خرمشهر و سینمای ایران

به مناسبت اکران فیلم “روز سوم”

● واقعیت‌ها

همان‌طور که در سینما و تلویزیون در طول سالهای دفاع مقدس و بعد از آن آنطور که باید و شاید به این رویداد مهم از نظر ساخت فیلم و سریال پرداخته نشده است، این غفلت شامل حال تولیدات سینمایی و تلویزیونی برای خرمشهر نیز شده است. غیر از چند فیلم و سریال که به طور مستقیم به خرمشهر پرداخته‌اند در الباقی تولیدات سینمایی یا تلویزیونی به اشاره‌ای از خرمشهر اکتفا شده است و رویدادهای خرمشهر در این آثار در حد یک یادآوری باقی مانده است و با گذشت نزدیک به دو دهه از دفاع مقدس هنوز واقعیت‌های خرمشهر آن طور که شایسته است به تصویر کشیده نشده است، اما جلوه‌هایی از خرمشهررا در آثار مستند جنگ می‌توانیم ببینیم و احساس کنیم. شاید بتوان گفت در عرصه سینمای دفاع مقدس و بازتاب رویدادهای خرمشهر سینمای مستند موفق‌تر از سینمای داستانی عمل کرده است و درخشان‌ترین آثار مستند جنگی آثاری است که به خرمشهر پرداخته‌اند. از جمله فیلم مستند “پل آزادی” که جزء آثار خوب در زمینه مستند داستانی جنگ به شمار می‌آید. بهترین لحظات برای هر هنرمند دفاع مقدس لحظاتی است که در خرمشهر بوده است، لحظاتی که هیچ‌گاه از یاد و خاطره‌ها پاک نمی‌شود باید قدر آن روزها را دانست. پرداختن به خرمشهر و تهیه و تولید آثار سینمایی و تلویزیونی می‌تواند الهام‌بخش نسلی باشد که جنگ را ندیده است و نتوانسته آن روزها را احساس کند، خرمشهر حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، باید فیلمسازان دفاع مقدس این ناگفته‌ها را به تصویر بکشند.

● جایگاه ویژه

هنگامی که دشمن متجاوز به ایران حمله کرد، یکی از اهداف و برنامه‌هایش فتح خرمشهر بود. این منطقه به لحاظ استراتژیکی از اهمیت خاصی برخوردار بود و عراق همه تلاش خود را برای اشغال این منطقه به کار برد و نیروهای مردمی با درک شرایط و اهمیت خرمشهر بدون تجهیزات نظامی برای حفظ خرمشهر مقاومت ‌کردند و نهایتا دشمن بخش غربی خرمشهر که آن سوی کارون بود را به تصرف درآورد و بخش شرقی خرمشهر تا پایان جنگ در دست رزمندگان ایران باقی ماند، به لحاظ مقاومت و پایداری مردم، خرمشهر به شکل نماد ایستادگی و مقاومت در طول تاریخ جنگ و بعد از جنگ درآمد. پس از تصرف خرمشهر تمام تلاش نیروهای مردمی و نظامی آزادسازی این منطقه مهم بود و حاصل این تلاشها شکل‌گیری عملیات بیت‌المقدس بود که آزادسازی خرمشهر را به دنبال داشت.

با آزادسازی خرمشهر در ورودی به شهر تابلویی نصب شده بود با این مضمون “جمعیت ۳۶ میلیون”‌یعنی خرمشهر متعلق به همه مردم ایران است و شجاعت‌ها و دلیری‌های مردم ایران این شهر را آزاد کرد. خرمشهر با این تعاریف ارائه شده قطعا باید در سریال‌ها و فیلم‌های دفاع مقدس جایگاه ویژه پیدا کند، با توجه به این اهمیت متاسفانه با آثار کمی مواجه هستیم که به خرمشهر پرداخته باشند. البته به جزء فیلم‌های مستندی که در زمان سقوط و آزادسازی این شهر ساخته شده است، در عرصه سینمای داستانی کار جدی صورت نگرفته است. شاید در بعضی از تولیدات سینمایی و تلویزیونی به مقاومت مردم پرداخته شده باشد اما امروزه لزوم ساخت مجموعه‌ای در رابطه با فتح خرمشهر احساس می‌شود. زیرا هم عملیات بیت‌المقدس ویژگی‌های خاصی داشت و هم نیروهایی که در این عملیات حضور داشتند با توان و شهامت فوق‌العاده‌ای برای بازپس گیری خرمشهر جنگیدند و از آن عملیات بود که چهره‌های شاخص دفاع مقدس ما شکل گرفت. سردارانی که یا در ایام دفاع مقدس به شهادت رسیدند یا هم اکنون جزء افراد توانمند نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌آیند.

احساس می‌کنیم این بخش از تاریخ دفاع مقدس ما مورد کم توجهی فیلمسازان واقع شده است که نیازمند توجهی دوباره است. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که ساخت مجموعه‌ای که بخواهد از همه جوانب به خرمشهر بپردازد کار پرهزینه‌ای است و نیازمند یاری و حمایت مسئولین است هر چند که کار مشکل و پیچیده‌ای نیست. مسئولین و سینماگران دفاع مقدس ما چنین کارهایی را انجام داده‌اند فقط کافی است که این اراده و عزم ملی دوباره شکل بگیرد.

● سمبل پایداری

خرمشهر به عنوان سمبل مقاومت و پایداری نه تنها در عرصه سینما و تلویزیون و ادبیات بلکه در حیات اجتماعی مردم ایران نقش بارز و قابل توجهی دارد واین مطلب در سینمای دفاع مقدس متاثر از حیات فرهنگی و اجتماعی و اندیشه سیاسی مردم ایران است. به این دلیل که همه هستی درام و تقابل خیر و شر و همه لحظات پر التهابی که هر انسانی می‌تواند در زندگی با آن مواجه شود و او را منجر به تصمیم‌گیری کند در صحنه خرمشهر وجود دارد. به این دلیل که باطل در مقابل خود حقیقت را می‌بیند و چه بسا در بین این افراد حقیقی هم کسانی که تردید در انتخاب دارند، وجود داشته باشند. تمام رویدادهای خرمشهر دستمایه بسیاری از سوژه‌ها و فیلمنامه‌های خوبی می‌شود که می‌تواند در آثار سینمایی، تلویزیونی و ادبی و به طور کلی در همه هنرها نمود پیدا کند و نشان روشنی بر ثبت این حماسه‌ها باشد، به همین دلیل جایگاه خرمشهر در سینمای ایران دارای ارزشی بسیار است. با توجه به حماسه‌ای که مردم خرمشهر و تعداد اندکی از نیروهای سپاه به رهبری جهان‌آرا آفریدند، حماسه خرمشهر به عنوان نمونه‌ای بی‌نظیر در تاریخ مقاومت‌های مردمی در دنیا ثبت شد و برای همیشه درحافظه تاریخ برای آیندگان و نسل‌های بعدی به یادگار ماند. قدرت سرمایه‌گذاری سینمای دفاع مقدس به قدری اندک است که نمی‌توان آن حماسه عظیم را آن طور که شایسته است به تصویر بکشد، چه بسا ما می بینیم که در فیلم‌های مستند “روایت فتح”‌قطراتی از آن دریای بیکران جاری می‌شود چقدر در دل مخاطبین اثر می‌گذارد و جذابیت زیادی را ایجاد می‌کند به طوری که همان قطرات کم می‌تواند سیراب کننده قلبهای تشنه و اندیشه‌های پویای بشریت باشد، خرمشهر به خاطر آن حماسه و پایداری بی‌نظیرش همیشه می‌تواند نه تنها برای نویسندگان حال حاضر بلکه برای نویسندگان آینده دستمایه‌های بی‌نظیری از لحاظ هنری و ادبی باشد.

در این زمینه فیلمسازان دفاع مقدس هم به حماسه مقاومت و هم حماسه فتح پرداختند. اما خرمشهر در مقاومت بیشتر در آثار سینماگران دفاع مقدس مشهود است، شاید این رویکرد ریشه در امکانات فنی سینماگران داشته باشد، مقاومت از آنجایی که می‌تواند به یک عنصر و یک شخصیت در یک محل کوچک پرداخته شود برای سینماگران فراهم کردن امکانات تولید آن سهل‌تر است، اما برای به تصویر کشیدن حماسه فتح خرمشهر با توجه به امکانات و توان ما کار سختی است، با توجه به نوع نگاهی که به عرصه سینما در کشور می‌شود، تولید این‌گونه فیلمها به ندرت امکان پذیر است و یا اگر بخواهیم کل امکاناتمان را برای ساخت این‌گونه فیلم‌ها بسیج کنیم بخش عظیمی از توان فیلم سازی کشورمان را به خود مشغول می‌کند هرچند که شاید این کار در مقطع زمانی کنونی یکی از لازم‌ترین کارها باشد به این خاطر که هنوز آثار دفاع مقدس در سرزمین ایران وجود دارد و بسیاری از این آثار را هنوز می‌شود در مناطق مرزی کشور یافت.

به هرحال با گذشت زمان این آثار ارزشمند دستخوش تغییرات می‌شود و باید تا این آثار بجای مانده در خرمشهر و دیگر شهرهای مرزی وجود دارد از این فضاها استفاده کرد، کما اینکه بعد از پایان جنگ بسیاری از این آثار بازسازی شد، امیدوارم با توجه جدی به زیرساخت‌های سینمای دفاع مقدس شرایط فیلم سازی در این عرصه بهتر شود.

● فیلمنامه

جای خالی فیلمنامه‌های خوب برای حماسه خرمشهر احساس می‌شود. فیلمسازان دفاع مقدس آن‌طور که باید به خرمشهر نپرداخته‌اند. شاید یکی از چیزهایی که بیش از هر چیز در زمینه تولیدات سینمایی در زمینه خرمشهر احساس کمبود می‌شود، فیلمنامه خوب است. فیلمنامه‌ای که همه جوانب مختلف حماسه خرمشهر را در خود جای داده باشد، کافی است نگاهی داشته باشیم به مقاومت مردان و زنان خرمشهر. مردان و زنانی که با همه وجود و بی‌هیچ سلاح پیشرفته‌ای در مقابل تهاجم دشمن ایستادند و مقاومتی به‌یادماندنی را در تاریخ به یادگار گذاشتند. در دنیای امروز نظیر این مقاومت‌ها را کمتر سراغ داریم.

شهره گل محمدی

---