رایحه درمانی

”رایحه درمانی“ که به آن, ”بودرمانی“ و ”عصاره درمانی“ نیز گفته می شود, استفاده از مواد معطر به دست آمده از گیاهان است که جهت تحریک تندرستی و شادمانی در جسم, فکر و انگیزه ها به کار می روند مهمترین مواد یاد شده, جوهرهائی هستند که از بخش های گوناگون گیاه ریشه, ساقه, برگ, دانه و و با بهره جوئی از شیوهٔ تقطیر, حاصل می شوند

نروید بر زمین هرگز گیاهی

که ننوشته‌ست بر برگش دوائی/”نظامی“

”رایحه‌درمانی“ که به آن، ”بودرمانی“ و ”عصاره‌درمانی“ نیز گفته می‌شود، استفاده از مواد معطر به‌دست آمده از گیاهان است که جهت تحریک تندرستی و شادمانی در جسم، فکر و انگیزه‌ها به کار می‌روند. مهمترین مواد یاد شده، جوهرهائی هستند که از بخش‌های گوناگون گیاه (ریشه، ساقه، برگ، دانه و ...) و با بهره‌جوئی از شیوهٔ تقطیر، حاصل می‌شوند. هرچند به‌منظور دستیابی به برخی از عصاره‌ها، به‌خصوص عصارهٔ مرکبات، از روش‌های فیزیکی استفاده می‌شود.

این‌گونه جوهرها، ”روغن‌های ضروری“ نام دارند که حاوی نیروی حیاتی رایحه‌های نباتی هستند. گفتنی است که خلوص روغن‌های مزبور، رمز کامیابی در ”رایحه‌درمانی“ شمرده می‌شود و قادرند که در جسم و اندیشه، تعادل و هماهنگی پدید آورند.

● پیشینهٔ رایحه‌درمانی

”بودرمانی“ یا ”عصاره‌درمانی“ با قدمت افزون بر ۵هزار سال، در واقع یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های مداواست. این راهکار به علت وابستگی انسان دوران باستان، به محیط پیرامون خود، جهت تغذیه، پوشش و محافظت ایجاد شد.

”رایحه‌درمانی“ به سبک امروزی، توسط ”مصریان“ ابداع شد. آنان به‌منظور استخراج روغن‌ها از گیاهان معطر، جهت تأمین نیازهای پزشکی، درمانی، آرایشی و هم‌چنین مومیائی کردن جسدها، از شیوهٔ دم کردن، بهره می‌بردند.

در سال ۱۲۰۰ میلادی، تولید روغن‌های معطر در ”آلمان“ آغاز شد که اساس آنها، گیاهان و گونه‌های وارد شده از ”آفریقا“ و شرق دور بود.

اساس ”رایحه‌درمانی“ جدید را به ”رنه‌موریس‌گاتفوس“ فرانسوی، نسبت داده‌اند. او نخستین فردی بود که در سال ۱۹۲۸، واژهٔ ”آروماتراپی“ (رایحه‌درمانی) را ابداع کرد. رویدادی که به گسترش این نوع درمان، منتهی شد، چنین بود که او در حالی‌که در آزمایشگاه، کار می‌کرد، از ناحیهٔ دست، دچار سوختگی گردید و به‌طور اتفاقی، آن را در ظرف حاوی روغن ”اسطوخودوس“ فروبرد. هنگامی‌که سوختگی، به‌سرعت و با کمترین جای زخم، بهبود یافت، نتیجه گرفت که روغن، باید یک اثر ضدعفونی‌کننده و شفابخش داشته باشد. او در سال ۱۹۳۷، کتابی راجع‌به اثرهای ضدمیکروبی روغن‌ها منتشر کرد و واژه‌ٔ ”آروماتراژی“ را متداول ساخت.

”جین‌والنت“ ایده‌های ”گانفوس“ را دربارهٔ فایده‌های عصاره‌ها در بهبود جراحت و بیماری‌های خاص، گسترده گردانید. ”مارگارت موری“ شیوه‌های ”آروماتراپی“ را به مفهوم توسعه‌یافتهٔ سلامت، گسترش داد و در سال‌های ۱۹۵۰، این درمان را در ”انگلستان“ معرفی کرد. از ابتدای دههٔ ۸۰ میلادی و در پی پژوهش‌های ”دکتر شوارتز“ و پروفسور ”دود“ و ”وان‌تولر“ و با آگاهی بیشتر از سازوکار (مکانیسم)‌های بویائی، مسیرهای جدیدی در آزمایش، پیرامون ”رایحه‌درمانی“ ایجاد شد.

از آن زمان تا به‌حال، ”رایحه‌درمانی“، گسترش زیادی یافته است.

● فلسفهٔ رایحه‌درمانی

کارشناسان ”رایحه‌درمانی“ بر این باور هستند که از عصاره‌ها نه فقط به‌منظور مداوا و پیشگیری از بیماری‌ها، بلکه از اثرهای آنها برای بهبود خُلق، احساس‌ها و تندرستی هم می‌توان استفاده کرد.

اینک به شرح بیست روغن بی‌خطر و مفید ”رایحه‌درمانی“ و بیماری‌هائی که توسط آنها قابل درمان هستند، می‌پردازیم:

۱) سوسنبر ـ سوسن عنبر ـ نعناع فلفلی

این روغن نیروبخش و خوش‌بو، برای دستگاه‌های گوارشی و تنفسی، مفید است؛ درضمن، جان‌بخش می‌باشد و به احتمال زیاد در درمان خستگی، سردرد و میگرن، تأثیر دارد.

۲) بومادران

این روغن متعادل‌کننده و شفابخش، برای هرنوع بیماری پوستی التهابی مفید است؛ هم‌چنین رایحه‌درمان‌گران، روغن اصلی ”بومادران“ را به‌خاطر اثرهای نیروبخشی، نشاط‌آوری و تقویت روانی آن، مورد استفاده قرار می‌دهند.

۳) اوکالیپتوس ـ درخت تب نوبه

بخور ”اوکالیپتوس“، بهترین مداواکنندهٔ زکام، آب‌ریزش بینی، آماس جیب‌ها (سینوزیت‌ها) و التهاب گلو است. اگر به‌صورت روغنی درآید، می‌توان آن را به‌عنوان مادهٔ دفع‌کنندهٔ حشره‌ها، روی پوست مالید و شپش را از سر به‌در کرد.

۴) درخت کُندر ـ درخت کندر سرخ ـ کندر هندی

این روغن بسیار خوش‌بو، استنشاق خوبی برای تنگی نفس (آسم) به‌شمار می‌آید؛ زیرا حس وحشت و سراسیمگی همراه با حمله آسم را تسکین داده و درضمن، غشاهای مخاطی را آرامش می‌بخشد. هم‌چنین، مادهٔ مزبور، زیباکنندهٔ پوست‌های پیر است.

۵) شمعدانی ـ شمعدانی وحشی ـ شمعدانی عطری

این روغن، دارای رایحهٔ دل‌انگیز نعنائی و گل‌سانی می‌باشد و در مراقبت از پوست، کاربرد گسترده‌ای دارد؛ درمان‌گر تعداد زیادی از اختلال‌ها مانند آکنه، خون‌مردگی، سلولیت و تنش عصبی است و نیز دفع‌کنندهٔ پشه می‌باشد.

۶) زنجبیل

روغن زنجبیل، گرم‌کننده و خشک‌کننده بوده و برای بیماری‌های چرکی مانند زکام و دستگاه بی‌ثبات گوارشی، مفید می‌باشد. از آن، می‌توان به‌منظور ماساژ التهاب مفصل‌ها و درد عضله‌ها استفاده کرد. روغن یادشده در هرگونه تهوع، چاره‌ساز می‌باشد.

۷) یاسمن ـ گل یاس ـ یاس سفید

این روغن تجملی، متعادل‌کنندهٔ کامل پوست است. اگر چند قطرهٔ آن را در آب حمام بریزید، فشار روحی، خستگی و نشانه‌های پیش از قاعدگی را از بین می‌برد و پوست خشک و نیز دردها و رنج‌ها را آرامش بخشیده و فرد را شادمان و آرمیده می‌کند.

۸) نارنگی ـ نارنگی چینی

روغنی آرامش‌بخش و داروئی تقویتی برای گوارش بوده و در برگرداندن اشتهای بعد از بیماری، مفید است. اثر تقویتی دارد؛ نیروی تازه می‌بخشد و اغلب بچه‌ها، دوستش دارند.

۹) اکلیل کوهی ـ اکلیل الجبل ـ رزماری

این روغن فرح‌بخش، نیروی تضعیف‌شده را احیا می‌کند و اگر به‌صورت ماساژ استفاده شود، عضله‌های سفت، خسته و درد قاعدگی را تسکین می‌دهد. استنشاق روغن مزبور، علاج سردرد است.

