ائتلاف ها و ضدائتلاف ها در عراق

همین که در عراق به جای شنیده شدن صدای انفجارهای مرگبار و ترور های وحشیانه صدای رقابت های انتخاباتی و جدال گروه ها و احزاب برای تشکیل ائتلاف های جدید یا گسستن از ائتلاف های قدیم شنیده می شود باید خبری سخت امیدوار کننده باشد

همین که در عراق به جای شنیده شدن صدای انفجارهای مرگبار و ترور های وحشیانه صدای رقابت های انتخاباتی و جدال گروه ها و احزاب برای تشکیل ائتلاف های جدید یا گسستن از ائتلاف های قدیم شنیده می شود باید خبری سخت امیدوار کننده باشد.

چهار سال پیش که در عراق انتخابات پارلمانی در میان سایه یی از ترور و وحشت برگزار شد تیتر زدیم «عراق به دموکراسی و آزادی رای داد». به نظر می رسد اکنون رای های چهار سال پیش مردم عراق به بار نشسته است و می رود با عمیق تر شدن ریشه های دموکراسی در این کشور دستاوردهای تازه یی را به همراه آورد. شرایط نسبت به چهار سال گذشته به کلی تفاوت پیدا کرده است.امریکایی ها مشغول جمع کردن بار و بنه خویش برای خروج از عراق هستند. دیگر گروهی به دلیل اختلافات قومی و دینی انتخابات را تحریم نمی کند و در مجموع از اهل سنت گرفته تا شیعیان و کردها بر این موضوع اتفاق نظر دارند که باید در انتخابات شرکت کرد و همه از روحانیون تا روشنفکران و تا اهالی سیاست همه مردم را به حضوری پرشور در انتخابات و برگزیدن «بهترین»ها تشویق می کنند. هر کس یا هر حزبی برای آنکه بگوید برنامه یی دارد و آینده را خواهد ساخت نخستین وظیفه خود را این می داند که وضع موجود را نقد کند و در این میان دولت نوری المالکی هر روز آماج صدها حمله از بالا ترین مقامات کشور تا پایین ترین مقامات محلی روستاها قرار دارد و در همان حال اجازه ندارد روزنامه یی را تعطیل یا حزب و گروهی را تهدید کند. اینها همه تمرین دموکراسی است که مردم عراق طی چهار سال گذشته فراگرفته و امروزه آن را به کار می بندند.

با این وجود به مثابه آن داستان «بهار پراگ» همواره باید نگران آن بود که این بساط ناگهان در اثر صاعقه یی برچیده شود و دوباره دهانه تفنگ ها زبانه کشند و به جای صندوق های رای این بمب های کنار جاده یی یا اتومبیل های بمبگذاری شده باشد که بخواهند حرف اول را بزنند؛ تجربه یی که نه در پراگ که به نظر من بیشتر در کشورهای خاورمیانه مصداق دارد و در همین سال ۲۰۰۹ میلادی چند نمونه اش را از لبنان گرفته تا افغانستان دیدیم و می بینیم که چگونه ساختارهای کهن در برابر تغییرات جدید مقاومت می کند و از صندوق های رای کسی یا کسانی درمی آیند که از پیش روی او توافق شده یا پس از آن توافق می شود و این یعنی تبدیل دموکراسی به یک نمایش کودکانه که تنها مصرف تبلیغاتی و ژورنالیستی دارد. شاید در عراق نیز اوضاع به همین منوال پیش برود که چندان هم بیراه نیست. اما در حال حاضر که هنوز پیش از وقوع واقعه هستیم ماجرا چیز دیگری است.

چندی پیش خبر از تشکیل ائتلاف تازه یی به رهبری مجلس اعلای عراق انتشار یافت. این ائتلاف درست زمانی تشکیل شد که عبدالعزیز حکیم رهبر این مجلس دار فانی را وداع گفت و رهبری این گروه را نه با محاسبات قواعد دموکراتیک که با محاسبات سیاسی و دینی پیدا و پنهان به فرزند ارشدش عمار حکیم واگذار کردند. به این ترتیب ائتلاف تازه یی جایگزین ائتلاف پیشین در انتخابات گذشته- ائتلاف یکپارچه عراق- شد و نام «ائتلاف ملی عراق» بر خود نهاد. این ائتلاف مرکب از گروه های مجلس اعلا، بخشی از حزب الدعوه به رهبری ابراهیم جعفری- کسی که از همین اکنون قبای نخست وزیری را برای خود دوخته است و چندی پیش نیز سفری به همین مناسبت به ایران داشت- و بخشی از صدری ها و سایر گروه های ریز و درشت دیگر بود. مهم ترین چهره غایب در این ائتلاف نوری المالکی نخست وزیر وقت بود که دعوت های مکرر عمار حکیم و دیگران سودی نبخشید و وی چنان که انتظار می رفت خود ائتلاف دیگری موسوم به «دولت قانون» تشکیل داد. تا اینجای کار معلوم شد بین المالکی و جریان حکیم اختلافات عمیقی وجود دارد به نحوی که نه تنها این دو نمی توانند زیر چتر یک ائتلاف جمع شوند بلکه در حال رقابت شدیدی برای جلب سایر احزاب و نیروها به سوی خود هستند.

