وبلاگ, منبرهای دیجیتال

نوشتار حاضر, دیداری تازه با نسل جدیدی از بلندگوهای مدرن است كه پس از توضیحاتی كوتاه درباره نفوذ و گستره اینترنت, به یكی از امكانات بدیع و شگفت آن می پردازد كه وبلاگ نام گرفته و اكنون شهرت عالم گیری یافته است

نوشتار حاضر، دیداری تازه با نسل جدیدی از بلندگوهای مدرن است كه پس از توضیحاتی كوتاه درباره نفوذ و گستره اینترنت، به یكی از امكانات بدیع و شگفت آن می‏پردازد كه وبلاگ نام گرفته و اكنون شهرت عالم‏گیری یافته است. امكانات بی‏حد و اندازه این پدیده پرتوان و جذّاب، همگان را وامی‏دارد كه برای ابلاغ مرام یا اظهار آرمان‏های شخصی یا ملّی یا الهی خود، بدان روی كنند، و از قابلیت‏ها و خدمات رایگان آن سود برند. نیز پاره‏ای از برتری‏ها، امكانات، كارایی‏ها و امتیازهای آن را می‏شمارد و آن‏گاه با دیگر رسانه‏های مرسوم ـ به ویژه نشریات كاغذین ـ مقایسه می‏گردد. سپس این نكته را یادآور می‏شود كه آیا توجیهی برای غفلت نویسندگان دین‏گرا، از این محیط پر جنب و جوش و فعال، و بی مهری بدان وجود دارد. وبلاگ نویسی، این توانایی را دارد كه نوع جدید و مدرن‏تری از تبلیغ دینی را پذیرایی كند: تبلیغ دیجیتالی.

كلید واژگان: اینترنت، وب، وبلاگ، دین، رسانه، تبلیغ.

● از غار نوشت تا تار نوشت

انسان كه ارسطوییان، او را حیوان ناطق می‏نامند، تعریف‏ها و ممیزه‏های دیگری نیز دارد كه عینی‏ترین آنها قدرت و امكان ثبت دریافت‏های درونی و پیرامونی خویش است. او می‏تواند دانسته‏ها، شنیده‏ها، دریافت‏ها، تأثرات، عواطف، هیجان‏ها و حتی واگویه‏های درون بی‏تاب خود را ثبت و یا اظهار كند. انسان مدرن كه بیش از اسلاف و نیاكانش به فردیت خود می‏اندیشد و برای خود وجودی مستقل از اجتماع می‏بیند و ذوب شدن در گرایش‏های فراگیر جامعه را تاب نمی‏آورد، تعریف دیگری را نیز برای خود می‏جوید. در این تعریف جدید، او موجودی است فرهنگ‏نگار و اندیشه‏گزار كه بی وقفه در كار تمدن‏سازی و بیرون كاوی است و هرگز سهم خود را در چرخه بی‏مداری زندگی از یاد نمی‏برد. مدنیّت مدرن و حتی سنتی او از همین جا آغاز می‏شود و شاید روزی ـ روزگاری در همین جا نیز آرام گیرد و پایان پذیرد.

او، نگارش و گزارش خود را از آنچه دیده، شنیده، فهمیده و یا به دیگر حواس خود دریافته، از تبدیل دیواره‏های غار زندگی به تابلوهای نقاشی آغاز كرد و سپس خط را آفرید و پاپیروس را به كار گرفت و تا كاغذ و چاپ و نهضت گوتنبرگی و روزنامه‏نگاری و مقاله‏نویسی و... از پای ننشست. برایند همه‏ی آن تجربه‏های ساده و پیشرفت‏های لاك‏پشتی، اكنون در صفحه‏هایی از جنس نور و موج و شیشه نمودارند: وب.

