مستفرنگ مفرس

زبان فارسی چه با حمایت بنیادهای علمی و چه بدون این امکانات، در طول قرن بیستم پابرجا و سرزنده بوده و واژگانی را به‌طور مستقل و گاه با تمهیدات ویژه خود ساخته و پرداخته است؛ واژگانی …

زبان فارسی چه با حمایت بنیادهای علمی و چه بدون این امکانات، در طول قرن بیستم پابرجا و سرزنده بوده و واژگانی را به‌طور مستقل و گاه با تمهیدات ویژه خود ساخته و پرداخته است؛ واژگانی که در طول تاریخ صرفا در بعضی از فرهنگ‌ها و تمدن‌ها دیده شده‌اند. در همین دوران، واژگانی که از فرانسه وارد زبان ما شده‌اند و شکل نوینی به خود گرفته‌اند، به قدری متنوع و چشمگیر بوده‌اند که امروز ایرانیان آن را نه مفرس بلکه فارسی محض می‌دانند (فراز.) اما بعضی از این واژگان در سطح ملی، با اعتبار ملی، وارد عرصه زبانی ایرانیا از این رو لا‌زم است واژگانی که مایه افتخارند (رزمایش)، از واژگانی که این افتخار را می‌زدایند، شناخته شوند و سعی شود که دیگر چنین پدیده‌هایی تکرار نشوند. مثال‌های زیر موید این نوشته کوتاه است.

واژه ریال، واحد پول ایرانی از سال ۱۳۰۸ خورشیدی، برگرفته از واژه اسپانیایی رئال (شاهی، پادشاهی) است که در دوره‌های پیشین دادوستد بین دو کشور رایج بوده و سپس در تاریخ مذکور به‌عنوان واحد پول ایران انتخاب شده است. البته در آن ایام هنوز فرهنگستان زبان فارسی تاسیس نشده بود تا به اظهارنظر بپردازد. ژاپن نام ایرانی زامیاد (فرشته زمین در آیین زردشتی) را برای خودروی ساخت کارخانه‌های خویش برمی‌گزیند و ایران، برای نام اولین خودروی ملی خود، نام فرانسوی مینیاتور (‌) Miniature را در تاریخ شنبه ۲۳ آذر ۱۳۸۷ به‌عنوان یک نام ایرانی بر آن می‌نهد و شکل تحریف‌شده این کلمه را نیز با تلفظ ‌Miniator تطبیق می‌دهد. البته، از منظر بین‌المللی، قبلا‌ واژه سمند با اعتباری اسطوره‌ای، به گیتی‌نوردی پرداخته بود. مثال مشابه تحریف‌شده، واژه توریستی (‌) Touriste است که به نوعی مفرس واژه مستفرنگ توریستیک (‌) Touristique است. واژه پرزرق و برق مبلمان، که آن را فرانسه دانسته‌اند، از روی عبارت فرانسه آمبلمان (‌) Ameublement و منطبق با ذوق ایرانی، یعنی حذف حرف اول، ساخته شده است. البته اصطلا‌ح آلا‌مد (‌) alamode، به معنای باب روز، مشکل‌آفرین نبوده است. واژه دوبلور، که ایرانی از آن برای نقش‌گو و صداپیشه (قبلا‌ لب‌خوان)، استفاده می‌کند، چنان بدیع بوده که فرانسویان را نیز بر آن داشته تا آن را در فرهنگ‌های خود وارد کنند (مثل لا‌روس کمپاکت ۲۰۰۵)، چون که دوبلور (‌) Doublour با آن معنای ایرانی‌‌اش قبلا‌ در فرهنگ‌های فرانسوی وجود نداشت. اصطلا‌ح دوبله فارسی یا بهتر نقش‌گویی فارسی، قبل از اصطلا‌ح فیلم فارسی جایگاهش را در ایران و در بین کشورهای صاحب هنر نقش‌گویی (‌) Doublage، مثل فرانسه و ایتالیا، باز کرده بود. پسوند ‌ - age فرانسه، دخیل در واژگانی همچون پلا‌ژ، گاراژ، ماساژ، دوبلا‌ژ و...، به خاطر سابقه وجود حرف فارسی ژ، کاملا‌ مفرس شده‌اند.واژه‌هایی که بدینسان ارائه شدند، صرفا برای یادآوری این نکته بود که واژه مینیاتور فارسی نیست و نام‌گذاری نخستین خودروی ایرانی در سطح ملی با یک نام خارجی اصلا‌ غرورآمیز نیست.

طهمورث ساجدی