جوایز علمی حامی پژوهش های موثر

با توجه به لزوم توسعه و ارتقاء فناوری در دنیای امروز و با در نظر گرفتن توسعه ای مبتنی بر دانایی که زیر بنای آن, رشد و ارتقای دانش در مراکز علمی و پژوهشی کشور و تبدیل یافته های پژوهشی به محصولات و روشهای جدید است, حمایت از پژوهش و پژوهشگر مفهومی تازه پیدا می کند

● مقدمه:

با توجه به لزوم توسعه و ارتقاء فناوری در دنیای امروز و با در نظر گرفتن توسعه ای مبتنی بر دانایی که زیر بنای آن، رشد و ارتقای دانش در مراکز علمی و پژوهشی کشور و تبدیل یافته های پژوهشی به محصولات و روشهای جدید است، حمایت از پژوهش و پژوهشگر مفهومی تازه پیدا می کند.

تجربه کشورهای پیشرفته نشان داده است که رشد و توسعه مراکز علمی-پژوهشی و ایجاد توانمندی در آنها برای پاسخگویی به نیازهای جامعه و همگامی با تحولات علمی و فناوری در جهان، در گرو حمایت همه جانبه از کنشگران عرصه دانش و فناوری است.

در کشور ما صحبت از سیستم ملی نو آوری و ایجاد صندوقهای پژوهش و فناوری یکی از رویکردها بر اساس واقعیات مذکور است(۱).

یکی از شاخص های ارزیابی پژوهش در مراکز آموزش عالی بر خورداری از جوایز معتبر علمی و برتری های جشنواره ای است. این امر نه تنها به منظور توسعه فضای رقابتهای علمی و ایجاد محرکهای قوی برای پژوهشگران ، بلکه با هدف حمایت از پژوهش های مؤثر ارائه می شود.

شاید زمانی که صحبت از جایزه علمی در سطح جهان می شود اولین عنوانی که به ذهن می رسد جایزه نوبل باشد.

● نوبل: از دیروز تا امروز!

جایزه نوبل یکی از مشهورترین جوایز معتبر علمی در دنیاست که ۱۸۹۵ توسط آلفرد نوبل (Alfred Nobel) بنیاد نهاده شد. این جایزه در زمینه های صلح، ادبیات، شیمی، فیزیولوژی یا پژشکی، فیزیک( تا سال ۱۹۰۱) و اقتصاد( از ۱۹۶۸)۱ ارائه شده است.

جایزه نوبل یادمان وصیت نامه شیمی دان، صنعتگر و مخترع بزرگ سوئدی الفرد نوبل می باشد. وی مخترع دینامیتِ پر قدرت بود که یک سال پیش از مرگش جایزه بزرگ نوبل را از ۹۴% کل دارائی خود، بالغ بر ۳۱ میلیون کرونور(Kronor) سوئدی در ۵ زمینه مذکور هدیه کرد (۲).

از ۱۹۰۱ تا ۲۰۰۷ تعداد ۷۹۷ نفر از ۲۸۳ دانشگاه و مؤسسه علمی جهان جوایز نوبل را در ۵ حیطه دریافت داشته اند. ۴۹% از جوایز، مربوط به ۷۸ دانشگاه یا مؤسسه علمی و ۵۱% درصد دیگر مربوط به ۲۰۵ دانشگاه یا موسسه علمی می باشد. دانشگاه هاروارد با ۲۴ جایزه در صدر جدول این دانشگاهها و مؤسسات و پس از آن، انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا با ۱۷ جایزه، دانشگاه کمبریج و دانشگاه استنفورد هر یک با ۱۶ جایزه در رتبه های بعدی قرار دارند.

۵۰ نفر از برندگان جایزه نوبل در دانشگاههای ایالات متحده از آسیا، آفریقا و اروپا بوده اندکه بعداً به تابعیت آن کشور در آمده اند(۳).

برخی از افراد و سازمانها بیش از یک بار برنده جایزه نوبل شده اند؛ سازمان صلیب سرخ جهانی (ICR) سه بار در سالهای ۱۹۲۷، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۳ مفتخر به دریافت این جایزه گردیده است.

لینوس ک پالینگ، استاد انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا (کالتک)، تنها برنده جایزه نوبل است که دوبار به تنهایی و بدون اشتراک با کسی در سال های ۱۹۵۴ جایزه شیمی و ۱۹۶۲ جایزه صلح نوبل را دریافت نموده است.

علاوه بر افتخار معنوی و شهرتی که جایزه نوبل برای برنده به ارمغان می آورد، مبلغ جایزه نیز قابل توجه است. از اولین سال اهدای جایزه نوبل مبلغ هر جایزه مستقل ۱۵۰۷۲۲ کرون سوئد بود که این رقم در سال ۲۰۰۷ به ده میلیون کرون سوئد بالغ شده است. [قابل ذکر است که هر کرون حدود ۱۳۵۴ ریال است] (۴).

● مثالهایی از جوایز معتبر علمی در دیگر رشته ها:

▪ جایزه Abel در ریاضی از طرف آکادمی علوم نروژ از سال ۲۰۰۳ به محققین ریاضی ارائه می شود.

▪ جایزه Fields Medal, Eternity , Cole ( شبیه جایزه نوبل در ریاضیات است)

▪ جایزه IMO، جایزه Puntam، جایزه (MCM(International Mathematical Contest in Modeling، جایزه Nevalinna و دیگر جوایز معتبر در عرصه ریاضیات را نام برد. در رشته فیزیک می توان به جایزه بین المللی فیزیک که توسط اتحادیه بین المللی فیزیک محض و کاربردی اتحادیه بین المللی (آیو پاپ) در نظر گرفته شده و هر دو سال یک بار در زمینه فیزیک ذرات به فیزیک دانان برگزیده ای که فعالیت های علمی درخشانی داشته اند اعطا می شود، اشاره کرد.

● وضعیت جشنواره در کشور ما:

در کشور ما نیز مجموعه جشنواره ها و اهداء جوایز علمی در حمایت از پژوهش و پژوهشگران وجود دارد؛ از جمله جشنواره ها و جوایز ملی می توان به جشنواره بین المللی خوارزمی، جشنواره رازی، جشنواره ایده های برتر، جایزه ملی بهره وری و تعالی سازمانی، جایزه ملی کیفیت ایران، جایزه ملی محیط زیست و جایزه بیوتکنولوژی اشاره کرد. از جمله ارگانهای متولی این جشنواره ها و جوایز که از جمله سازمانهای حامی پژوهش در کشور هستند نیز می توان از عناوین زیر نام برد:

▪ معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات، فناوری

▪ بنیاد ملی نخبگان کشور

▪ دفتر همکاریهای فناوری و ریاست جمهوری

▪ سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران

▪ سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران

▪ سازمان توسعه و نوسازی معاون و صنایع معدنی

▪ سازمان پژوهش های علمی – صنعتی ایران

▪ سازمان توسعه نو آوری های دانشجویان کشور

▪ مرکز صنایع نوین۲

● جشنواره خوارزمی:

در راستای تحقق بند۴ اصل سوم قانون اساسی، مبنی بر « تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه های علمی ، فنی ، فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان » و پیشبرد اهداف آموزشی ، « سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران » در جهت شناسایی ، رشد و پرورش استعدادهای نهفته و بــالقوه پــژوهشگران ، مــبتکران ، مـخترعان و انـدیشمندان این مرز و بوم ، در سال ۱۳۶۶ « جشنواره بین المللی خوارزمی » را پایه ریزی کرد. بخش دانش آموزی جشنواره خوارزمی از سال ۱۳۶۸ به ترتیب با دریافت ۱۴ ، ۳۶ ، ۳۵ ، ۳۵ ، ۹۰ ، ۲۸۶ ، ۵۲۹ ، ۸۸۶ ، ۱۸۶۲ ، ۲۹۶۳ ، ۵۶۳۳ ، ۷۶۰۳ ، ۱۲۵۸۸ ، ۱۳۱۲۳ و بالاخره در سال جاری با دریافت ۱۷۳۸۹ طرح، با استقبال کم نظیر دانش آموزان و همچنین از سال ۱۳۷۹ ـ با شکل گیری بخش دانشجویی ـ به ترتیب با دریافت ۸۰ ، ۳۱۳ ، ۴۹۰ و ۷۴۹ طرح دانشجویی ، با استقبال دانشجویان مراکز آموزش عالی وابسته به آموزش و پرورش رو به رو گردید . «بودجه جشنواره خوارزمی امسال ??? تا ??? میلیون تومان بوده است.» مبلغ جوایز ایرانی ها به ترتیب برای رتبه های اول و دوم و سوم، ? و ? و ? میلیون تومان است. هر یک از پنج برنده خارجی جشنواره نیز ?هزار دلار جایزه می گیرند.

از جمله حمایت کننده گان خارجی جشنواره خوارزمی نیز می توان به سازمانهای زیر اشاره کرد: COMSATS و COMSTECH و IFIA، ISESCOو TWAS و VNESCO و WIPO.

● سیاست حمایت به کجا رسیده است؟

در ۶۰ سال گذشته، ایالات متحده در کنار سرمایه گذاری وسیع در تحقیق و توسعه سیاست حمایت از استعدادها را برای حمایت از اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوریهای پیشرفته در پیش گرفته است(۵) .کمیته بررسی آینده نوآوری در ایالات متحده بر تقویت نظام های آموزشی- پژوهشی و در راستای حمایت از دانشمندان، پرورش سرمایه های انسانی توانمند و جذب دانشجویان برتر از دیگر کشورهای و استحکام تحقیق و توسعه، تأکید کرده است.

اندیشمندانی نظیر کاش(۵) معتقدند که تخصیص ۳% از بودجه کل برای توسعه علمی درکشور ضروری است . بنابراین گسترش و توسعه ظرفیتهای تحقیقاتی با حمایت موثر دولت و صنعت لازمه پیشرفت علمی کشور قمداد می شود.

بی شک بخشی از این بودجه های حمایتی باید صرف برگزاری اصولی و با کیفیت جشنواره ها و اهداء جوایز علمی – پژوهشی شود؛ هنوز رشته های علمی زیادی وجود دارند که از دریافت جوایز تخصصی بی بهره اند و به نظر می رسد که نهادهای متولی، راه زیادی را تا رسیدن به استانداردهای جهانی پیش رو دارند.

● کوتاه سخن

کوتاه سخن آنکه رهیافت حمایت از توسعه مبتنی بر دانش که بر محور پژوهشهای مؤثر ایستاده ، در کشورهای توسعه یافته نتایج خوبی را به دنبال داشته است.

ارائه جوایز و برگزاری جشنواره های بزرگ علمی – پژوهشی صورتی از هزار چهره حمایت از پژوهش است. در عین اینکه توسعه علمی در دانشگاهها و مراکز علمی با کسب این جوایز معتبر مرتبط است.

با توجه به عزم ملی برای توسعه قطب های علمی در کشور که هدف آنها تقویت رقابت ، نوآوری و استاندارد سازی کیفیت می باشد، پرداختن به حمایتهای همه جانبه از پژوهشگران و دانشگران نیز باید در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.

توسعه و ارتقاء جوایز و جشنواره های معتبر نمودهایی روشن از این حمایت های نظام مند هستند.

پی نوشت:

۱ این جایزه از سال ۱۹۶۸ به عنوان جایزه ضمیمه اقتصاد با عنوان: The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of A.N توسط بانک ملی سوئد به جایزه نوبل افزوده شد.

۲ کمیته جایزه ترویج علم ایران به استناد مصوبه ۲۰/۵/۸۱ هیأت مدیره انجمن ترویج علم ایران به منظور قدردانی از کوشش های مروجین علم و تشویق عموم به فعالیت و زمینه ساری برای ارتقاء بینش و تفکر علمی در جامعه که هر ساله برگزار می شود را می توان به لیست فوق افزود.

سمر سیدیاحسین پزشک، دانشجوی ایمونولوژی مقطع PhD، دانشگاه وسترن اونتاریو

منابع:

۱) رحمانی م؛ ساختارهای صندوق های پژوهش و فناوری غیر دولتی، رهیافت ۴۰ : ۸۳-۹۲.

۲) (Alfred Nobel, “Alfred Nobel۰۳۹;s will" nobelprize.Org, accessed February ۱۵ ۲۰۰۷(English version.

۳) بخشی ع؛ برندگان جوایز نوبل، رهیافت ۴۱ :۷۳-۸۷

۴) اطلس جامع گیتا شناسی ۸۶-۸۷

۵) آراسته ح ؛ چارچوبی برای تدوین نقشه توسعه علمی کشور:رویکردی سیستمی؛ رهیافت ۴۰ ، ۵-۱۷