۱۰) سرو کوهی ـ پی رو ـ ارس

گیاهی نیروبخش، نشاط‌آور و پالاینده است که احتباس ادرار را درمان می‌کند. رایحه‌درمان‌گران از آن، برای درمان ”نقرس“ و ”رماتیسم“ استفاده می‌کنند. استحمام با ”سرو کوهی“، موجب تقویت و جان‌بخشی می‌شود. در دوران بارداری نباید از گیاه مذکور استفاده کرد.

۱۱) روغن بهارنارنج

روغن معطری است که از شکوفه‌های پرتقال می‌گیرند و در عطرسازی کاربرد دارد. این روغن، تسکین‌دهنده و نشاط‌آور است و جهت زدودن اضطراب، مشکل‌های هیجانی و عاطفی، سودمند می‌باشد و درضمن، از نظر رفع بدگواری عصبی مفید می‌باشد و به‌منظور مراقبت از پوست، به کار می‌رود.

۱۲) اسطوخودوس ـ اسطوخودوس معطر

یکی از پرکاربردترین روغن‌ها، شمرده می‌شود که درمان‌گر و توان‌بخش است. آفتاب‌سوختگی را تسکین می‌دهد. به درمان سوختگی‌ها و آسیب‌های پوستی کمک می‌کند و جهت مداوای اگزما، عفونت‌های قارچی و پوست سر ملتهب و پوسته‌پوسته، مفید می‌باشد.

۱۳) راوید معطر

بسیاری از مردم به نشاط‌انگیزترین و شورآفرین‌ترین رایحه‌ٔ این روغن، پی برده‌اند که نگرانی و تنش را تسکین می‌بخشد. ”راوید معطر“ در مورد پوست سر خارش‌دار، پوست متورم و دردهای عضلانی مفید است.

۱۴) لیموترش

روغن ضدعفونی‌کننده (گندزدا) و نیروبخش آن، در درمان بیماری‌های عفونی، به‌ویژه سرماخوردگی‌های ناشی از تب، مؤثر می‌باشد. از لحاظ گردش خون، سودمند است و در مداوای ”میگرن“ نیز اثر دارد و مادهٔ تقویت‌کننده‌ای برای پوست‌های چرب به‌شمار می‌آید. استنشاق آب‌لیمو نیز خون‌دماغ را بند می‌آورد.

۱۵) بابونهٔ رومی ـ بابونه

روغنی بسیار آرام‌بخش و گرم‌کننده‌ای مفید برای اگزما، دانه‌های سرخ پوستی و گزیدگی حشره‌ها و هم‌چنین درد مفصل و عضله، سوءهاضمه و هر نوع سردرد و میگرن می‌باشد.

۱۶) توسرخ ـ دارابی ـ گریپ‌فروت

روغنی نشاط‌آور و پالایندهٔ ذهن است که به‌طور عمده به‌عنوان تقویت‌کنندهٔ روح و جسم به‌کار می‌رود. گفته می‌شود که به‌طور معمول، خستگی پرواز و مسافرت را از بین می‌برد. دستگاه‌های گوارش و لنفاوی را تحریک می‌کند و برای پوست چرب، مفید است.

۱۷) گل سرخ ـ رز ـ ورد

روغن گل سرخ، سرشار از عطر ملایم بوده و جهت رفع ناراحتی‌های زنانه، مفید است. دلهره و فشار روحی را تسکین می‌دهد. رایحه‌درمان‌گران از آن، جنت رفع پرخونی (احتقان) کند، سود می‌جویند.

۱۸) چوب صندل ـ روغن صندل

روغن آرام‌بخش و تسکین‌دهندهٔ صندل، برای مداوای سرفه‌ٔ خشک و عارضه‌های ناشی از پوست خشک مانند ”اگزما“ به‌کار می‌رود. درضمن، در موارد مربوط به التهاب مثانه و اسهال نیز مفید است.

۱۹) درخت چای

گندزدا و ضدقارچی بوده و یکی از پرفایده‌ترین روغن‌هائی است که می‌توان آن را به‌طور خالص استفاده کرد. سرماخوردگی، زخم‌ها، برفک مهبل، جوش‌های چرکی و جراحت‌های عفونی را درمان می‌کند و در برطرف ساختن التهاب مثانه مؤثر بوده و در زمینهٔ بیماری‌های عفونی، چاره‌ساز است.

۲۰) درخت ایلنگ

اثر متعادل‌کننده‌ای روی اختلال‌های هیجانی داشته و تأثیر تسکین‌دهنده‌ای دارد و به همین منظور، برای انواع درمان‌های زیبائی پوست، سودمند می‌باشد.

منبع: ”استفاده از عطر به‌جای دارو“ ”پریس‌ کی‌نژاد“

مترجم: ا. امیر دیوانی، نویسنده، مترجم و پژوهش‌گر