بی حریمی ۷۷ ساله آثار تاریخی

معضلی که گریبانگیر هفت استان ایران است

در ۷۷ سال گذشته، در هفت استان کشور هیچ اثر تاریخی ثبت شده ای در فهرست میراث ملی، تعیین حریم نشده است.

اردبیل، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خراسان شمالی، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد و گلستان، استان هایی هستند که طبق آمارهای اداره کل ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی، آثار تاریخی شان بدون آن که تعیین حریم شوند ثبت شده اند.

این آمار از سال ۱۳۱۰ تا سال ۱۳۸۶ سیر ثبت آثار تاریخی را نشان می دهد: از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۶، تعداد آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی از ۱۱۰۰ به ۲۳۰۰ اثر افزایش یافته است.

طبق این آمار، در سال ۱۳۷۵، ۱۲۱ اثر در فهرست میراث ملی ثبت شده، اما تنها برای یک اثر تعیین حریم شده است. در سال ۱۳۷۶، حدود ۱۴۵ اثر ثبت شده و ۲۴ اثر، تعیین حریم شده و این اعداد در سال ۷۷ به ۲۸۷ اثر ثبت شده و ۵۳ اثر تعیین حریم شده تبدیل شده است.

در سال ۱۳۷۸ نیز ۴۰۳ اثر تاریخی به فهرست میراث ملی اضافه می شود که تنها برای ۱۵۲ اثر تعیین حریم می شود.

در سال ۷۹ نیز ۱۱۱۹ اثر ثبت می شود و تنها ۱۰۰ اثر از آن میان تعیین حریم می شود.

سال ۱۳۸۰، سازمان میراث فرهنگی ۲۰۰۲ اثر را به ثبت می رساند و برای ۱۷۳ اثر تعیین حریم می کند.

تعداد آثار ثبت شده در سال ۱۳۸۲ به ۲۳۰۸ اثر افزایش می یابد و برای ۲۲۱ اثر تعیین حریم می شود.

اما در چهار سال اخیر از تعداد آثاری که تعیین حریم می شوند به شدت کاسته می شود. در حالی که در سال ۱۳۸۳، ۷۵۳ اثر به فهرست میراث ملی اضافه می شود ولی تنها هشت اثر تعیین حریم می شود.

در سال ۱۳۸۴ نیز از میان ۳۶۲۰ اثر ثبت شده برای ۱۲۰ اثر حریم مشخص می شود.

سال ۱۳۸۵ نیز ۳۶۴۸ اثر به این فهرست الحاق می شود اما کارشناسان فقط برای ۱۴۸ اثر حریم تعیین می کنند.

در سال ۱۳۸۶ نیز که مدیران میراث فرهنگی ادعا می کنند بیش ترین آثار را به ثبت رسانده اند حدود ۳۷۴۰ اثر در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است. اما تنها برای ۹۶ اثر تعیین حریم شده است.

تا سال ۱۳۴۸ هیچ یک از آثار تاریخی ایران که در فهرست میراث ملی ثبت شده بودند، تعیین حریم نمی شد و این قانون از سال ۱۳۴۹ آغاز شد.

آمارها نشان می دهد با وجود افزایش تعداد آثار ثبت شده از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۶ تعداد محوطه هایی که تعیین حریم شده اند کاهش یافته است.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی این اتفاق را ناشی از نگرش نادرست مدیریتی در سازمان میراث فرهنگی می داند: «علاوه بر این که بسیاری از آثار ارزشمند کشور بدون حریم حفاظتی هستند، خیلی از آثار در سال های اخیر بدون کارشناسی ثبت شده اند.» در حالی که در سال ۱۳۸۶ آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی ۲۳۰۰ اثر اعلام شده است؛ تنها ۱۱۰۰ اثر در کشور تعیین حریم شده است.

بیش ترین آثار تاریخی در کشور در استان فارس با ۲۱۰۰ اثر، لرستان، با ۱۷۰۰ اثر، خراسان رضوی با ۱۴۰۰ اثر و اصفهان با ۱۸۰۰ اثر به ثبت رسیده اند؛ اما بیش تر آثار تاریخی استان های کشور بدون آن که تعیین حریم شوند، تنها ثبت نشده اند. یکی از نمونه های ثبت آثار بدون کارشناسی، ثبت محدوده بافت چهارصد دستگاه در خیابان پیروزی تهران است. یکی از ساکنان این محدوده تاریخی از این که نمی تواند خانه فرسوده اش که هیچ ارزش تاریخی ندارد بفروشد با گلایه از قوانین ناقص ثبت آثار تاریخی می گوید: «سازمان میراث فرهنگی اگر خانه مرا ارزشمند می داند باید آن را خریداری کند و اگر بودجه ای برای خرید آن ندارد؛ نباید، حدود مالکیت افراد را محدود کند.»

این یکی از مشکلاتی است که حسین علی وکیل، مدیر کل ثبت آثار تاریخی و طبیعی نیز به آن اشاره می کند: «تصویب قانون حمایت از مالکان خصوصی ضروری است؛ چراکه بزرگ ترین مشکلات در زمینه ثبت آثار تاریخی، کنار آمدن با مالکان خصوصی است.»

او به ویژ گی های کالبدی و تاریخی بعضی از آثار ثبت شده اشاره می کند: «بعضی از مالک ها به واسطه ثبت ملکشان در فهرست میراث ملی کشور دیگر نمی توانند از شهرداری برای بازسازی یا نوسازی مجوز بگیرند و سازمان میراث فرهنگی نیز نمی تواند ضرر آن ها را جبران کند.»

به اعتقاد فریبرز دولت آبادی، معاون میراث فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تعیین حریم برای آثار ثبت شده مشکلات حقوقی متعددی را ایجاد می کند.

او فقدان طبقه بندی ارزشی برای بناهای ثبتی را یکی از مهم ترین دلایل ضعف در بخش تعیین حریم می داند.

حتی آثاری چون آبشارهای شوشتر که در آستانه جهانی شدن است مشکلاتی در حریم درجه یک خود دارد که تا این حریم ها آزادسازی نشود امکان ثبت این اثر در فهرست میراث جهانی ناممکن است.

سحر افاضلی