ساعد سامانه اطلاعات عمرانی دولت

گام به گام تا تحقق رویای الکترونیکی شدن

● مقدمه:

گستردگی ابعاد طرح های عمرانی کشور، آثار ناشی از چگونگی انجام آن ها و مصرف حجم قابل توجهی از منابع اقتصادی، لزوم تنظیم این امور و هماهنگ کردن آن با دیگر امور کشور، به تصویب «نظام فنی و اجرایی طرح های عمرانی کشور» منجر شد که این نظام، مجموعه اصول، روش ها، مقررات و ضوابط فنی، حقوقی و مالی حاکم بر تهیه، اجرا و ارزشیابی طرح های عمرانی کشور و چگونگی انتخاب و به کارگیری عوامل دست اندرکار مربوط به آن و نیز تبیین مشخصات عوامل یاد شده و نحوه ارتباط بین آن ها را مشخص می کند. هم اکنون طرح ملی «کاربرد فاوا در نظام فنی اجرایی کشور»، که در قالب سامانه اطلاعات عمرانی دولت (ساعد) تحقق می یابد، تحت نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت آماده پیاده سازی و بهره برداری است. دکتر هدایتی مشاور معاون وزیر صنعت معدن و تجارت و مدیر طرح ملی ساعد در وهله اول هدف اصلی ساعد را ایجاد تصویر عملیاتی مشترک از طرح های عمرانی کشور برای سطوح مختلف کارفرمایی برشمرد و گفت: خوشبختانه، بستر شباب شبکه بزرگ بخش بازرگانی، به صورت رایگان در اختیار این طرح است.

به گفته دست اندرکاران، این طرح قرار است، ضمن مشخص کردن میزان مصرف منابع برای مدیریت کلان طرح های عمرانی کشور، باعث همگرایی و یکپارچه سازی فناوری ها، افزایش کیفیت مدیریت، کاهش هزینه ها، ایجاد شبکه ارتباطی قوی و هوشمندسازی شود.

همچنین، ارائه خدمات دولت الکترونیکی شامل خدمات دولت به دولت (نظیر فهرست بها، برنامه ریزی واردات، تولید داخلی، جلوگیری از اتلاف منابع، اصلاح ساختار مالیاتی و گمرکی، و ...) و خدمات دولت به بنگاه اقتصادی (نظیر قیمت متوسط بازار منابع و کالاها، فهرست تامین کنندگان و تولیدکنندگان کالاها و خدمات، خدمات ارسال الکترونیکی و ارائه گواهی نامه های دیجیتال و ...) تهیه قیمت عادلانه کالاها و خدمات، تعیین پیشرفت پروژه ها از منظر ریالی و فیزیکی به تبع آن به همراه می آید. سامانه ساعد دارای زیرسامانه های پادفا (پیک الکترونیک داده های فنی اجرایی)، شناسنامه پروژه، قیمت عادله، پرتال معاملات دولت، کتابخانه سرویس های فعالیت های عمرانی، و امید (ابر مدیریت یکپارچه داده ها) است که اصلی ترین سرویس آن پادفا و امید است.

● زیرسامانه پادفا (پیک الکترونیک داده های فنی و اجرایی)

روش فعلی گردش و رسیدگی به اسناد پروژه های عمرانی کشور دستی است که بسیار وقت گیر و هزینه بر است. لذا، پادفا به عنوان پیک الکترونیک داده های فنی و اجرایی، در نظر دارد این اطلاعات را در محیط امن شبکه داخلی دولت به طور تخصصی جابجا می کند. بستر فنی پادفا بر اساس استاندارد UN/CEFACT بر روی Message Hub مستقر در وزارت صنعت، معدن و تجارت است.

به گفته مدیر طرح ساعد، این بستر بر اساس معماری سرویس پایه SOA (Service Oriented Architecture) و با استفاده از واسط کاربری ساده تحت Client وظیفه نقل و انتقال اطلاعات را به عهده دارد. استاندارد سند الکترونیک صورت وضعیت به صورت XSD و با قالب ebXML در زیرسامانه پادفا تهیه و سند الکترونیکی صورت وضعیت در کسری از ثانیه و با حداقل هزینه به صورت کاملاً الکترونیکی جابه جا می شود. دکتر هدایتی معتقد است، هم اکنون ۸۰ درصد ارکان پروژه وارد پروسه انتقال سند الکترونیکی صورت وضعیت شده اند و اگر برخی مشکلات قانونی ذی حسابی ها هم، با حمایت قوه قضائیه و مراجع ذی صلاح حل شود، کل چرخه الکترونیکی می شود.

به گفته وی، با به کارگیری پادفا، زمان رسیدگی به پیشرفت و تایید پروژه، خطاهای محاسباتی و ارتباطی به شدت کاهش یافته و هزینه های چاپ، نگهداری، بایگانی، انتقال و ... اسناد پروژه های عمرانی کشور کاسته می شود. از سوی دیگر، پادفا ملاحظات امنیتی نظیر به کارگیری Token و امضای الکترونیکی، استفاده از کلید خصوصی فرستنده و کلید عمومی گیرنده جهت رمزنگاری، عدم انکارپذیری اطلاعات و پیام های ارسالی و دریافتی را دارد. همچنین می توان آن را به صورت مستقل یا وابسته به سامانه نرم افزاری کنترل و مدیریت پروژه های عمرانی مورد استفاده قرار داد. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز خاطر نشان کرد: زیر ساخت شباب برای ارایه سرویس های با کیفیت مطلوب پشتیبان های مختلف دارد. شبکه دولت یکی از پشتیبان هاست و هر جا خرابی رخ دهد، بسته ها از مسیرهای مختلف مسیریابی مجدد شده و به مقصد می روند. وی گفت: علاوه بر این شباب با سایر بسترهای شبکه های موجود مخابراتی کشور مانند مبین نت، ایرانسل و همراه اول تفاهم نامه همکاری دارند. وی نوع سرویس دهی شباب را منوط به امضای قرار داد تفاهم نامه سطح سرویس دانست و گفت: با ۹/۹۹ درصد سرویس ها می تواند در قالب شبکه های خصوصی مجازی با هزینه حداقلی در اختیار این طرح قرار گیرند.

● زیرسامانه امید (ابر مدیریت یکپارچه داده ها)

زیرسامانه امید یا ابر مدیریت یکپارچه داده ها Government Intelligence / Business Intelligence (GIBI) بر پایه اطلاعات موجود در بانک های اطلاعاتی، یک داشبورد مدیریتی یکپارچه برای دستگاه های اجرایی کشور ایجاد می کند. دکتر هدایتی در این خصوص افزود: با کمک این سرویس تمام اطلاعات مربوط به پیشرفت پروژه عمرانی لحظه به لحظه در اختیار قرار گرفته و برآورد دقیق از هزینه را اعلام می کند. وی تاکید کرد: با کمترین هزینه، این سامانه را در اختیار گروه های شرکت کننده در مسیر قرار داده تا گزارش صورت وضعیت را دقیق و الکترونیکی تهیه کنند.

● ویژگی ها

دکتر هدایتی اظهار داشت: سامانه ساعد کاملاً سرویس مدار ایجاد شده است و در کل هزینه ای ندارد. تنها از تبادل اطلاعات (به ازا هر تراکنش) یک چهارم مبلغ واقعی یعنی ۵۰ هزار تومان دریافت می کند و باقی آن را وزارت صنعت، معدن و تجارت یارانه می دهد. وی این را یک تجربه منحصر به فرد دانست و افزود: مجموعه هایی که در دنیا کار می کنند یا توتال سیستم دارند، یا از erp ها یا pts های بزرگی دارند که بر اساس آن کار می کند. وی نیاز اصلی فرایند مدیریت پروژه را، استخراج اطلاعات از ریزدانه های پروژه در پایین ترین سطح و تولید دانش با ارزش افزوده کمک تصمیم یار برای مدیران عنوان کرد و گفت: تمام سرویس های آن قابلیت رمزنگاری با کلید عمومی و خصوصی را دارا بوده و تمام اطلاعات در قالب شبکه خصوصی مجازی منتقل می شود؛ و این برای کاری که در کمتر از ۴ ماه استارت خورده پیشرفت قابل ملاحظه ای است.وی در عین حال این کار را بومی و تولید متخصصان جوان داخلی برشمرد و گفت: در تولید سامانه ساعد بالغ بر دو میلیارد تومان هزینه شده است.

● امنیت

دکتر هدایتی در تشریح وضعیت امنیت ساعد نیز گفت: ساعد روی بستر شباب که جزئی از شبکه دولت و در حقیقت اینترانت داخلی کشور است، قرار دارد و از خارج کسی نمی تواند به آن نفوذ کند. در عین حالی که، قطعاً مکانیزم های فیلترینگ، فایروال، آنتی ویروس، سیستم های پیشگیری، تشخیص و درمان مشکلات امنیتی را نیز دارد. مثل IDS ها و سیستم های هشدار دهنده، سیستم های مدیریت منابع و کنترل دسترسی ها. وی با تاکید بر سطح مشخصی از امنیت نرم افزارها نیز گفت: بر روی نرم افزارهای نوشته شده تست های امنیت نرم افزار توسط مشاورین امنیتی انجام گرفته است.

● پیشرفت پروژه:

دکتر هدایتی در خصوص پیشرفت پروژه اظهار داشت: ما در فاز پایلوت و در مرحله استقرار هستیم. با توجه به اینکه طرح با مشارکت بخش های خصوصی شروع شده، محصولاتش آماده است و در صورت تمایل سازمان های پروژه محور می توان سریعاً آن ها را به طرح پیوند داد. به گفته دکتر هدایتی طرح در مرحله پایلوت قرار دارد و نمی توان به مقایسه با دیگر کشورها پرداخت و گفت کدام یک موفق تر است.

● قراردادها:

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و مشاور معاون وزیر صنعت معدن و تجارت در بخش دیگر سخنان خود به رایزنی با وزارت راه و شهرسازی متولی اصلی پروژه های عمرانی کشور، وزارت نیرو، وزارت نفت، شرکت تلمار وابسته به سازمان اقتصادی کوثر بنیاد شهید و ... برای پیوستن به طرح اشاره کرد و افزود: انتظار داریم تا آخر سال دو سه نقطه کلان مثل نیروگاه، سد، راه آهن، گاز در قالب طرح قرار گیرند. وی تصریح کرد: دولت دنبال منفعت نیست بلکه به فکر ارایه خدمت است. واقعیت این است که به خدمت گرفتن فناوری اطلاعات و توسعه تجارت الکترونیکی در سطوح مختلف به خصوص پروژه های فنی و عمرانی حداقل کاری که می کند هزینه های چند صد میلیاردی که کشور متحمل می شود در ابتدایی ترین شکل آن یعنی دورریز کاغذ را کاهش می دهد. به علاوه، سرعت، دقت، کیفیت آمار و اطلاعات تخصصی پروژه های عمرانی را افزایش داده، قابلیت جمع آوری، ساماندهی و پایش تمامی اطلاعات کلی و جزئی پروژه های عمرانی را فراهم می کند. وی گفت: پیش بینی ما این است در چرخه شکل گیری ساعد حداقل بتوان بین هزار تا دو هزار فرصت شغلی ایجاد کرد و به لحاظ کمی نیز بین ۱۰ تا ۱۵ درصد هزینه های جاری فیزیکی را کاهش داد.

● نتیجه:

حال با توجه به آن که همواره در کشور شاهد کارهای بی شماری هستیم که در آغاز همواره شعارهای بی شماری در زمینه مزایای آن ها عنوان می شود و دست آخر شاهد پیشرفت آن چنانی نیستیم، باید نشست و دید آیا ارکان پروژه و سازمان های پروژه مدار، تمایلی به پیوستن به این طرح دارند یا نه؟ و حتی پس از پیوستن طرح های در مقیاس بزرگ همان طور که دست اندرکاران این طرح ادعا می کنند آیا طرح قابلیت فنی و اجرایی مناسب برای تبدیل شدن به کمک تصمیم یار مدیران را دارد یا خیر؟ اینک پاسخ این سوالات مشخص نیست، اما دور نیست زمانی که این طرح پایلوت خود را پشت سر گذاشته و مزایا و معایب آن بالاخره پس از گذراندن نخستین امتحان واقعی به دست بیاید. آن زمان می توان به تشریح کاربردی طرح پرداخت. هر چند ایده کاهش هزینه طرح های عمرانی دولت، ایجاد داشبورد مدیریتی طرح های عمرانی و همگانی نمودن تجارت الکترونیکی در این فضا خود قابل تقدیر است.

نویسنده: زهرا غلامی