته باشیم و در بعضی اوقات جهت رفع کسالت بعضی لعب مباح نیز دایر و جهت عموم مفتوح که هر روزه هر کس میل داشته برودمانعی نداشته باشد.»(م.ع491:1387)

درمورد نحوه تامین جراید،کوهستانی نژاد(1382) معتقد است«شیوه مرسوم و متداول قرائت خانه ها،درخواست نسخه های رایگان از مدیران جراید بود.عبارت(از مدیران جراید مرکزی وولایات مستدعی است برای ترویج معارف از فرستادن یک شماره روزنامه برای این موسسه ملی مضایقه نفرمایند) تقریبا در تمامی اعلان های قرائت خانه ها وجود داشت. صرف نظر از این شیوه عمومی،راه های دیگری نیز برای تامین نسخه های جراید وجود داشت. پرداخت وجه جراید توسط گردانندگان قرائت خانه یکی از راههای تامین آن بود.»

نهضت تاسیس قرائت خانه ها در کشاکش انقلاب مشروطیت اوج ونضج گرفت و قرائت خانه ها کم کم به کانون های فرهنگی سیاسی بدل شدند که شاید بتوان از نخستین نمونه های فضاهای عمومی مدرن ایران قلمدادشان کرد. ولی در کنار چنین احساسات تشویق آمیز، برخوردهای تند و غیر متعارفی نیز با قرائت خانه ها انجام می شد که خرد کردن تابلو و سرلوحه قرائت خانه بندرلنگه توسط کلانتر و نایب الحکومه شهر در سال 1325 قمری نخستین گزارش از برخورد با قرائت خانه ها است. «صورت تلگرام جزیره هنگام با سیم کمپانی انگلیس،16رمضان 1325،24اکتبر1907(30مهر1286)حبل المتین، صور اسرافیل و.... تحقیقا" روشن شد جسارت نسبت به قرائت خانه و انجمن مقدس (آزاد) بندرلنگه از مجسمه ظلم و استبداد (معروف مدیر سابق صور اسرافیل)محمد باقر کلانتر و مستبد دیگر مسعود الممالک (نایب الحکومه)بود. روز دوم بعد از وقوع این واقعه هایله جناب دریا بیگی شکسته های سرلوحه را جمع کرده روی تخته دیگر کوبیده و آوردند بدست خود به سر در قرائت خانه و انجمن نصب کردند. سپس در انجمن ورود کرده لعنت بر استبداد و مرتکبین آن نمودند و برای اعانت ضعفا هم مبلغی به جهت صندوق (انجمن حامیان فقرا) که از تازه نوادگان (انجمن آزاد) است فرستادند.»(کوهستانی نژاد،72:1382)

در سال 1309در آیین نامه وضع شده انجمن بلدیه تهران که در خصوص تاسیس سینما،تاتر،کلوپ،قرائت خانه و مجتمع موسیقی بود،افتتاح کلوپ یا قرائت خانه فقط با مجوز کتبی بلدیه امکان پذیر بود و تقاضا کنندگان افتتاح قرائت خانه ملزم بودند که قبلا یک نسخه از نظام نامه و صورت تاسیساتی که می خواهند بنمایند را به شعبه معارف بلدی تسلیم و چنانچه مقتضی بود جواز افتتاح صادر شده و همچنین موظف بودند هیات موسسه و هیات عامله خود را کتبا" به شعبه معارف بلدیه معرفی نمایند.(همان،59)

در این میان گزارشی نیز از افتتاح انجمن بلدیه در بندرلنگه که قرار بود درآن قرائت خانه ای تاسیس شود وجود دارد«اول آبان1309انجمن بلدیه لنگه رسما افتتاح یافته و شروع به کار کرده و درصدد تکمیل آن هستند و نیز خیال دارند یک قرائت خانه تاسیس نمایند.»(اطلاعات،3:1387)

بدین ترتیب پس ازسالهای اواسط دهه1300دیگر فعالیت خود جوش مردمی درباره تاسیس قرائت خانه ها تکرار نشد و این حرکت بعنوان نمادی از جنبش فرهنگی مشروطیت در لابه لای مدارک و اسناد تاریخی ماند (کوهستانی نژاد،63:1382).

