چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
آسیب پذیری سرچشمه فقر
●روش مطالعه: به لحاظ خصلت جامعه‌شناختی موضوع مورد پژوهش و نیز به واسطه وسعت و گستردگی جمعیت‌های مورد مطالعه و لزوم تحدید جامعه از طریق نمونه‌گیری و همچنین استفاده از پرسشنامه‌های اقتصادی و اجتماعی و با تكیه بر فرضیات روابط علی، در دو تحقیق مذكور روش پیمایشی انتخاب شده است كه به عنوان یكی از روش‌های رایج در پژوهش‌های اجتماعی بویژه در تحقیقات جامعه‌شناسی مطرح است. با این وجود در مقاطع و مراحلی از دو تحقیق از روش‌های مشاهده‌ای و كتابخانه‌ای نیز استفاده شده است.
●جامعه آماری: با توجه به خصوصیات اجتماعی اقتصادی مندرج در سرشماری‌ها از ۱۳۰ آبادی دارای سكنه در قلمرو شهرستان گرمسار تعداد ۲۱ روستا و از ۱۳۳ روستای دارای سكنه دشت آزادگان ۲۰ آبادی با استفاده از فرمول كوكران و شارپ و با توجه به وضعیت توسعه‌یافتگی آنها و برحسب امكانات و تسهیلات توسعه‌ای انتخاب شدند.
●یافته‌ها
یافته‌های دو پژوهش مورد نظر تحت عنوان ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی خلاصه شده است:
▪ویژگیهای اجتماعی اقتصادی
بطور كلی یافته‌های دو مطالعه حاكی از آن است كه قشربندی اجتماعی در جوامع روستایی مورد مطالعه، در دوران معاصر تحولات زیادی را به خود دیده است كه نتیجه آن تنوع و در عین حال پیچیدگی ساختاری این جامعه است. با توجه به مطالعات میدانی در مناطق گرمسار و دشت آزادگان ویژگیهای زیر را می‌توان پیرامون گروههای اجتماعی روستایی برشمرد:
●دهقانان فقیر: به كسانی اطلاق می‌شود كه عمدتاً از طریق كشاورزی امرار معاش نموده و از نظرثروت در میان دهقانان كمترین و در بین بقیه اقشار در رده چهارم (در طبقه‌بندی شش‌گانه) اقشار روستایی گرمسار و رده سوم (در طبقه‌بندی چهارگانه) اقشار روستایی دشت آزادگان قرار دارند. این قشر دارای متوسط زمین ملكی آبی ۵/۲ هكتار در گرمسار و ۷/۴ هكتار در دشت آزادگان می‌باشد. از نظر امكانات رفاهی زندگی و وسایل منزل و مسكن قابل سكونت دهقانان فقیر ساكن در روستاهای منطقه گرمسار اكثراً فاقد سطح زندگی مناسب از نظر استانداردهای اولیه می‌باشند در حالی كه در دشت آزادگان تفاوت‌های موجود در زمینه ابعاد مذكور بین اقشار فقیر و غیرفقیر اكثراً فاقد معنی داری بوده و نشان دهنده همگن بودن و شباهت سبك زندگی روستائیان و نیز فراهم آمدن استانداردهای اولیه زندگی در سطح كل جامعه توسط دولت می‌باشد. در مجموع دهقانان فقیر در منطقه گرمسار ۸/۱۷ و در منطقه دشت آزادگان ۴۵درصد از جمعیت فقرا را تشكیل می‌دهند.
- فقرای روستایی فاقد زمین: اعضای این قشر براساس مطالعات انجام شده عمدتاً كارگر بوده و در بخش‌های مختلف از جمله كشاورزی به فروش كار یدی خویش مبادرت می‌ورزند، این گروه به سختی قادر به تأمین هزینه‌های زندگی خویش بوده و برخی از آنها از طریق اجاره كاری، سهم‌بری و یا دامداری در سطح بسیار محدود به امرار معاش می‌پردازند اعضای این قشر بطور كلی در منطقه گرمسار ۲/۸۲ درصد و در دشت آزادگان ۵۵ درصد از جمیعت قشر فقیر را تشكیل می‌دهند.