این صفحه‏های دیجیتالی كه نَسَب به دیواره‏های غار می‏رسانند، میزبانی به دست و دل بازی شبكه جهانی اینترنت دارند كه در هر خانه‏ای، گوشه‏ای و حتی گاه اتاقی را در اختیار خود گرفته است. چنین است كه می‏توان گفت مسیر اطلاع رسانی و تاریخ فرهنگ نگاری و اندیشه گزاری انسان كه با غار نوشت آغاز شده بود، اكنون به تار نوشت،(۲) بار انداخته است. بی‏هیچ شك و گمانی پدیده‏ی بزرگ قرن حاضر را، باید همین معجزه انسان معاصر در پهنه‏ی اطلاع رسانی و پردازش گری WWWها دانست. شهروندان جهان، به اختیارِ توأم با ناگزیری، ذهن و روح خود را چنان تسلیم این فضاهای مجازین و كاوش‏گری‏های آن كرده‏اند كه گویی باغچه‏ای كوچك در حیاطی خلوت و سنتی، زیر پای مرغان گرسنه خانگی قرار گرفته است.

حجم عظیمی از این سرزمین عجایب را وبلاگ‏ها یا وبلاگ شهر تشكیل می‏دهد. حضور شتابان و بی امان این نشریه‏های شیشه‏ای، چنان است كه «وبلاگ» كلمه قرن نام گرفت. به گفته آمارها، بسامد هیچ كلمه‏ای در سده‏ی حاضر، به پایه و شمار «وبلاگ» نمی‏رسد.(۳) اگر كسی در اول آوریل سال ۲۰۰۴ كلمه «وبلاگ» را در گوگل جستجو می‏كرد، عدد ۲۴ میلیون را می‏دید؛ اما یك هفته پس از آن، نتیجه همین جستجو سه میلیون فربه‏تر شد و در سوم ژانویه ۲۰۰۵، خود را به رقم ۳۵ میلیون نیز رساند.(۴) نیز بر اساس آخرین آمارها چهار میلیون و پانصد هزار وبلاگ به زبان‏های مختلف در جهان وجود دارد كه پیش‏بینی می‏شود این رقم در سال ۲۰۰۶ از مرز ۶ میلیون نیز بگذرد.(۵) اگر همین تعداد را در شمار فراوان خوانندگان و وبگردان ضرب كنیم، عدد شگفتی سر برمی‏آورد كه هماره آرزوی همه نویسندگان و صاحبان هر گونه رسانه‏ای بوده است .

● ایران نت

بیش از یك دهه از ورود اینترنت به ایران می‏گذرد. در این مدتِ نه چندان طولانی، همه‏ی ایرانیان هم داستان با همه‏ی مردم جهان این معجزه‏ی بشری را، آغوش استقبال گشوده‏اند و آن را توانمندترین فناوری انسان معاصر در عرصه‏های اطلاع‏رسانی، آموزش، تحقیق، تبلیغ اندیشه، تبلیغات تجاری، اخبار، سیاست، اعتراض، تجارت، جشن، همایش، آمار، جنگ روانی، رایزنی، طنز، بازی و تفریح، مكاتبات، مخابرات، ارتباطات شخصی، تخلیه‏های روانی، دانلود نرم‏افزار، اینترنت، وبلاگ، كامپیوتر و.... یافته‏اند. قابلیت‏های بی‏شمار، دسترسی آسان، تنوع، جذابیت‏های سمعی ـ بصری، مخاطب‏یابی آسان و هزاران دلیل دیگر، اینترنت را تابوی تمدن مدرن كرده است؛ تابویی كه شكستن آن نه ممكن است و نه لازم. می‏توان گفت و از عهده نیز برآمد كه اگر كسی سرگذشت مدنی انسان را به دو دوره‏ی قبل و بعد از اختراع اینترنت تقسیم كند، چندان بی‏راه نرفته است.

مقابله و مواجهه قهرآمیز با این پدیده‏ی قهار، به هر دلیلی كه باشد، تجربه‏های خوشایندی را نصیب مخالفانش نكرده است. چینی‏ها، بیشترین و طولانی‏ترین مقاومت را در برابر لشكر سایت‏ها و WWWها كردند. نتیجه‏ی این نزاع توان‏فرسا، آن شده است كه اكنون این كشور پهناور و پرجمعیت، بیشترین كاربران اینترنتی را در جهان، پس از آمریكا دارد!

بر اساس مطالعات «گروه پژوهشی مدار» تا پایان سومین فصل سال ۲۰۰۲، بیش از دو میلیون نفر در ایران به اینترنت دسترسی داشته‏اند. این رقم نسبت به سپتامبر ۲۰۰۱، افزایش صد درصدی از خود نشان می‏دهد و به حتم همین سیر را در سال‏های پسین، ادامه خواهد داد. آماری كه از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اعلام شده است، ارقام شگفت‏تری را نیز نشان می‏دهد. بر اساس این آمار، در پایان سال ۱۳۸۱، هفت میلیون نفر كارت اینترنت خریده‏اند. این آمار و ارقام نسبت به سال ۸۰ ، از حدود ۹۰% افزایش خبر می‏دهد. این همه در حالی است كه هزینه اتصال به این شبكه جهانی اینترنت در ایران، بسیار بیش از برخی كشورهای دیگر است .اینترنت در ایران مانند بسیاری دیگر از رسانه‏ها چندان جایگاه و مرتبه واقعی خود را نیافته است. به دلیل حساسیت‏های اخلاقی و سیاسی، بسیاری از سرزمین‏های آن ممنوع الورودند و برای شمار فراوانی از كاربران، هنوز بیش از وسیله‏ای برای سرگرمی و گذران وقت نیست. در ایران، رسانه‏ها و مراكز سنتی، به سختی جای خودرا به این رقیب جوان و تازه نفس می‏دهند ؛ اما این سیل را بیش از این سد نمی‏توان كرد و گویا اینجا نیز غیر تسلیم و رضا نیست چاره‏ای.

بیش از این نیازی به گفتن درباره‏ی اهمیت و گستره و كارایی اینترنت در جهان و ایران نیست. آنچه اكنون در كانون توجهات ملّی قرار گرفته است، بهینه سازی روش‏های اینترنت‏پردازی و چگونگی استفاده از این گنجینه‏ی دیجیتالی است.

● وبلاگ و وبلاگ‏نویسی در ایران

اینترنت، خود پدیده‏ای شگرف است و تا كنون نیز شگفتی‏های بسیاری آفریده است ؛ اما در میان همه‏ی امكانات و شعبده بازی‏های او، وبلاگ حكایتی دیگر دارد كه بس شنیدنی و بسیار یادكردنی است.

وبلاگ‏ها، فضاهای رایگان یا ارزان اینترنتی هستند كه یادداشت‏های شخصی یا پاره نوشته‏های ناویراسته نویسندگان حرفه‏ای و بیشتر غیر حرفه‏ای، و نیز آخرین رهیافت‏های علمی یا عاطفی آنان را در خود جای می‏دهند و در دیدرس میلیون‏ها رهگذر آشنا و ناآشنا می‏گذارند. به عبارت دیگر Weblog یا Web ligمكان و فضایی در شبكه‏ی جهانی اینترنت است كه معمولا مبدئی شخصی و غیر تجاری دارد. تفاوت عمده‏ی آن با سایت یا وب سایت، در رایگان بودن آن و بهره‏گیری بی مزد و منت از سرورهای عمومی است. نیز وبلاگ‏ها بر خلاف اكثر سایت‏ها در فاصله‏های زمانی كوتاه (گاه هر یك ساعت و حتی كمتر از آن) به روز می‏شوند و گستره‏ی عظیمی از موضوعات را پوشش می‏دهند. تفاوت ظریف دیگری كه می‏توان میان وب سایت و وبلاگ شمرد، وسیله بودن اولی، و موضوعیت داشتن دومی است ؛ یعنی سایت‏ها معمولا برنامه و وظیفه‏ای جز گزارش و نمایاندن چهره سازمان یا مركز یا حزب یا گروهی را ندارند.