مطبوعات هرمزگان:

با برقراری مشروطه دوره جدیدی در تاریخ مطبوعات ایران اغاز شد، یکی از اثرات انقلاب مشروطه آزادی مطبوعات، نمو و توسعه قابل توجه مطبوعات در شهرستانهای مختلف ایران بود؛اثردیگرتشکیل انجمنها وگردآوری چهره های فرهنگی و ادبی بود که می کوشیدند بازتاب دهنده تحولات سیاسی فرهنگی مشروطه به اقصی نقاط ایران باشند یکی از این چهره­ها احمد فرامرزی است، بعدازسپری کردن دوران تحصیل سرانجام به تهران می­آیدو به استخدام کتابخانه مجلس شورای ملی درمی­آید،احمد فرامرزی بعدهابه­ریاست دیوان محاسبات و نمایندگی مجلس رسید.(وبلاگ گچویه آنلاین)

نخستین جریده هرمزگان هفته نامه ای است بنام خاور که در سال 1324 در دو دوره منتشر می شد (طباطبایی،279:1378).

دوره اول به صورت هفتگی به مدیر مسئول احمد فرامرزی با رویه سیاسی ، اجتماعی در تهران به چاپ می رسید. و در دوره دوم در سال 1358 به مدیر مسئولی محمد فرامرزی ( فرزند ارشد احمد فرامرزی متولد 1296 در گچوئیه) و سردبیری فریدون دبیری ، به صورت هفتگی در چاپخانه خلیج فارس در چهار صفحه منتشر می شدو دربندرعباس توزیع می گردید.«این نشریه تا تاریخ 15/9/58 در 58 شماره منتشر و سپس تعطیل گردید»(رفیعی،36:1388).

سال 1329بنگاهی در بندرعباس وجود داشت بنام «بنگاه مولفات بنادر» که توسط عبدالکریم شبل الحکماء اداره می­شد.احمد سایبانی در مورد شبل الحکما می گوید:وی زمانی که امتیاز بنگاه مولفات بنادر را تحصیل کرد، کفالت اداره آمار و ثبت احوال بندرعباس را هم برعهده داشت و پیش از آن مدتی مدیر و آموزگار دبستان جاوید بندرعباس و دبستان جدیدالتاسیس جاسک بود.شبل الحکما در سفری که به هندوستان کرده بود با بعضی از فنون از جمله فن عکاسی آشنا شده و در منزل شخصی خود در بندرعباس در کنار سایر فعالیتها به عکاسی نیز اشتغال داشته و از این رو شاید بتوان او را اولین عکاس شهر بندرعباس هم نامید( سایبانی،139:1390). این بنگاه نشریاتی را بصورت چند شماره یکبار و غالبا بنام« سالنامه بنادر» منتشر می کرد. مطالب نشریات بنگاه مولفات بنادر غالبا  منظوم و اثر طبع مدیر و اندکی نثر شامل بعضی اخبار مهم محل و ذکر نام مدیران دستگاههای اجرایی نظیر فرماندار و رئیس فرهنگ و غیره بود. در مورد نشریاتی که در این بنگاه منتشر می شد چنین آورده شده است  «بهار توحید» نام یکی از نشریات است که در واقع شماره 1 تا3 به حساب آمده و مربوط به سالهای 23-24و25 خورشیدی می باشد و در آبان 1324 در چاپخانه سعادت کرمان در 83 صفحه به چاپ رسیده و مطالب عمده آن عبارت است از :1-قصیده در ستایش پروردگار،2-شعر در خلقت و ایجاد ،3-شعر در بیان کثرت در وحدت،4-شعر در بیان خلقت آدمی،5-شعر در بیان ابواب نار،6-شعر در وصف حضرت علی (ع)،7-شعر در وصف معراج و چند موضوع دیگر درهمین شماره اشاره ای به «بهار غم» نشریه دیگر بنگاه مولفات بنادر شده است که معلوم نیست کی و چگونه منتشر می شد . نشریه دیگر «نسیم جنوب» است که شماره 4-5-6-7-8-را دربر می­گیرد و در 108 صفحه در بهمن 1330 در چاپخانه گلبهار کرمان به چاپ رسیده است.

در این مجموعه نام تالیفات و تصنیفات بنگاه مولفات بنادر جنوب به شرح زیر آمده است:1-تکنولاجی 2-غبارغم 3-فوائد الصنایع 4-بهارغم 5-بهار توحید که نسخه هایی از آن به شبه قاره هند رفته است6-نسیم جنوب.

در مجموعه نسیم جنوب علاوه بر مطالب متفرقه (نظم ونثر) دو خبر محلی هم چاپ شده که یکی خبر ورود کشتی حامل وسایل لوله کشی آب شهر و دیگری شیوع بیماری تیفوس در بندرعباس است.»(همان،138)                                                        

ندای ایران نوین: از اولین روزنامه های حزبی استان محسوب می­گردد؛در دهه چهل خورشیدی حاکمیت تصمیم گرفت که فعالیتهای سیاسی هدایت شده توسط خود را در قالب دو حزب پی ریزی نماید در همین راستا حزب ایران نوین فعالیت بیشتری در زمینه های مختلف فرهنگی و اجتماعی ، هنری و تاریخی در جهت اهداف حزب را در سراسر ایران دنبال می کرد و با توجه به حمایتهای لازم و کافی سعی در ارائه شکلی مستقل نسبت به روزنامه های حزبی دیگر داشت.  به طوری که در زمان خود جزو فعال­ترین و منظم ترین روزنامه ها بوده و با توجه به در نظر گرفتن امکانات حمل و نقلی در آن زمان ، روزنامه ندای ایران نوین همان روز در بندرعباس در دسترس مردم قرار می گرفته است ! این روزنامه از شهریور1349 در بندرعباس در چاپخانه ابن سینا به مدیریت محمد بهمن زاده در دوازده نسخه چاپ می شد که سر دبیری آنرا جمشید اسدی برعهده داشت و مدیر مسئول و صاحب امتیاز آن خانم مهین (شهین)دخت خامنه بود(طباطبایی،691:1378) روزنامه ندای ایران نوین شاخه بندرعباس با محتوایی از مسائل روز ، اجتماعی و حزبی و همچنین اخبار مربوط به بندرعباس  منتشر می شد . حزب ایران نوین در سال 1353 با روی کار آمدن حزب رستاخیز منحل شد و بالطبع روزنامه ندای ایران نوین نیز تعطیل شد،واپسین شماره این روزنامه شماره916 است که در چهارمین سال آن تا پایان مرداد53منتشر شد.(برزین،247:1354)

رهنمود: دومین نشریه،حزبی است که در بندرعباس وجود داشته است؛حزب رستاخیزملت ایران با فعالیتهای خود سعی در جذب هرچه بیشتر مردم به سوی این حزب را داشت بنابراین همانند تمامی احزاب، یکی از راههای نشر افکار و عقایدحزبی خود را انتشار نشریه می دانست از این رو حزب رستاخیز شاخه بندرعباس نیز دارای ماهنامه ای بنام رهنمود بود که تهیه و تنظیم آن برعهده احمد مشگی زیر نظر پروین دخت صامت مسئول کمیته انتشارات حزب رستاخیز ملت ایران در استان هرمزگان انجام می گرفت.در بررسی نگارنده هیچ گونه تاریخی در این ماهنامه مشاهده نشد،گمان می رود دوره فعالیت آن با انحلال حزب رستاخیز همان زمان باشد(محدوده زمانی 1353-1357).   

سیاحت خلیج: به صاحب امتیازی عبدالله پاکروان و هنگامه خلیج به صاحب امتیازی حسین فرح بخش یزدی؛ دو  نشریه ای هستندکه در بندرعباس قبل از سال 1357 وجود داشته است  متاسفانه هیچ مشخصه ای از آنها در دست نیست.(طباطبایی،1378:1216)

نوید هرمزگان :نمایندگی روزنامه اطلاعات- بندرعباس در سال 1351 را آقای حسین حقایق جهرمی برعهده داشت.وی به جهت علاقه شخص اش به مطبوعات با همان اعضاء و امکانات نمایندگی دست به انتشار هفته نامه ای زد و نام پسر خود را برروی آن گذاشت و به این ترتیب نوید هرمزگان در سال1358به عنوان اولین نشریه استان در بعد از انقلاب به عرصه مطبوعات بندرعباس پاگذاشت.(قاسمی،340:1372) این هفته نامه که با رویه سیاسی ،اجتماعی، انتقادی منتشر می شد ،این نشریه بیش از25 شماره منتشر نشد و پس از مدتی نیز تعطیل گردید.

موج:نشریه دیگر در بندرعباس به نام موج در سال 1359 لغایت 1360 به مدیر مسئول و صاحب امتیازی آقای ناصر مجرد (همان،313)و سردبیری فریدون دبیری منتشر می شد.

صبح ساحل: بعد ازانقلاب تنها نشریه ای که انتشار آن همچنان ادامه دارد صبح ساحل است . این نشریه در تاریخ10آذر 1364 به همت قاسم کرمی در سال های اولیه به صورت هفتگی منتشر می شد.(صباگردی مقدم،71:1373) صبح ساحل در چاپخانه سپاهان و با حروف سربی منتشر می شد تا این که به علت وجود کار فراوان مانند کارت ویزیت و کارت عروسی و.... از چاپ نشریه بازماند و بدین ترتیب بود که صبح ساحل برای چاپ به شرکت چاپ و نشر تهران سپرده شده و تاکنون نیز هیچ نشریه ای در چاپخانه های استان چاپ و منتشر نمی شود. این نشریه با رویه سیاسی،اجتماعی و فرهنگی انتشار یافت و تاکنون بیش از دو هزار شماره در تیراژ ده هزار نسخه انتشار می یابد. این نشریه هم اکنون به صورت 4 شماره در هفته یکی از فعالترین و پرسابقه ترین روزنامه های بندرعباس محسوب می گردد.

قاسم کرمی کارشناسی رشته بازرگانی دارد و به دلیل علاقه اش به مسائل مطبوعاتی و فرهنگی بعد از اتمام تحصیلاتش در تهران و علی رغم مشغله فراوان (6سال فرماندار بندرعباس بود) تصمیم به راه اندازی نشریه در بندرعباس گرفت. وی درباره استفاده از افراد متخصص در روزنامه اش می گوید:«ما اینجا تحلیل گر خبر نداریم . قبلا تنها یک نفر را می شناختم که روزنامه نگاری خوانده بود وآن جناب آقای شمس بود که ایشان هم در حال حاضر به تجارت مشغول هستند.» قابل توجه است که آقای شمس روزنامه نگاری را در آمریکا خوانده بود  و سپس در تهران در روزنامه کیهان مشغول به کار شد و بعد از انقلاب و تغییر فضای سیاسی و مطبوعاتی از کار در روزنامه نگاری فاصله گرفته و تاکنون به خدمات گمرکی در دفتر کار خود مشغول به کار می باشد.

خورشید جنوب: نشریه ای که سه ماه یک بار با مدیر مسئولی روشن جعفریه و علی صمدی درسال 1369منتشر می شد این نشریه وابسته به اداره کل فرهنگ و ارشاد هرمزگان بود.(قاسمی،152:1372)

 ندای هرمزگان: نشریه ای که در سال14شهریور1371 به مدیر مسئولی غلامحسین عطایی دریایی با رویه سیاسی،فرهنگی و اجتماعی به صورت هفته نامه منتشر می شد.(سلطانی واقتدار،423:1376)ندای هرمزگان با رویه اصلاح طلبی و نقد دولت ها ، نوید فضای متفاوت و جدید را در مطبوعات محلی می داد. این نشریه به دلیل داشتن صفحه ویژه ای به نام تنفس در هوای شعر جایگاه ویژه ای در جمع روشنفکران و اهالی شعر و داستان بندرعباس به دست آورد. این صفحه که زیر نظر محمد علی بهمنی غزل سرای معروف اداره می شد ، در واقع محل بحث های ادبی و آونگارد ، نقد شعر و ارایه جدیدترین آثار انجمن شعر بندرعباس و دیگر شهرهای استان هرمزگان بود. به طوری که بسیاری از شعرای نامدار هرمزگان از صفحه تنفس در هوای شعر نشریه ندای هرمزگان به جامعه فرهنگی و هنری هرمزگان معرفی شدند. (رفیعی،36:1388)

انتخابات خرداد 76 موقعیت ویژه ای را در اختیار مطبوعات گذاشت ، افزایش تیراژ مطبوعات خنثی را در پی داشت و همچنین برای اولین بار ، با ورود عنصر تکثر به عرصه مطبوعات ، برخلاف دوره های تاریخی قبل همچون شهریور 1320 و سال 1332، این تکثر با ناسزا گویی همراه نبود . ویژگی دیگر مطبوعات در این سال گسترش مطالب انتقادی و بحث آزادی مطبوعات بود .

مطبوعات انتقادی در دوره های قبل زمینه های دیگری را مد نظر قرار داد بودند ، با آشکار شدن گفتمان جدید ، مسائل مهم جامعه را مطرح کردند و از بیان مسائل شهرداری و آسفالت سازی خیابان و این گونه امور فراتر رفتند. به نظر می رسید که مطبوعات انتقادی توانسته اند جای خود را در جامعه پیدا کنند و اما حجم فراوان مطالبی که درباره آزادی مطبوعات ، گفته ،شنیده و خوانده می شد بیانگر تحولی بود که در چهل سال گذشته در مطبوعات ایران بی نظیر بود،مطبوعات بندرعباس نیز از این جنبش اصلاحات بی بهره نماند.  

