جمعه, ۵ بهمن, ۱۴۰۳ / 24 January, 2025
سد سكندر
فرهنگ ایرانی برای آب ارزش بسیاری قایل است. بقایای سدهای دوره هخامنشی و ساسانی نشان از توجه ایرانیان كهن به این امر دارد.
سد سازی یا بند سازی از فعالیت‌های مهندسی به شمار می‌رود كه شرایط تاریخی و جغرافیایی خاص مناطق در پیدایش، شكل گیری و گسترش آن سهم بسزایی دارد. در گذشته ساكنان هر منطقه خاص جغرافیایی بنابر ضرورت یا نیاز به ایجاد سد، بند یا آبگیر اقدام می‌كرده اند تا نیازهای خود در زمینه آبیاری و آبرسانی را مرتفع سازند. در مناطقی نیز بخاطر پایین بودن سطح آب رودخانه‌ها یا نیاز به تغییر مسیر رود، سد سازی انجام می‌گرفته تا بتوانند سطح آب را بالا آورده و برای نیازهای كشاورزی و عمرانی از آن استفاده كنند.
در ایران به جهت كمبود منابع آبی، شرایط اقلیمی خاص و نیازهای روزمره، آب ماده‌یی بسیار ارزشمند محسوب می‌شده كه این امر را علاوه بر بندسازی، سد سازی و آثار به جا مانده از گذشته، میتوان در فرهنگ ایرانی و ارزشی كه برای آب قایل می‌شود و حافظه تاریخی مردم ایران به وضوح مشاهده و مطالعه كرد. در سرزمین‌های ایران و مصر كه از قدیم در معرض سیلاب و طغیان رودخانه‌ها قرار داشتند، ساخت بندهای متفاوت در طول مسیر رودخانه‌ها یا مناطق سیل خیز به جلوگیری از خسارات این گونه طغیان‌ها كمك فراوانی می‌كرد. تاریخ سد سازی در ایران، مصر و بین النهرین (میان رودان) قدمتی بسیار طولانی دارد و هنوز هم میتوان نشانه‌هایی از آن را در این سرزمین‌ها یافت. بطور كلی سدسازی و نیز لایروبی و مرمت سدها از دیر باز در ایران و دیگر سرزمین‌ها، مانند سایر كارهای عام المنفعه و پروژه‌های بزرگ معمولا به دست حكومت‌ها و پادشاهانی كه به امور آبادانی و آبادی علاقه بیشتری داشتند انجام می‌گرفته است و در این میان رونق اقتصادی و پیشرفت آبادی‌ها و شهرهای مرتبط با سیستم‌های آبیاری و آبرسانی نیز بستگی بسیار زیادی با مقوله سد و سد سازی و اهمیت دادن حكمرانان به این مسائل داشته است.
● سد سازی از دوره هخامنشیان تا قبل از اسلام
پادشاهان هخامنشی به واسطه نیاز جغرافیایی كشور ایران و علاقه‌یی كه به گسترش و آبادانی سرزمین تحت فرمانروایی از خود نشان می‌دادند، در زمان امپراتوری خود سدها و بندهای زیادی را در بخش‌های جنوب غربی و جنوب ایران ساختند. بسیاری از سیستم‌های آبرسانی و آبیاری كه تا سال‌های متمادی نیز در ایران از آنها استفاده شد، مرهون تلاش مهندسان و صنعتگران ایرانی است كه در زمان‌های بسیار دور تلاش كردند تا نیازها و كمبودها را در زمینه‌های عمران و آبادی بر طرف كنند كه آثار و شواهد آن را نیز میتوان در نقاط مختلف ایران درك كرد. علاوه بر آن بسیاری از آثار به جا مانده از این دوران‌ها در سرزمین‌های تابعه حكومت‌های ایران باستان نیز قابل مشاهده است.
«دیاله» یكی از رودخانه‌هایی بوده است كه از قدیم به رودخانه اروند می‌پیوسته. بنا به دستور كوروش بزرگ سدی برای آبیاری، از خاك و چوب بر روی این رودخانه بسته شده بود كه شبكه كانال‌های آبرسانی را تغذیه می‌كرد. همچنین در زمان هخامنشیان اولین كوشش‌ها جهت سد سازی بر روی اروند و فرات به عمل آمد. از مشخصات این رودخانه‌ها آن بود كه سطح فرات بالاتر از دجله قرار داشت. در زمان حكومت بابلیان بر بین النهرین تمایل رود فرات نسبت به شرق بیشتر از امروز بوده و این رود تنها دارای یك مجرا بوده است. انشعاب فرات به دو مجرا بین سال‌های ۶۰۰ ق.م تا ۱۰۰ ق. م اتفاق افتاده است .
چنانكه پیداست هخامنشیان سدهایی بر روی رودخانه‌های فرات و اروند ساختند و گام‌هایی دیگر در گسترش شبكه كانال‌های آبیاری برداشتند. بدون شك هنگامی كه اسكندر مقدونی در حدود سال ۴۰۰ ق. م به آن مناطق رسید، آن سدها ساخته شده و برپا بوده اند. استرابو جغرافیدان سده اول میلادی یونان خبر از ویرانی این سدها به دست اسكندر مقدونی می‌دهد. ولی واقعیت این خبر كه اسكندر این سدها را ویران كرده باشد، كاملا معلوم نیست چون برخی نیز گفته اند كه اسكندر آنها را خراب نكرده است و حتی بطور مرتب به حفر كانال و نظارت بر این سدها مشغول بوده است. به هر حال آنچه مسلم است آبیاری با بهره وری از بند سازی در فرات و اروند پیرامون سده چهارم پیش از میلاد كاملا رواج داشته و سیستم‌های سد بندی و آبیاری بعدها در زمان ساسانیان به حد بالای گسترش خود رسیده است. علاوه بر بندها و آبگیرهایی كه در زمان هخامنشیان بر روی رودخانه‌های اروند و فرات ساخته شد، بر روی رودخانه كر در فارس نیز بندهایی برای آبیاری زمین‌های پیرامون تخت جمشید ایجاد شد.
در نزدیكی شهرك «كوار» در جنوب شیراز سد هخامنشی دیگری به نام «بند بهمن» بر روی رودخانه «مند» بنا شده است. طول بند در حدود ۱۰۰ متر و بلندای آن حدود ۲۵ متر است . بخش عمده‌یی از این سد تا كنون از گل و لای پر شده است.
در زمان ساسانیان و هنگام حكومت شاپور اول ، ارتش شكست خورده والرین رومی كه مركب از هفتاد هزار نفر می‌شد، به اسارت ایرانیان درآمد. شاپور از این اسیران برای ساختن ساختمان‌هایی در ایران استفاده كرد. یكی از این ساختمان‌ها سد «شادروان شوشتر» بر روی رودخانه كارون است. شوشتر كه در كناره شرقی كارون بر روی ساحل سنگی ساخته شده یكی از شهرهای در زمان ساسانیان بود. از زمان عیلامیان و دوران اولیه سلسله ساسانی برای بالا بردن سطح آب در كارون تا سطح شهر شوشتر، سدی بر روی این رود زده بودند. چنانكه پیداست سد اولیه بر روی كارون از لحاظ بالابردن سطح آب چندان رضایت بخش نبود پس اسیران رومی را برای رفع نقایا به كار گماشتند.احتمالا علاوه بر نیروی كارگری چندین مهندس نیز در سپاه روم بوده‌اند. گام نخست، ایجاد رودخانه انحرافی «گرگر» بوده كه در هنگام ساختن سد، آب كارون را هدایت می‌كرده است. این سد كه پس از تعمیرهای پشت سر هم تا كنون به جا مانده است، بند «میزان» نام دارد. سد دارای سرریزهایی است كه در هنگام بالا آمدن آب اضافی آن را تخلیه می‌كرده است. پهنای این سد بین ۱۰ تا ۱۲متر است .
ساختن این سد از سه تا هفت سال طول كشید و هنگامی كه ساختمان آن پایان یافت، ورودی رود گرگر با بند دیگری بسته شد كه امروزه «بندقیصر» نامیده می‌شود . این سد نیز كه تا كنون به جا مانده از تكه‌های بزرگ سنگی كه با بست‌های آهنی به یكدیگر محكم شده اند ساخته شده است. برای كنترل آب رود گرگر شش سرریز در آن سد ساخته شده است . كانال گرگر پس از گذشتن نزدیك به ۳۰ كیلومتر به سوی جنوب دوباره به كارون می‌پیوندد. نشانه‌های موجود چنین می‌گوید كه برای آبیاری، نهرهای دیگری نیز بر روی این كانال زده شده بوده است. به نظر می‌رسد كه این نخستین بار در تاریخ سد سازی است كه برای ساختن سدی بر روی رودخانه یی، برای آن كانال انحرافی ساخته اند و بویژه از دیدگاه مهندسی با توجه به مقدار آب كارون این كار، خود پروژه با اهمیتی به شمار می‌رفته است.
در شاهنامه فردوسی به این موضوع اشاره شده كه سازنده و مهندس شادروان شوشتر شخصی به نام «برانوش» بوده است. ساختمان سد شادروان در زمان شاپور ساسانی در ۲۸۰ میلادی پس از سه سال عملیات ساختمانی به اتمام رسید. در ساختمان این سد برای پیوند و پا برجایی، سنگ‌های گرانیت به كار برده اند. بنا به شرح كتاب مجالس المومنین نوشته طبری عمودهای آهنین كه در سرب قرار داشته نیز در آنجا به كار رفته بوده است.
یكی از بندهای دیگری كه پس از سد شوشتر ساخته شد سد اهواز بوده است كه نشانه‌های آن هنوز هم به چشم می‌خورد .درازای این سد بیش از ۱۰۰۰ متر بوده و احتمالا ۸ متر ضخامت (پهنا) داشته است . مقدسی جغرافیدان اسلامی سده سوم هجری درباره سد اهواز چنین می‌گوید :« میان این دو بخش (اهواز را) «پل هندوان» كه با آجر ساخته شده پیوند می‌دهد... روی این نهر (مسرقان) دولاب‌های بسیار است كه فشار آب آنها را می‌گرداند و ناعور خوانده می‌شوند.
سپس آب در كاریزها كه در بالا نهاده شده می‌آید ... بستر رودخانه نیز از پشت جزیره‌یی به اندازه یكصد درس به یك شادروان كه (دیواره‌یی) از سنگ ساخته شده بر می‌خورد و بازگشته (و دریاچه می‌شود با فواره‌های شگفت انگیز) و به سد جویبار می‌افتد كه به آبادی‌ها می‌رود و كشتزارها را سیراب می‌كند.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست