فرصتی كه از دست رفت

با آغاز دهه ۸۰ و فعالیت شورای عالی اطلاع رسانی و تحرك جدید مركز تحقیقات مخابرات ایران در زمینه IT و با توجه به بودجه های كلان اختصاص یافته, این انتظار می رفت كه در مدت زمان كوتاهی كشور به پیشرفت های بزرگی در این زمینه دست پیدا كند

با آغاز دهه ۸۰ و فعالیت شورای عالی اطلاع‌رسانی و تحرك جدید مركز تحقیقات مخابرات ایران در زمینه IT و با توجه به بودجه‌های كلان اختصاص یافته، این انتظار می‌رفت كه در مدت زمان كوتاهی كشور به پیشرفت‌های بزرگی در این زمینه دست پیدا كند.

با توجه به مهجور ماندن زبان و تقویم فارسی، نرم‌افزارها و اینترنت یكی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسوولان وقت این پروژه‌ها بود.

از سوی دیگر استاندارد سازی ایجاد و تبادل داده‌ها نكته مهم دیگری بود كه می‌بایست بدان توجه خاصی صورت می‌گرفت. تصمیم‌گیرندگان آن زمان می‌بایست با توجه به شرایط موجود و آینده‌نگری بهترین انتخاب را با توجه به شرایط می‌كردند، چرا كه در صورت عدم تصمیم‌گیری درست، زمان زیادی از دست می‌رفت كه شاید به هیچ وجه قابل جبران نبود. با انتخاب نادرست فرصت بزرگی از دست می‌رفت و فاصله بین ایران به عنوان یكی از كشورهای در حال توسعه با سایر كشورها به حدی زیاد می‌شد كه امكان پر كردن این فاصله تنها با هزینه‌های بالا امكان‌پذیر می‌شد.

در این زمان بود كه طرحی با عنوان سیستم‌عامل ملی در رسانه‌ها مطرح شد. طرحی كه از نام‌گذاری تا اجرای آن با ابهامات زیادی همراه بود.

با اعلام لیست پروژه‌ها و چگونگی انجام آنها در سایت كنونی این پروژه، نشان از نیاز به بیش از ۹۰۰ میلیون تومان برای انجام این پروژه است كه بخش‌های زیادی از آن نیز می‌بایست تا كنون به اتمام رسیده باشد.

از گفت‌وگوهای جسته گریخته مجریان این طرح مشخص بود كه طرح سیستم‌عامل ملی در حقیقت بومی‌سازی سیستم‌عامل لینوكس و نرم‌افزارهای اصلی آن است. لازم به ذكر است كه سیستم‌عامل لینوكس به صورت متن‌باز منتشر می‌شود، بدین معنی كه تمامی كدهای نرم‌افزارهای ارایه شده در اختیار كاربران است.

كاربران می‌توانند با تغییرات در كدها اشكالات احتمالی را برطرف كنند یا اینكه امكانات جدید به نرم‌افزار اضافه كنند. برنامه‌نویسان حق دریافت هزینه برای انجام چنین پروژه‌هایی ندارد. میلیون‌ها برنامه‌نویس در سراسر دنیا بر روی هزاران پروژه مختلف فعالیت می‌كنند تا نرم‌افزارهای كامل‌تر و جامع‌تری به دست مصرف‌كنندگان برسد.

اما بررسی پروژه‌های تحت عنوان سیستم‌عامل ملی نشان از هزینه‌های بی‌مورد در این پروژه دارد. برای مثال پروژه فارسی كردن مرورگر موزیلا اشاره كرد.این پروژه در سایت رسمی با هزینه‌ای برابر ۷۰۰ میلیون ریال به شركت متانت امیركبیر سپرده شده است.

در بخش خروجی این پروژه وصله مربوط به موزیلا نسخه ۱/۹ دیده می‌شود و نسخه‌های جدیدتر این مرورگر و نسل بعدی آن (فایر فاكس) در این پروژه فارسی‌سازی نشده است. جالب اینجاست كه یك ایرانی علاقه‌مند به تنهایی و در ظرف مدت دو هفته اقدام به فارسی‌سازی فایر فاكس كرده است و هیچگونه پولی نیز بابت انجام این كار دریافت نكرده است.

با نگاهی به پروژه با عنوان افزودن امکانات فارسی به ابزارهای IMP ، Turba و Sork در چهارچوب نرم‌افزارهای Horde(http://www.foss.ir/index.phpmodule=

htmlpages&func=display&pid=۲#۱۲) كه توسط پیمانكار ۳۰۰ میلیون ریال قیمت‌گذاری شده است. به عنوان طولانی پروژه توجه نكنید، horde یكی از معروف‌ترین نرم ‌افزارهای متن‌باز مدیریت پست الكترونیكی است كه توسط بسیاری از سرویس دهندگان ارایه می‌شود. در صورتی كه از سایت اختصاصی شما توسط سرورهای لینوكس میزبانی می‌شود مطمئنا با horde برخورد كرده‌اید. كافیست پیش از ورود زبان Persian را انتخاب كنید تا برخی از منوهای این سیستم فارسی شود.

فارسی كردن این چنین نرم‌افزارها كاری بسیار ساده و آسان است. با توجه به اهداف اپن‌سورس برای جهانی شدن، برنامه‌نویسان این سیستم اضافه كردن زبان‌های جدید را به راحتی در نرم‌افزارهای خود اضافه كرده‌اند. كافیست برای فارسی كردن یكی از فایل‌های نمونه زبان (language) را به زبان فارسی ترجمه كرد و پارامترها را بر اساس معادل فارسی در این فایل قرار داد. فرآیند ترجمه كلیه پیام‌ها حداكثر در ۲۰ ساعت و قرادادن آنها برای یك دانشجوی سال دوم كامپیوتر تنها ۱۰ ساعت زمان نیاز دارد.

سایر امكانات مورد نیاز فارسی مانند ارسال و دریافت به زبان فارسی با توجه به سازگاری این نرم‌افزار با فرمت HTML و بالطبع سیستم‌های Unicode و windows ۱۲۵۶ در ذات این نرم‌افزار وجود داشته و نیازی به صرف هزینه ۷۰ میلیون تومانی كه معادل ۱۴۰۰۰ نفر ساعت كار برنامه‌نویسی است، نبوده است!

جالب اینجاست كه حتی در صفحه مربوط به این پروژه هیچ فایلی وجود ندارد و علاوه بر اینها در این پروژه تقویم فارسی برای این نرم‌افزار در نظر گرفته نشده است! یا پروژه‌ای مانند پروژه ترجمه محیط گرافیکی ابزار مدیریت کارگزار webmin كه توسط كارفرما ۶۸ میلیون ریال قیمت‌گذاری شده است پروژه‌ای است كه با ۵۰ ساعت نفر كار به راحتی انجام پذیر بوده است.

نمونه‌هایی از این پروژه‌ها كه بدون هیچ گونه كمكی از سوی نهادها انجام شده كم نیستند. پروژه‌هایی مانند فارسی كردن سیستم مدیریت محتوای joomla و mambo یا سیستم فروش آنلاین oscommece یا گالری coppemine و نمونه‌های بسیاری از این دست كه تنها با یاری برنامه‌نویسان ایرانی و بدون هیچ گونه چشم داشتی فارسی‌سازی شده‌اند. نكته فاجعه‌آمیز این طرح عدم توجه به نرم‌افزارهای كاربردی متن باز برای استفاده مردم و سازمانهاست.

در این لیست هیچ یك از نرم‌افزارهای اتوماسیون اداری برای بومی‌سازی در نظر گرفته نشده‌اند و یا سیستم‌های مدیریت محتوای وب (CMS)ها و یا پرتال‌های معروف متن‌باز. اما این لیست پر است از پروژه‌هایی كه یا توسط تیم اصلی نرم‌افزار متن‌باز موردنظر انجام شده است و یا فارسی‌سازی برخی نرم‌افزارها كه حتی در حد پروژه‌های پایان ترم درس C یا مهندسی اینترنت دانشجویان كامپیوتر نیز نیست!

اما شاید یكی از شجاعانه‌ترین اقدامات مدیران وزارت ارتباطات، قطع كمك به پروژه موسوم به سیستم‌عامل ملی از سوی معاون وزیر و سرپرست مركز تحقیقات بود كه از سوی ذینفعان این پروژه با واكنش جدی روبرو شد.

وزارت ارتباطات با این تصمیم عملا از زیان بیشتر به كشور جلوگیری كرد. اما نكته‌ای كه معمولا نسبت بدان بی‌توجهی صورت می‌گیرد، زیان معنوی است كه چنین پروژه‌های بی‌هدفی در پیشرفت كشور بر جا می‌گذارند.

شاید اگر اولویت‌های بومی‌سازی نرم‌افزارهای متن‌باز در ابتدا توسط یك تیم كارشناسی و متخصص انجام می‌پذیرفت، امروز به جای خروجی‌های بی فایده این پروژه، این امكان برای مردم و سازمان‌ها وجود داشت كه از نرم‌افزارهای متن‌باز استفاده كنند و هزینه‌های بسیاری از دوش دولت برداشته می شد.

هزینه مادی این پروژه در مقایسه با زمان از دست رفته ناچیز می‌نماید. موضوعی كه متاسفانه به هیچ عنوان بدان توجه نمی‌شود. شاید زمان آن رسیده باشد كه طراحان این پروژه در برابر هزینه‌های دریافتی و خروجی پروژه پاسخگو باشند.