هفته نامه هرمز: به مدیر مسئولی احمد آخوندی که در آن زمان رییس آموزش و پرورش ناحیه 2 بندرعباس بود پا به عرصه مطبوعات گذاشت. این نشریه در سال 1376 منتشر و به دلیل مشکلات مالی و رعایت نکردن ماده 16 قانون مطبوعات  بعد از انتشار بیش از یکصد شماره لغو امتیاز شد آخرین شماره این نشریه در تاریخ 30/1/79 منتشر و در تاریخ 31/11/81 لغو مجوز آن اعلام گردید.(سایبانی،29:1384)

بچه های ساحل: در سال 1376 از گروه روزنامه های صبح ساحل به مدیریت قاسم کرمی به نشریه امید ساحل تغییر نام داد و در زمینه های فرهنگی ، ورزشی ، آموزشی و خبری به صورت هفتگی منتشرمی شد از سال 1377 به دو شماره در هفته تغییر وضعیت داد . تا این که در اواسط دهه هشتاد توسط شاکیان خصوصی بسته و تعطیل شد. امید ساحل اولین نشریه رنگی استان محسوب می شودکه دو صفحه اول وآخرآن رنگی چاپ می شد.

هفته نامه مروارید جنوب: به مدیریت نیلوفر نصیری قلعه جوقی در تاریخ 31/1/77 مجوز انتشار دریافت کرد و پس از انتشار 9 شماره متوقف شد.

جامعه مدنی نیز نشریه ای است که در سال 1378 مجوز دریافت کرده و در همان سال توقیف شد این نشریه به مدیر مسئولی محمود رئوفی بود که تیراژی شصت هزار نسخه ای داشت با گستره توزیع سراسری منتشر می شد.

صبا: هفته نامه دیگری که با مدیر مسئولی محبوبه بچاری صالح در سال 1378 مجوز گرفت . وقفه های متوالی صبا باعث شد محبوبه بچاری صالح قید نشریه داشتن را با  وجود رویه موفق انتقادی به لقایش ببخشد و به گفته خودش در سال1390 امتیاز نشریه را به تیم کامبیز حسین پور و جواد ضمیری واگذارنماید.

هفته نامه سفیر جنوب: به مدیریت سید علی ذوالقدر در سال 1380 با نام بارز مجوز انتشار دریافت نمود که در تاریخ 31/3/82 به سفیر جنوب تغییر نام داد و از آن پس با نام سفیر جنوب با رویه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منتشر شد. این نشریه نیز مانند بقیه نشریه ها با دریا با مدیر مسئولی ایوب دبیری نژاد در سال 1380 مجوز گرفت این نشریه با کمتر زمانی با همت و جایگاه قابل توجهی در بین مطبوعات استان دست یافت. برخورداری از آگهی های فراوان بخش دولتی و رویه غیر انتقادی حاشیه ای امن برای دریا ایجاد کرده است.

هفته نامه ارمغان بندر: توسط عظیم دادرس در سال 1380 مجوز انتشار دریافت نمود . مشغله فراوان مهندس جوان رشته کشاورزی اجازه فعالیت در گستره مطبوعات را به وی نداد. تا اینکه سید علی علوی سردبیری این نشریه را بر عهده گرفت.

دریای اندیشه: به مدیریت دانش هاشمی پور در سال1381 منتشر شد و پس از انتشار چندین شماره در تاریخ 21/7/81 تعطیل شد ولی پس از این وقفه مجددا در سال 1384 شروع به انتشار کرد.(سایبانی،31:1384)

صدف: با مدیر مسئولی عبدالمجید دلشاد و صاحب امتیازی فرحناز اسدپور ابتدا در بندرلنگه به صورت دو هفته نامه و در حال حاضر در بندرعباس منتشر می شود این نشریه که در سال 1381 فعالیت می کرد پس از انتشار چند شماره تعطیل و پس از توافقی مجددا شروع به فعالیت نمود.

گامرون: هفته نامه ای فرهنگی ،اجتماعی با مدیر مسئولی علی تیماس در سال 1382 مجوز انتشار گرفت. گامرون در گام نخست با جذب اساتیدی چون منصور نعیمی ، علی رضایی و مرحوم صالح سنگبر در طی 4 شماره نخست خود و با چاپ مقالات فرهنگی و بومی ، چهره ای متفاوت از خود ارائه داد.                                                                              

و حضور ماندگار خود را اعلام نموداما با وجود مشکلات مالی این نشریه را تا شماره 56 پیش برد در این شماره و چند شماره ماقبل باپرداخت به مسائل حاشیه ای جنجال آفرین شد و به مدت شش ماه این نشریه اجازه انتشار نداشت. علی تیماس هم41 روز بازداشت شد. تا اینکه در اردیبهشت 1386 گامرون با تیم جدید به سردبیری کامبیز حسین پور که تازه از ندای هرمزگان جدا شده بود. به حیات فرهنگی اش ادامه داد . بعد با سردبیری حسین فریدونی و دوشماره در هفته به حیات خود ادامه داد.