برخی شواهد نیز حاکی از آن است که گروه صدری ها دچار نوساناتی شده و حتی برخی این احتمال را مطرح می کنند که رفته رفته گروه هایی اطراف مجلس اعلا را خالی کنند و این حزب تاثیرگذاری تعیین کننده خود را در عراق آینده از دست بدهد. در این میان کردها هنوز ائتلاف گذشته خود را دارند و در حال سبک و سنگین کردن رقبای داخل میدان هستند تا مشاهده کنند با کدام یک باید همراه شد. امریکایی ها می کوشند بین مالکی و این کردها آشتی برقرار کرده و کدورت های گذشته را پاک کنند. خود او نیز سفری به همین منظور به کردستان داشت. اما فراموش نباید کرد که کردها از عبدالعزیز حکیم نیز خاطرات خوشی دارند ، بنابراین احتمال پیوستن آنان به ائتلاف حکیم نیز منتفی نیست. اهل تسنن نیز گرچه از یک سال پیش در پی ائتلاف در بین گروه های خودی بودند اما از آنجا که مانند کردها در یک اقلیت- حتی اقلیت تر از آنها- هستند ناچار خواهند شد با یکی از ائتلاف های قوی و قدرتمند شیعه همراه شوند که تمایل آنها به مالکی بیشتر است. بنابراین اگر بازی ائتلاف ها بخواهد ادامه پیدا کند شانس نوری المالکی بد نیست به ویژه آنکه تجربه انتخابات شوراها نیز سکوی پرش خوبی برای وی بود. اما به قول اعراب «بادها همیشه به میل کشتی ها نمی وزند» و شاید اتفاقات تازه یی در راه باشد که به کلی ماجرا را تغییر دهد زیرا ایاد علاوی نخستین نخست وزیر قانونی عراق در دوره جدید که او هم از مدت ها پیش قبای نخست وزیری آینده را برای خود دوخته است یکی دیگر از بازیگران عراق- با گرایش شیعه و سکولار- است که اتفاقاً تلاش می کند این بازی ائتلاف ها را برهم زند. او ابتدا کوشید با سایر احزاب ائتلافی جدید تشکیل دهد اما ظاهراً دیگر کسی در میدان باقی نمانده بود تا بتواند با او ائتلاف کند. بنابراین با وجودی که برخی از احزاب اهل سنت را با خود همراه کرده بود ولی به فراست دریافت با این روش نمی توان راه به جایی برد به این خاطر شروع به حرکت برخلاف مسیر رودخانه کرد و گفت باید ائتلاف ها «باز» باشند- یعنی ائتلاف بی ائتلاف- زیرا ائتلاف های بسته ما را به دایره جنگ ها و کشمکش های فرقه یی و طایفه گرایی کور می کشاند.

اتفاقاً این درست همان موضوعی است که یک بار نیز آیت الله علی سیستانی مرجع بزرگ و هوشمند عراق بر آن انگشت گذاشت و یادآور شد به شرطی حاضر به حمایت از انتخابات است که فهرست ها باز باشند و مردم به هر کس خواستند رای دهند. روزهای گذشته نیز عراق شاهد تظاهرات گسترده یی در تعدادی از شهرها بود که مردم ضمن حمایت از برگزاری انتخابات خواستار تشکیل «ائتلاف های باز» بودند.

آنها فریاد می زدند که می خواهند به معنای واقعی کلمه آزاد باشند تا بتوانند به هر نامزدی که می خواهند فارغ از جناح بندی های سیاسی یا گرایشات فرقه یی و دینی رای دهند. جنگ ائتلاف ها از یک سو و این پاتک ضدائتلاف ها از سوی دیگر- که به نظر می رسد در آینده طرفداران بیشتری داشته باشد- می رود فضای کنونی عراق را آکنده از کشمکش های سیاسی کرده و در مجموع به قولی «تنور» را برای انتخابات آینده گرم سازد. قطعاً شعله ور شدن آتش این تنور دست های کسانی را که هوشیار نباشند خواهد سوزاند اما در نهایت می توان در آن برای آینده نانی تازه و گرم پخت البته اگر چنانچه یادآوری شد دوباره ملاحظه کاری ها و بند و بست ها در کار نیاید که می آید و در این هیچ تردیدی نیست. مگر می شود که نیاید؟ این طرف دنیا را هرگز نباید با آن سوی کره خاکی اشتباه گرفت.

طبیعی است ملت هایی که دو سه قرن تجربه دموکراسی داشته اند سرنوشتی متفاوت از کسانی خواهند داشت که به جای آن دو سه قرن است زیر انواع دیکتاتوری های ملون دارند جان می کنند و برای جرعه یی آزادی له له می زنند. با این همه جلوی ضرر از هر کجا گرفته شود به منفعت خواهد بود و عراقی ها نیز باید این پند را آویزه گوش خود کنند زیرا اگر قدرت در کشورشان در یک روند دموکراتیک نتواند گردش پیدا کند دوباره از همان جایی سر در خواهند آورد که صدام حسین رهبر حزب سوسیالیستی بعث عربی درآورد. انتخابات گذشته عراق زیر سایه سنگین بمب ها و ترورها برگزار شد و انتخابات این دوره زیر سایه ائتلاف ها و کشمکش های شدید سیاسی داخلی و خارجی، منطقه یی و بین المللی از جمله تهران و واشنگتن خواهد بود. باید دید تا چه حد مردم عراق می توانند راه خود را برگزیده و دوباره به آزادی و دموکراسی رای دهند.

محمدعلی عسگری