- بعد خانوار روستائیان فقیر دارای زمین ۹/۳ و در بین روستائیان فقیر فاقد زمین ۳/۴ در گرمسار می‌باشد در حالی كه در دشت آزادگان این رقم برای اقشار فقیر ۳/۷ محاسبه شده است.
- حدود ۶ درصد سرپرستان خانوارهای فقیر در گرمسار و ۸/۲ درصد در دشت آزادگان را زنان تشكیل می دهند. و در گرمسار حدود ۷۸ درصد خانوارهای دارای سرپرست زن فقیر می‌باشند در حالی كه در دشت آزادگان ۵۰ درصد زنان سرپرست خانوار فقیر هستند.
- از نظر وضع سواد، نتایج مطالعات در گرمسار حاكی از آن است كه اقشار آسیب‌پذیر در زمینه دستیابی به امكانات تحصیلی در مقایسه با سایر اقشار در وضعیت نامساعدتری قرار دارند در حالی كه در دشت آزادگان این میزان برای اقشار فقیر و غیر فقیر تقریباً برابر می‌باشد.
- یكی از مسائل عمده اقشار آسیب‌پذیر در جامعه روستایی گرمسار، مهاجرت است كه هم در میان اقشار فقیر و هم در میان اقشار مرفه قابل روِیت می‌باشد. مهاجرت اقشار مرفه عمدتاً به دلیل تأمین نیازهای ثانویه مانند تحصیلات عالیه فرزندان صورت می‌پذیرد در حالی كه در قشر آسیب‌پذیر مهاجرت‌ها عمدتاً توسط نیروی كار اصلی و جهت دستیابی به فرصتهای جدید شغلی صورت می‌گیرد. تفاوت مهاجرت در گرمسار و دشت آزادگان در مقصد مهاجرت است بطوری كه در گرمسار اغلب مهاجرت‌ها به مقصد شهر و میزان اندك مهاجرت‌های دشت آزادگان به مقصد روستاهای بزرگتر و توسعه یافته‌تر صورت می‌پذیرد.
- نتایج هر دو مطالعه نشان می‌دهد كه میزان استفاده اقشار مرفه از كمك‌ها و اعتبارات دولتی و بانك‌ها هم از نظر حجم ریالی و هم از نظر میزان استفاده كننده بیشتر از اقشار آسیب‌پذیر است.
- براساس نتایج هر دو مطالعه در هر دو جامعه فقر و نابرابری در روستاهای با سطح توسعه بالاتر بیشتر به چشم می‌خورد و ارتباط معنی دار معكوس و با شدت قابل ملاحظه‌ای بین فقر و و توسعه روستایی وجود دارد.
▪یافته‌های اقتصادی
- مقیاس نابرابری براساس توزیع نسبت درآمدهای دریافت شده به وسیله گروه ۴۰ درصد پایین درآمدی در مقایسه با گروه ۲۰ درصدی بالای درآمدی در شهرستان گرمسار معادل ۱۴درصد و در شهرستان دشت آزادگان معادل ۲۷درصد است كه هر دو مورد حاكی از نابرابری توزیع درآمد در میان خانواده‌های مورد مطالعه دارد و این نابرابری در منطقه گرمسار بیشتر بوده است.
محاسبه خط فقر درآمدی نشان دهنده آن است كه ۲۵ درصد از جمعیت روستایی شهرستان گرمسار و ۳۱ درصد از جمعیت روستایی دشت آزادگان در زیر خط فقر قرار دارند.
- مبنای محاسبه خط فقر در شهرستان گرمسار درآمد ماهیانه كمتر از ۴۴ هزار تومان و در دشت‌آزادگان درآمد ماهانه كمتر از ۹۸ هزار تومان بوده است بعد یك خانوار در گرمسار ۵/۴ نفر و در دشت آزادگان ۵/۶ نفر است.
- میزان ابتلاء به فقر براساس آزمون آماری پروبیت در جامعه روستایی گرمسار بین روستائیان فاقد زمین بیشتر از افراد دارای زمین بوده است و در دشت آزادگان نیز كشاورز یا دامدار بودن و نیز افزایش بعد خانوار میزان ابتلاء به فقر اقتصادی را افزایش می‌دهد.
▪یافته‌های زیست‌محیطی
- كاهش حاصلخیزی اراضی كشاورزی، كاربرد بیش از نیاز كود و سموم شیمیایی، كاربرد نامناسب ماشین‌آلات، كاهش سرانه سطح اراضی كشاورزی به دلیل افزایش جمعیت و راندمان پایین استفاده از آب از جمله ویژگیهای مشترك وابسته به نظام كشاورزی در هر دو منطقه بشمار می‌رود كه موجبات تخریب و ناپایداری منابع پایه را فراهم آورده‌اند.
توسعه بی‌رویه كشت محصولات تجاری و جالیزی و عدم تناسب تركیب و الگوی كشت متناسب با منابع و نیازهای موجود در هر دو منطقه به چشم می‌خورد كه خود عاملی مهم در تشدید ناپایداری منابع محسوب می‌شود.
- در هر دو منطقه بهره‌برداری و فشار بیش از حد باعث كاهش كمی و كیفی وضعیت مراتع شده است.
- از دیگر مسائل اساسی نظام كشاورزی در هر دو منطقه می‌توان به قطعه قطعه بودن و پراكندگی اراضی كشاورزی كه با عواملی از قبیل عدم رعایت تناوب كشت، جابجایی محصولات به منظور افزایش میزان حاصلخیزی زمین، تقسیم اراضی به قطعات كوچك‌تر بنابه ضرورت‌های طبیعی و جنس خاك و یا دوری و نزدیكی به منبع آب و نیز رواج كشت تجاری و جالیزی تشدید شده است. براساس مطالعات صورت گرفته در هر دو منطقه، علاوه بر عوامل طبیعی، برخی از عوامل انسانی مانند كمبود دانش و تخصص، ضعف تحقیقات و آموزش و ترویج و سطح مكانیزاسیون پایین و عدم استفاده صحیح از ماشین‌آلات موجود، توسعه نظام اجاره‌ای و پیمانكاری و ضعف مالی درصدبالایی از بهر‌ه‌برداران به ناپایداری شرایط محیطی كمك كرده كه نتیجه چنین شرایطی بطور مستقیم به ضرر اقشار آسیب‌پذیر روستایی در درجه اول و سایر اقشار در مرتبه بعدی خواهد بود.
●●نتیجه‌گیری و پیشنهادها
چكیده یافته‌های مطالعات انجام شده در مناطق روستایی منطقه گرمسار و منطقه دشت آزادگان بیانگر این نكته كلیدی است كه برنامه‌های توسعه كه با اتكاء بر راهكارهای تعدیل ساختاری و خصوصی‌‌سازی بویژه در بخش كشاورزی به اجرا گذاشته شده است، در ایجاد و گسترش اقشار آسیب‌پذیر در جامعه روستایی بی‌تأثیر نبوده است، این سیاست‌ها به دلیل جهت‌گیری صرفاً اقتصادی مبتنی بر متغیرهای بازار و بی‌توجهی به مبانی اجتماعی و زیست‌محیطی توسعه پایدار علاوه بر تأثیر مستقیم بر گسترش فقر و آسیب‌پذیری از طریق تخریب و ناپایداری منابع به گسترش آسیب‌پذیری روستائیان نیز منجر شده است.
با توجه به موضوعات و موارد مطرح شده می‌توان پیشنهادها و توصیه‌های سیاستی را به شرح زیر بیان نمود:
توسعه حمایتهای اجتماعی اقتصادی به شكل بیمه‌های اجتماعی نظیر بیمه‌های درمانی و بیمه محصولات كشاورزی
- آگاه‌سازی روستائیان در خصوص مزایای بیمه‌ها و تدوین و اجرای سیاستهای تشویقی جهت گسترش پوشش آنها
- تشكیل صندوق اجتماعی روستائیان براساس مدلهای اقتضایی و آرمانی
دكتر مصطفی ازكیا
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست