تبلیغ نمک تقلبی در تلویزیون

دکتر زهرا عبداللهی مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت می گوید تبلیغات گسترده نمک های غیراستاندارد, نگران کننده است

بیش از ۲۰ سال پیش در کشور گواتر آنقدر شایع شده بود که برای مقابله و پیشگیری از آن، نظام سلامت کاری کرد کارستان و برای اولین‌بار، نمک یددار شد دوای درد. اما با گذشت آن سال‌ها و حل شدن مشکل کمبود ید در کشور، انگار همه تصور کردند دیگر این مشکل ریشه‌کن شده و امکان برگشت آن وجود ندارد...

در حالی که این روزها بازار پر است از نمک‌های تقلبی و برخی تولیدکنندگان دیگر اهمیتی به یددار کردن نمک نمی‌دهند. در «دید‌بان تغذیه» این هفته در مورد مشکلاتی که در صنعت نمک به وجود آمده، با دکتر زهرا عبداللهی، مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ چه اتفاقی باعث شد که از بیش از ۲۰ سال پیش تاکنون، نمک‌های خوراکی یددار شوند؟

تا ۲ دهه قبل، ایران بین کشورهای دچار کمبود شدید ید قرار داشت. اولین بررسی ملی اختلال‌های ناشی از کمبود ید در سال ۱۳۶۸، شیوع گواتر را به‌عنوان نشانه کمبود ید در دانش‌آموزان مدارس بیشتر استان‌های کشور بین ۳۰ تا ۷۰درصد گزارش کرد. ید یک عنصرضروری برای بدن است که برای رشد و نمو، حتی قبل از تولد نیز مورد نیاز است. کمبود ید، از طریق ایجاد اختلال در رشد و تکامل مغز، میلیون‌ها نفر از ساکنان کره زمین را در معرض خطر قرار داده درحالی که آسیب مغزی ناشی از کمبود این عنصر به آسانی قابل پیشگیری است. کمبود ید باعث بزرگی غده تیروئید می‌شود و بزرگی غده تیروئید را گواتر می‌نامند. اختلال در رشد مغزی و جسمی، ناشنوایی و انحراف چشم، کاهش بهره هوشی کودکان، کاهش قدرت یادگیری و افت تحصیلی هم از دیگر عوارض کمبود ید هستند.

یدرسانی از طریق همگانی‌کردن مصرف نمک یددار، ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش پیشگیری و کنترل این اختلال است و در بسیاری از کشورهای جهان به کار می‌رود. مطالعه‌های محققان کشور طی سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۸ نشان داد حدود ۲۰ میلیون نفر از مردم کشور ما در معرض کمبود ید قرار دارند. نتایج این مطالعه‌ها باعث شد رفع اختلال‌های ناشی از کمبود ید، یکی از اولویت‌های بهداشتی کشور شناخته و کمیته کشوری مبارزه با عوارض ناشی از کمبود ید در سال ۱۳۶۸ تشکیل شود. این کمیته، تهیه و توزیع نمک یددار را در سطح جامعه، به عنوان راهکار اصلی مبارزه با این اختلال انتخاب کرد و تلاش برای یددار کردن نمک‌های یددار به‌وسیله وزارت بهداشت آغاز شد.

▪ آیا تجربه یددار کردن نمک در سایر کشورها نیز وجود دارد؟

ایران در بین کشورهای مدیترانه شرقی، اولین کشوری بود که اقدام به بررسی کشوری گواتر و تولید و توزیع نمک یددار در سطح جامعه کرد و به موفقیت‌های چشمگیری نیز طی دهه گذشته در زمینه مبارزه با اختلال‌های ناشی از کمبود ید دست یافت. در سال ۱۳۷۵، با احراز دو شاخص عمده؛ یکی مصرف بیش از ۹۵ درصد خانوارها از نمک یددار و دیگری میانه ید ادرار بالاتر از ۱۰۰ میکروگرم در لیتر در دانش‌آموزان، به‌عنوان کشور عاری از اختلال‌های ناشی از کمبود ید در منطقه شناخته شده است. آخرین بررسی کشوری در سال ۱۳۸۶ نشان داد علاوه بر استمرار کفایت یدرسانی که با مناسب بودن میانه ید ادرار در کلیه استان‌ها مشخص شد، درصد گواتر در دانش‌آموزان کشور به کمتر از ۵ درصد کاهش یافته است. این بررسی نشان داد برای کاهش شیوع گواتر، سال‌های متمادی پس از شروع یدرسانی وقت لازم است.

▪ آیا بررسی جدیدی در مورد کمبود ید در کشور انجام شده است؟

بله، بررسی‌های جدید ما از طریق اندازه‌گیری ید در ادرار دانش‌آموزان نشان می‌دهد در برخی نقاط کشور، ید ادرار دانش‌آموزان پایین است و نگرانی ما این است که با وجود موفقیت‌هایی که کسب کردیم، به عقب برگردیم.

▪ به‌نظر می‌رسد دیگر پیگیری‌های سفت و سخت برای یددار کردن نمک‌ها وجود ندارد و برخی کارخانه‌های تولید نمک به محصولشان ید نمی‌زنند.

متاسفانه همین‌طور است! نگرانی ما از وجود نمک‌های تقلبی در بازار و تبلیغات گسترده‌ای است که در مورد نمک‌های غیراستاندارد مانند نمک دریا می‌شود که حتی پای این تبلیغات به برنامه‌های آشپزی تلویزیون هم کشیده شده است. متاسفانه برخی افراد سودجو، نمک دریا را که مجوز تولید ندارد و حتی به‌دلیل وجود ناخالصی فراوان ممکن است حاوی دو ماده سرطان‌زا (سرب و کادمیوم) باشد، تبلیغ می‌کنند. از سوی دیگر، بسیاری از نمک‌های تقلبی به‌صورت زیرزمینی تولید می‌شوند که دسترسی به تولیدکنندگانشان کار مشکلی است و قابل‌پیگیری نیست.

▪ چه نهادی بر کارخانه‌های مجوزدار نمک نظارت دارد تا ید تعیین شده به نمک‌ها زده شود؟

سازمان غذا و دارو باید بر کارخانه‌های تولید نمک نظارت و تولیدکننده‌های متخلف را شناسایی کند اما مشکل اصلی اینجاست که قوانین ما در این زمینه بازدارنده نیست. نگرانی دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که از زمان تحریم، یدید پتاسیم گران شده و ممکن است کارخانه‌ها ید با کیفیت پایین خریداری کنند یا یدید پتاسیمی که برای مصارف دامی است، استفاده شود. ۲۰سال پیش سازمان یونیسف رایگان به ما ید می‌داد. پس از آن نیز تولیدکنندگان نمک یک تعاونی تشکیل دادند و ید را وارد می‌کردند.

▪ چه راهکاری برای مقابله با این مشکلات پیشنهاد می‌کنید؟

حفظ شاخص‌های به دست آمده و جلوگیری از برگشت دوباره مشکل کمبود ید در کشور در گرو همکاری همه بخش‌ها برای ساماندهی واردات یدید پتاسیم، حمایت از صنایع تصفیه نمک، اطلاع‌رسانی و آگاه کردن مردم از خطرهای مصرف نمک‌های غیراستاندارد و نبودن مجوز‌های بهداشتی، پایش منظم کیفیت نمک‌های خوراکی و برخورد قانونی با افراد سودجو است. لازم است یادآور شوم که با تصفیه نمک، انواع ناخالصی‌های آن گرفته می‌شود. این ناخالصی‌ها مانند شن، ماسه و خاک و مواد آلوده‌کننده که برای استخراج از معدن استفاده می‌شود و مواد محلول نظیر سختی (کلسیم و منیزیم) سولفات و فلزات سنگینی از قبیل سرب، جیوه، ارسنیک، کادمیوم و... هستند که با ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل بیماری‌های کلیوی، سنگ کلیه، مشکلات گوارشی و حتی انواع سرطان‌ها سلامت مصرف‌کننده را به خطر می‌اندازند.

مهدیه آقازمانی