مراقب چشم های فرزندتان باشید

بیماری های چشم کودکان در گفتگو با دکتر محمدرضا فرتوک زاده متخصص چشم و فوق تخصص قرنیه

کودکی از مهم‌ترین دوران‌ زندگی افراد است زیرا در این دوران دستگاه‌های بدن به تدریج تکامل پیدا می‌کنند و به بیشترین کارایی خود می‌رسند...

دستگاه بینایی هم از این قاعده مستثنا نیست. بنابراین باید به سلامت بینایی کودکان توجه ویژه‌ای داشت تا آثار منفی بیماری‌ها و مشکلات بینایی در آنها به حداقل برسد. در گفت‌وگویی با دکتر محمدرضا فرتوک‌زاده، جراح و متخصص بیماری‌های چشم، فوق‌تخصص قرنیه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران به بررسی انواع اختلالاتی که سلامت بینایی کودکان را تهدید می‌کنند و رشد و تکامل این دستگاه را به خطر می‌اندازند، پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

▪ آقای دکتر! بیماری‌ها و مشکلات چشم کودکان تا چه حد متاثر از مراقبت‌های دوران بارداری و حتی قبل از آن است؟

- عوامل گوناگونی می‌تواند در رشد جنین از جمله در رشد چشم تاثیر داشته باشد. به عنوان نمونه مصرف بعضی از داروها می‌تواند در ایجاد ناهنجاری‌های بدن جنین نقش مهمی داشته باشد. به خصوص اینکه اگر این داروها در ۳ ماهه اول بارداری مصرف شوند، اثرات وسیع‌تری روی جنین خواهند داشت. ابتلا به برخی از بیماری‌ها نیز می‌تواند تاثیرات بدی روی چشم داشته باشد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به سرخجه اشاره کرد که ابتلا به آن در دوران بارداری می‌تواند چشم جنین را با مشکلاتی همچون آب‌مروارید، لک قرنیه و کوچکی چشم مواجه کند. همچنین عفونت‌هایی که مادر در دوران بارداری به آن مبتلا می‌شود مانند عفونت مجاری تناسلی و تبخال تناسلی می‌تواند زمانی که جنین در زایمان طبیعی از این کانال‌ها رد می‌شود وی را مبتلا به مشکلات چشمی کند.

▪ عوامل ژنتیکی و ارث تا چه حد می‌تواند چشم کودکان را درگیر کند؟

- ما خیلی نمی‌توانیم روی ارث و عوامل ژنتیکی پافشاری کنیم. برای اینکه شناخت ژن‌ها و نوع وراثت بسیار مشکل است و نمی‌توانیم بگوییم فردی که به یک بیماری چشمی مبتلاست حتما ژن بیماری‌اش را به فرزندش منتقل می‌کند یا نمی‌کند. البته اگر زوجین مثلا هر دو مبتلا به قوز قرنیه باشند فرزندشان نیز مبتلا خواهد شد بنابراین بهتر است این دو با هم ازدواج نکنند اما در مورد سایر بیماری‌ها نمی‌توان چیزی گفت.

▪ پس اگر زوجی قبل از باردار شدنشان به شما مراجعه کنند و بگویند سابقه یک بیماری چشمی در فامیلشان دارند، شما چه می‌کنید؟

- اگر زوجی مراجعه کند و درخصوص بیماری‌های چشمی مشاوره ژنتیک بخواهد ما حتما این مشاوره ژنتیکی را به آنها می‌دهیم. منظورم این بود که مردم خیلی نگران این قضیه نباشند. چون این بیماری‌ها معمولا شایع نیستند. فقط بعضی از بیماری‌ها مانند شب‌کوری، قوز قرنیه و ... در زوجین کاملا مشخص و ارثی هستند. بنابراین وقتی یک زوج سالم به ما مراجعه می‌کنند به دنبال بررسی ژنتیکی در فامیل‌شان نمی‌رویم.

▪ زمان طلایی تشخیص زودهنگام بیماری‌های چشمی کودکان چه زمانی است؟

- دقیقا همان زمانی است که نوزاد متولد می‌شود. در همان زمان با یک معاینه می‌توان فهمید که آیا نوزاد به بیماری‌هایی همچون آب‌مروارید، آب‌سیاه، ضایعه قرنیه، ضایعه پلکی و... مبتلا هست یا خیر.

▪ این معاینه حتما باید توسط چشم‌پزشک انجام شود؟

- تعداد متخصصان چشم آنقدر نیست که در تمام اتاق‌های زایمان حضور داشته باشند اما اگر متخصص اطفالی به این مسایل دقت داشته باشد و با توجه خاصی چشم را معاینه کند، مشکلی نیست و می‌تواند متوجه بروز ناراحتی در چشم نوزاد بشود و اگر متوجه عارضه‌ای شد آن را به متخصص چشم ارجاع دهد.

▪ چه بیماری چشمی‌ای در دوران نوزادی، شیرخواری یا کودکی شایع‌تر است؟

- یکی از بیماری‌های بسیار شایع دنیا، تنبلی چشم است. تنبلی چشم نوعی کاهش بینایی است که در اثر بروز مانع یا اختلال در تکامل بینایی ایجاد می‌شود و گاهی اوقات بنا به دلیلی فعالیت بینایی یک چشم یا هر دو چشم کم می‌شود. باید بدانید انحراف چشم، آب‌مروارید، عیوب انکساری و افتادگی پلک، مشکلاتی هستند که باعث بروز تنبلی چشم می‌شوند. اتفاقا راحت‌ترین راه پیشگیری و درمان هم مربوط به تنبلی چشم است به همین دلیل به والدین کودکان ۴ تا ۶ ساله توصیه می‌کنم که چشم فرزندان‌شان را حتما در پایگاه سنجش بینایی که هرساله در سطح کشور برپا می‌شود یا توسط اپتومتریست بررسی کنند تا اگر کودکی دچار تنبلی چشم بود هر چه سریع‌تر درمان شود زیرا همین بیماری ساده باعث ایجاد کم‌بینایی و نابینایی می‌شود.

▪ مهم‌ترین علائم و نشانه‌های بیماری‌های چشمی در نوزادان چیست؟

- اولین نکته این است که دقت کنیم نوزاد به موقع دنیا آمده یا نارس است. معمولا چون نوزادان نارس تنفس خوبی ندارند و باید اکسیژن بگیرند در دستگاه‌های اکسیژن گذاشته می‌شوند و همین امر باعث می‌شود به ضایعات شبکیه در اثر نارس بودن شبکیه مبتلا شوند. زیرا اکسیژن زیاد می‌تواند باعث رشد عروق نابه‌جا در شبکیه شود. این عروق نابه‌جا می‌تواند خون‌ریزی و حتی نوزاد را به نابینایی مبتلا کند. پس هر نوزادی که نارس به دنیا آمده باید حتما پس از اکسیژن‌درمانی توسط متخصص چشم‌پزشک در همان ماه اول زندگی مورد معاینه قرار بگیرد. زیرا با تشخیص سریع و به موقع این ضایعات به راحتی با لیزردرمانی سرپایی قابل پیشگیری است.

اما اگر طول بکشد ممکن است منجر به خون‌ریزی شبکیه شود که معمولا برای درمان، جراحی سنگینی لازم است که با این حال نتیجه کار باز خیلی خوشایند نیست و کاهش بینایی زیادی خواهیم داشت. البته این به آن معنا نیست که تمام نوزادان نارسی که در دستگاه اکسیژن قرار می‌گیرند به این ضایعه مبتلا شوند اما در هر حال همه آنها باید مورد‌معاینه قرار بگیرند. علامت دیگر این است که مردمک چشم نوزاد رنگ عادی ندارد. در حالت عادی زمانی که به مردمک چشم نگاه می‌کنیم مردمک باید کاملا مشکی باشد. اما اگر داخل آن سفیدی یا بازتاب نوری غیرعادی دیده شود نشان‌دهنده یکی از ناراحتی‌های چشمی یا نوعی تومور بدخیم چشمی است که باید حتما توسط چشم‌پزشک مورد بررسی و معاینه قرار بگیرد.

یک علامت مهم دیگر در نوزادان، لک قرنیه است. حتی جنینی که در رحم مادر قرار دارد ممکن است در اثر بیماری‌های جنینی دچار لک قرنیه شود. لک قرنیه به راحتی توسط والدین قابل تشخیص است. یک لک سفید وشیری‌رنگ که روی قرنیه چشم ایجاد می‌شود و والدین به محض دیدن آن می‌توانند نوزادشان را نزد چشم‌پزشک ببرند. علت ایجاد آن هم عفونت‌های قرنیه در داخل رحم است.

علامت دیگر کوچکی و بزرگی قرنیه است. بزرگ شدن قرنیه نشان‌دهنده ابتلای نوزاد به آب‌سیاه و کوچکی آن هم دلیلی برای نابینایی است.

▪ پلک زدن‌ زیاد هم در کودکان نشانه بیماری چشمی است؟

- بله! یکی از بیماری‌های شایعی که موجب

پلک زدن زیاد می‌شود بیماری بلفاریت است. در این بیماری مژه‌ها شوره یا دانه‌های ریز چربی می‌زنند و چشم را تحریک می‌کنند. به همین دلیل بیمار برای رفع تحریک چشمی دائم پلک می‌زند. بعد از بلفاریت موضوع تیک مطرح و بیشتر در کودکان مضطرب دیده می‌شود. عوامل دیگر شامل خستگی، مصرف چای و قهوه، وجود جسم خارجی در چشم، ضایعات پلکی، ضایعات مربوط به ملتحمه و عادت به پلک زدن زیاد است.

▪ چه عواملی باعث افتادگی پلک در کودکان می‌شود؟

- شایع‌ترین علت افتادگی پلک مادرزادی است. عوامل ژنتیکی ممکن است خیلی کم در آن دخیل باشند. علت افتادگی پلک می‌تواند ناشی از صدمات هنگام زایمان، استفاده از فورسپس برای تسهیل زایمان، بعضی از بیماری‌ها، عفونت، جوش و... باشد. اگر پلک در سن زیر ۹ سالگی پایین بیفتد به طوری که جلوی مردمک را بگیرد و چشم‌ قادر به دیدن نباشد در آن صورت آن چشم حتما تنبل خواهد شد بنابراین عمل جراحی درمان افتادگی آن پلک اورژانسی است. اما زمانی که پلک افتادگی دارد اما جلوی دید مردمک را نگرفته عمل جراحی آن جنبه زیبایی دارد و در هر سنی قابل انجام است.

مریم منصوری