بدین رو بیشتر به مثابه كاتالوگ یا دفترچه راهنما عمل می‏كنند. اما نوشتن و بودن در وبلاگ، خود موضوعیت دارد و بخش فعالی از زندگی وبلاگ‏نویس است. شاید بتوان تفاوتی را كه میان دفترچه یادداشت‏های شخصی با سررسید كارپردازان می‏بینیم، میان وبلاگ و وب سایت هم دید.

اطلاعاتی كه در چنین مكان‏هایی درج و ثبت می‏شود، مجموعه‏ای از روزنوشت‏های صاحب صفحه، همراه پیوندها و لینك‏های برگزیده او است كه از این رهگذر خواننده خود را علاوه بر نشاندن بر سر سفره دل، به شبكه هزار توی سایت‏ها و وبلاگ‏های دیگر نیز می‏برد.

وبلاگ (Weblog)یا بلاگ (Blog) كه تركیبی است از دو كلمه web به معنای شبكه جهانی و log به معنای گزارش روزانه یا روزنوشت، به یادداشت‏هایی گفته می‏شود كه یك یا چند نفر به صورت روزانه یا هفتگی یا گاه به گاه می‏نویسند و به اینترنت می‏سپارند. لاگ (log)، چندین معنای دیگر نیز دارد كه از آن میان، برابرهای فارسی زیر با وبلاگ، تناسب بیشتری می‏یابد:

قطعه، دفتر روزانه، ثبت رخدادها، سررسید.

بدین رو، هم وجه نام‏گذاری وبلاگ آشكار می‏شود و هم می‏توان معادل‏های فارسی«روزنوشت»، «روزنگار» و یا «تارنوشت» را برای آن برگزید.

پرشین بلاگ (persianblog) كه خود را اولین سرویس وبلاگ ویژه فارسی زبانان و بزرگ‏ترین جامعه اینترنتی فارسی نویسان می‏داند، تعریفی گویا از وبلاگ را در صفحه نخست خود نشانده است.

وبلاگ، محیطی است كه به شما امكان انتشار ایده‏ها، افكار و دیدگاه‏های خود، همانند یك روزنامه‏نگار را می‏دهد. احتیاجی نیست كه یك مقاله و یا داستان طولانی بنویسید، بلكه یك وبلاگ نویس ذهنیات خود را پیرامون مسایل مورد علاقه‏اش ارائه می‏كند؛ بدون اینكه این ایده‏ها به طور كامل بررسی شده باشند یا مثلا" از لحاظ دستور یا زیبایی جمله در حد عالی باشند. عاملی كه باعث محبوبیت و رشد سریع پدیده وبلاگ در میان كاربران اینترنت شده است، راحتی استفاده از این ابزار می‏باشد. با استفاده از سیستم‏های موجود در وبلاگ، بدون نیاز به صرف وقت و هزینه برای طراحی كامل یك سایت اختصاصی، تنهابا پر كردن چند فرم تحت وب می‏توانید شروع به نوشتن مطلب در قالب یك سایت اختصاصی كنید.

وبلاگ‏ها غیر رسمی‏ترین رسانه‏های مردمی‏اند؛ به همین دلیل، هیچ گونه تعریف رسمی و ضابطه دست و پاگیری را بر نمی‏تابند. گذری كوتاه در نوشته‏ها و اشارات وبلاگ‏نویسان، نشان می‏دهد كه آنان خود ترجیح می‏دهند وبلاگ را با یك كلمه یا یك تركیب ساده تعریف كنند؛ كلماتی مانند مجله شخصی، كافه اینترنتی، پاتوق، دفترچه باز، دلنوشته، پنجره‏ای به جهان بیرون، روزنوشت، روزنگار، یادداشت‏های خصوصی.به گمان نگارنده نیز، همین كلمات ساده و رایج، شناخت درست‏تر و گویاتری از وبلاگ‏ها به ما می‏دهد؛ اما نگاه علمی‏تری نیز می‏توان به آنها انداخت.

بشر در طی چند سال گذشته، قدم در دنیای جدیدی گذاشته كه بدون شك یكی از مهم‏ترین دستاوردهای آن تحول و دگرگونی اساسی در ارتباط با نحوه نشر اطلاعات است. به كارگیری پتانسیل‏های وب در نشر دانش و اطلاعات، ضمن غلبه بر محدودیت‏های زمانی و مكانی، حق انتخاب مخاطب را ارج نهاده و بستری مناسب برای تعاملات اطلاعاتی دو سویه فراهم نموده است. در این میان وبلاگ (weblog) یا بلاگ (blog) یكی از جذاب‏ترین ابزارهایی است كه به افراد امكان می‏دهد تا نظرات، افكار و اندیشه‏هایشان و هر آنچه را كه در دل دارند، به جهانیان باز گویند. امكان انتشار اندیشه‏ها و عقاید تا به امروز تنها برای بخش خاصی از جامعه، همچون نویسندگان، اندیشه‏مندان، دولت مردان و ادیبان فراهم‏بوده است؛ اما وبلاگ این امكان را برای اقشار مختلف، اعم از زن و مرد، و پیر و جوان ایجاد كرده است. فرض كنید ابزاری ارزان قیمت برای انتشار مطالب در اختیار هر صاحب قلمی باشد كه بتواند با استفاده از آن، اخبار، گزارش‏ها، عقاید، دیدگاهها و نقطه نظرات خود را در رابطه با موضوعات مورد علاقه‏ی خود، بدون محدودیت‏های مرسوم بیان كند. و مهم‏تر از آن، از نظرات مخاطبان نسبت به مطالب منتشر شده نیز آگاهی یابد. آیا شما علاقه‏مند به استفاده از چنین ابزاری نخواهید بود؟ آیا تمایل به داشتن یك رسانه شخصی ندارید كه در آن بتوانید موضوعات مورد علاقه‏ی خود را بیان كنید؟(۶)

نویسنده:رضا بابایی

پی‏نوشت‏ها

*. دانش پژوه حوزه‏ی علمیه و مسئول انجمن قلم حوزه.

۱. برخی تارنوشت را مناسب‏ترین ترجمه فارسی برای «وبلاگ» می‏دانند.

۲. این شماره‏سنجی و بسامدگیری را یكی از مؤسسات وابسته به بی‏بی‏سی گزارش كرده‏است. ر.ك: سایت انگلیسی بی‏بی‏سی، اول دسامبر ۲۰۰۴.

۳. روزنامه شرق، ویژه‏نامه جمعه ۲۵/۱۰/۸۳ ، ص ۹.

۴. همان.

۵. كتاب ماه كلیات، شماره ۸۰ ـ ۷۹ (ویژه وبلاگ نویسی) رضابهبهانی، «پدیده وبلاگ»، ص ۱۲.

۶. منبع خبرگزاری ایتنا، دوم بهمن ۸۳ .

۷. ر.ك: وحید قاسمی، وبلاگستان، شهر شیشه‏ای، پیش گفتار، ص ۳.

۸. نمونه آشكار و مثال زدنی آن اعتراض وبلاگ‏نویسان و جامعه اینترنتی ایران به اطلس منتشره از سوی نشنال جئوگرافیك بود كه نام خلیج‏فارس را به خلیج عربی، تحریف كرده بود. خوشبختانه این اعتراض مبتكرانه اثر نیز كرد و مؤسسه مذكور را وادار به تغییر موضع كرد.

۹. ر.ك: روزنامه هموطن، ۲۱ دی‏ماه ۸۳ .

۱۰. ر.ك: كتاب ماه كلیات، همان، ص ۴۰۷.

منبع: كتاب روش، شماره ۴

---