هفته نامه مرجان: با مدیریت و صاحب امتیازی اسماعیل هاشمی پور پتکویی در سال1382 مجوز انتشار گرفت . مرجان با کاغذ گلاسه نشریه ای است سهل و ممتنع و بی آزار که دغدغه اش بقاست . بیشتر صفحات آنرا آگهی ها تشکیل می دهند.

ندای جوان: دومین نشریه غلامحسین عطایی دریایی بعد از ندای هرمزگان است که در سال 1382 مجوز انتشار آنرا دریافت نمود. در ابتدا سردبیری این هفته نامه را سید علی علوی بر عهده داشت . که با حال و هوای نزدیک به ندای هرمزگان منتشر می شود. اما در سال 1389 با تغییر سردبیری به ابراهیم پشت کوهی تحولی از نظر محتوای و گرافیک در سطح مطبوعات هرمزگان رخ داد . پشت کوهی به پشتوانه تیم خوبی از هنرمندان که فراهم کرده بود توانست چند صباحی هوای نه چندان تازه ولی متفاوت در روح مطبوعات استان بدمد. که این نشریه هم به دلیل مشکلات مالی و عدم جذب آگهی در چند شماره ای که در تابستان 1389منتشر شد به محاق تعطیلی کشانده شد.

تمدن هرمزگان: هفته نامه ای به مدیر مسئولی علی دیرباز نماینده اصلاح طلب مردم بندرعباس در سال1383 مجوز انتشار گرفت. این نشریه پس از انتشار 64 شماره در تاریخ 14/11/84 با انتشار مطلبی در پی اعتراضات دولتی و مردمی تعطیل شد. به طوری که پس از انتشار آخرین شماره و توزیع آن دستور جمع آوری نشریه صادر گردید و به دنبال آن سخنرانی ها و تظاهرات مردم در خیابان تا جلوی دفتر نشریه منجر به بازداشت سردبیر محسن درستکار و الهام فروتن شد. و به این ترتیب تمدن هرمزگان نیز به جرگه نشریات لغو امتیاز پیوست.

دو هفته نامه های آفتاب جنوب با مدیر مسئولی حسین سالاری که در حاجی آباد و شهروند هرمزگان با مدیر مسئول و صاحب امتیازی محمد دهقانی ارزوئی و آوای خلیج فارس به صاحب امتیازی جعفر مرادی شهدادی که در بندرعباس همگی در سال 1387 مجوز انتشار گرفته اند.وهمچنان به حیات خود ادامه می دهد، و با ذکر این نکته که آفتاب جنوب سعی می کند مسائل و اخبار منطقه حاجی آباد را پوشش بدهد.

در سال 1387 که مطبوعات زیادی مجوز انتشار گرفتند ، یکی از آنان هفته نامه بندر به صاحب امتیازی کامران حسین پور است. از هفته نامه هایی که به دلیل مشکلات مالی و فشارهای جناحی به محاق تعطیلی رفت . هفته نامه لاتیدان به مدیر مسئولی محمد ذاکری اولین نشریه تمام رنگی استان است این نشریه با وجود اینکه در همان شش شماره اولیه متوقف شد ؛ رویه تازه ای را در مطبوعات استان پیش گرفته بود این نشریه با سر مقاله های تحلیلی انتقادی فضای باز جدیدی را پیش روی خواننده قرار می داد. بعلاوه مصاحبه و گفتگوهایی با چهره هایی که تاکنون در روزنامه ها از آنها کمتر نامی برده شده بود.

مروارید مهر: به مدیر مسئول یوسف دیوانی اولین ماهنامه استانی است که در سال1382 در بندرلنگه مجوز انتشار گرفت . این ماهنامه در حال حاضر در بندرعباس منتشر می شود و سردبیری آنرا آبتین امیری برعهده دارد. این ماهنامه با رویه خبری،آموزشی ، فرهنگی و اجتماعی منتشر می شود.

علاوه بر ماهنامه مروارید مهر که قبلا به آن اشاره شد بندرعباس دارای دو، ماهنامه دیگر بنام نگاه روز و فرهنگستان جنوببود. که اولی به مدیریت محمد نعمتی در سال 1387 مجوز گرفت و با عنوان ماهنامه فرهنگی ورزشی تا شماره 11 به سردبیری  وحید دلپسند در سال 1388 منتشر شد و پس از وقفه ای چند ماه با تغییر کار و تحریریه و سردبیری حسین خوشنویس اصل دومین انتشار خود را باتغییر محتوایی و گرافیکی به لحاظ قطع و اندازه و همچنین مطالب متنوع و به روزتر در خرداد 1389 با دو شماره پیاپی منتشر کرد ، اما به دلیل مشکلات مالی بعد از آن دیگر بصورت هفته نامه بصورت پراکنده منتشر شد.

ماهنامه دیگر فرهنگستان جنوب به مدیر مسئولی قاسم کرمی است که در سال1387 مجوز انتشار گرفت است . اولین شماره آن به کوشش محمد ذاکری و بصورت رنگی همراه با مطالبی متنوع و جذاب به چاپ رسید که بعدها تداوم نیافت.قاسم کرمی در خصوص انتشار این ماهنامه می گوید: که اصلا به صرفه نیست حتی پول چاپ خود را هم به زور در می آورد و ما به دلیل هزینه بالا مجبوریم­ تیراژ راپایین بیاوریم واین یعنی محدودیت توزیع بنابراین فرهنگستان جنوب در گام دوم خود یعنی شماره آبان 89 به مجله ای صرفا تبلیغی و آگهی پذیر تبدیل شده و با کیفیت بسیار بالا یعنی کاغذی گلاسه با عنوان تخصصی توسعه و کارآفرینی منتشر میشود.

در حوزه های تخصصی هرمزگان دارای چهار نشریه می باشد؛مجله پزشکی هرمزگان اولین نشریه با رتبه علمی پژوهشی که در سال 1380مجوزنشر گرفت،صاحب امتیاز آن دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان  و با مدیرمسئولی دکترحیدرعلی داوری که بصورت دوماهنامه منتشر می شود.

گلپنگ بارتبه آموزشی پژوهشی در سال 1387مجوز نشر دریافت نمود که از سال1390 با نام پژوهش نامه فرهنگی هرمزگان با رتبه علمی ترویجی بصورت دو فصلنامه منتشرمی­شود و وابسته به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هرمزگان است  

اورمزدبه مدیر مسئولی سهراب سعیدی که با کسب مجوز در سال 87 در میناب منتشر می شود. این فصلنامه به ادبیات و مسائل فرهنگی اختصاص دارد. 

مجله علمی پژوهشی دیگر آبزیان و شیلات مرتبط به دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر عباس می باشد که مدیر مسئولی آن را دکتر مازیار یحیوی برعهده دارد این مجله بصورت فصلنامه  در سال 1388 مجوز گرفت.

نتیجه گیری

با توجه به فراز و فرودهای نشریات محلی که از ابتدا تا سال 1389 از آنها نام برده شد نشان می دهد که اغلب کسانی که به روزنامه نگاری در این سالها پرداخته اند بیشتر علاقمند به حوزه مطبوعات و نشر بوده­اند یا فضای اجتماعی سیاسی وقت وجود نشریه ای را می طلبید؛به جای اینکه متخصص در این حوزه باشند یا تحصیلات آکادمیک روزنامه نگاری داشته باشند. با توجه به سیر تاریخی مطبوعات استان در این سالها به نظر می رسد ورشکستگی و تعطیلی اغلب جراید بدلیل عدم آشنایی صاحبان جراید با مساله تخصصی اقتصاد رسانه و همچنین کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر در زمینه روزنامه نگاری باشد،که بعد از ورود رشته روزنامه نگاری در دانشگاه آزاد بندرعباس و جذب هرچند اندک،به نسبت حجم زیاد فارغ التحصیلان این رشته در برخی از روزنامه های استان توانستند بخشی از این کمبود نیرو را جبران کنند اما با تعطیلی این رشته دانشگاهی این کمبود همچنان در سایر روزنامه های استان دیده می شود.عامل دیگر عدم موفقیت نشریات تبدیل شدن بسیاری از جراید صرفا"به بولتن تبلیغاتی ،خبری و تریبون جناحهای سیاسی است که این بدلیل عدم وجود نظام تشکیلاتی منظم و هدفمند با رسالت مطبوعات است که در صورت رفع آنها می­توان به مطبوعات محلی پرمحتوا وسودمند امیدوار بود.

 

تاریخ	عنوان	مدیر مسئول
1324	خاور	محمد فرامرزی
1329	بهار توحید	شبل الحکما
1330	نسیم جنوب	شبل الحکما
1349	ندای ایران نوین رهنمود	مهین دخت خامنه حزب رستاخیز شاخه بندرعباس
قبل از 57	سیاحت خلیج هنگامه خلیج	عبدالله پاکروان حسین فرح بخش یزدی
1358	نوید هرمزگان	حسین حقایق جهرمی
1359	موج	ناصر مجرد
1364	صبح ساحل	قاسم کرمی
1371	ندای هرمزگان	غلامحسین عطایی دریایی
1376	هرمز	احمد آخوندی
1376	بچه های ساحل	قاسم کرمی
1377	مروارید جنوب	نیلوفر نصیری قلعه جوقی
1378	جامعه مدنی	محمود رئوفی
1378	صبا	محبوبه بچاری صالح
1380	سفیر جنوب	سید علی ذوالقدر
1380	دریا	ایوب دبیری نژاد
1380	ارمفان بندر	عظیم دادرس
1381	دریای اندیشه	دانش هاشمی پور
1381	صدف	عبدالمجید دلشاد
1382	گامرون	علی تیماس
1382	مرجان	اسماعیل هاشمی پورپتکویی
1382	ندای جوان	غلامحسین عطایی دریایی
1383	تمدن هرمزگان	علی دیرباز
1387	آفتاب جنوب	حسین سالاری
1387	شهروند هرمزگان	محمد دهقان ارزوئی
1387	بندر	کامران حسین پور
1387	لاتیدان	محمد ذاکری
1382	مروارید مهر	یوسف دیوانی
1387	نگاه روز	محمد نعمتی
1387	فرهنگستان جنوب	قاسم کرمی
1380	مجله پزشکی هرمزگان	دانشگاه علوم پزشکی
1387	پژوهشنامه فرهنگی	اداره ارشاد
1387	اورمزد	سهراب سعیدی
1388	شیلات و آبزیان	مازیار یحیوی

     

منابع:

- اطلاعات(1387)افتتاح­انجمن بلدیه بندرلنگه،درگزیده مقالات­واخبارروزنامه­های مهم درباره خلیج فارس تدوین امیر هوشنگ انوری،تهران:بنیاد ایران شناسی

-برزین،مسعود(1354)مطبوعات ایران(1343-1353)،تهران:انتشارات کتابخانه بهجت

-رفیعی،عباس(1388)مروری برتاریخچه مطبوعات هرمزگان­ماهنامه نگاه روز شماره 8-9

- سایبانی،احمد(1390)بندرعباس و هلال طلایی ،تهران:همسایه 

-سایبانی،مانداناوعباس(1384)بررسی­پیشینه­چاپ­ونشردراستان­هرمزگان،بندرعباس:دبیرخانه شورای پزوهشی اداره کل فرهنگ وارشادهرمزگان

-سلطانی،پوری­واقتدار،رضا(1376)راهنمای­مجله­هاوروزنامه­های­ایران1374 1375،تهران:کتابخانه ملی جمهوری اسلامی

- صدری­طباطبایی­نایینی،سیدمحمد(1378)راهنمای­مطبوعات ایران 1304-1357،تهران:مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها

- صباگردی مقدم،احمد(1373)راهنمای روزنامه های ایران1372،تهران:کتابخانه ملی جمهوری اسلامی

- قاسمی،فرید(1390)تاریخ مطبوعات ایران،تهران:ثانیه

- قاسمی،فرید(1372)راهنمای مطبوعات ایران(1371-1357)،تهران:مرکزمطالعات و تحقیقات رسانه ها

- قاجار(نائب السلطنه)،علی رضا(1387)شرح و سابقه تشکیل انجمن عباسی،درگزیده مقالات­واخبارروزنامه­های مهم درباره خلیج فارس تدوین امیر هوشنگ انوری،تهران:بنیاد ایران شناسی

- کوهستانی نژاد،مسعود(1382)قرائت خانه های ایران،تهران:دفتر مطالعات ­وتحقیقات­رسانه ها

- معتمد نژاد،کاظم(1391)وسایل ارتباط جمعی،تهران:دانشکده علامه طباطبایی

- م.ع(1387)تشکیل­انجمن­کتابخوانی(قرائتخانه)در بندرعباس، درگزیده مقالات­واخبارروزنامه­های مهم درباره خلیج فارس تدوین امیر هوشنگ انوری،تهران:بنیاد ایران شناسی

-http://gachooyeh-online.blogfa.com/post/44

 

کارشناسی ارتباطات اجتماعی رشته روزنامه نگاری، دانشگاه آزاد واحد بندرعباس

[e-mail]