نگرشی کاربردی به تعظیم عاشورا

بررسی بایدها و ضرورتهای تبلیغات عاشورایی و وظایف نهادهای فرهنگی

فصل نوین شکفتن آغاز گردیده؛ بهار بیداری ملتها، الهام گرفته از انقلاب اسلامی ایران، از کشورهای اسلامی شروع شده و با جنبش عدالت طلبی تحت عنوان جنبش «نودو نه درصدی» در بیش از هشتاد کشور از پنج قاره جهان ادامه یافته که می رود به یک انقلاب فراگیر بر ضد لیبرالیسم منتهی شود.عاشورا، مبنای انقلاب اسلامی و الگوی مبارزاتی با ماهیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، به ویژه در شرایط عدم معادله قواست.

اما باید دید برای معرفی عاشورا به دنیا چه کرده ایم؟ برای جهانی شدن آن چه طرحی ریخته ایم؟مقاله حاضر نه درصدد ارائه این الگو، بلکه در زمینه بایدها و ضرورت های تبلیغات عاشورایی است که در آن مورد وظایف خطیر نهادهای مسئول فرهنگی مباحثی مطرح شده که بخش نخست آن از نظر خوانندگان محترم می گذرد .

«ذلک و من یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب»

این است (مناسک حج) و هرکس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار از تقوای دلهاست.(حج/۳۲) شعائر، جمع «شعیره»، به معنای علامت و نشانه است. شعائر الله، یعنی علامات و نشانه های خداوند.قرآن کریم، تعظیم علائم و نشانه های خداوند را، حاکی از تقوای دلها دانسته است. در اینکه این علامات و نشانه های خدا که باید گرامی داشته شوند چیست؟ بین مفسرین اقوال مختلفی وجود دارد.

چون آیه شریفه در سوره حج و در بین آیاتی پیرامون مناسک حج، وارد شده؛ برخی از مفسرین آن را به معنای قربانی در حج دانسته اند. برخی آن را بر مطلق مناسک حج اطلاق نموده اند. بعضی دیگر آن را به مطلق هر چیزی که طاعت و عبادت خدا را شامل شود، تفسیر کرده اند، برخی از مفسرین آن را دین خدا دانسته اند و بالاخره بعضی آن را به معنای «معالم دین» برشمرده اند.

مرحوم علامه در المیزان با توجه به آیه شریفه «ان الصفا و المروه من شعائر الله» (بقره /۱۵۸) و آیه شریفه؛ و البدن جعلناها لکم من شعائر الله... (حج/۶۳) که سعی بین صفا و مروه و هدیه قربانی برای حج را صریحا از شعائر الله دانسته است؛ می فرمایند: شعائر الهی نشانه هایی است که خداوند برای اطاعت بندگانش نصب فرموده (همان مناسک حج که ذکر شد) و این مطلب را که آیه شریفه، شامل مطلق نشانه های الهی باشد، رد کرده و با سیاق آیه، مناسب ندانسته اند.

اما بسیاری از مفسرین و دانشمندان اعتقاد دارند که «هیچ دلیلی بر اینکه آیه شریفه، اختصاص به سعی بین صفا و مروه یا قربانی در حج، یا مطلق مناسک حج داشته باشد؛ وجود ندارد. و این آیه مبارکه، شامل همه علائم و نشانه ها و سرفصل های دین می شود و تمام آنچه در برنامه های دینی وارد شده و انسان را به یاد عظمت آئین او می اندازد؛ شعائر الهی است و بزرگداشت آن نشانه تقوای الهی است.»(۱)

گفته اند: «هنگامی که تعظیم شعائر الهی به تصریح قرآن، حاکی از تقوای دل هاست؛ جایز است تعظیم انبیاء و اولیاء (خداوند)، به اعتبار اینکه آنان بزرگترین نشانه دین خداوندند و باید بالاترین تعظیم و تکریم در مورد آنان اعمال شود؛ زیرا آنان کسانی هستند که دین خدا را به بشریت رسانده اند...(۲)

و نیز فرموده اند: «پیامبر(ص) و ائمه طاهرین(ع): از نشانه های اسلام و شعائر این دین مقدس اند، پس تعظیم آنان، تعظیم خداوند و نشانه تقوای دلهاست. اولیای الهی بویژه کسانی که به خاطر نشر دین، خود را فدا کرده اند، از «شعائر الله هستند.»(۳)

به راستی آیا می شود صفا و مروه یا قربانی در حج، به اعتبار اینکه یادآور یک فداکاری بزرگ در راه عقیده به خداوند است، از شعائر الله باشد و خاطره بزرگترین فداکاری و تضحیه در راه خداوند که برای حفظ دین و احیای کتاب خداوند و سنت پیامبر(ص)، صورت گرفته و موجب بقای اسلام و تمامی عبادات و احکام آن و از جمله بقای حج و مناسک آن شده است، از شعائر الله نباشد؟

پس بی شک، تعظیم حسین بن علی(ع) از آشکارترین و مهمترین معالم و شعائر دین خداوند است و حاکی از تقوای دلهاست و تعظیم حسین بن علی و قیام او شناخت و تبعیت از سیره و روش او پیگیری اهداف متعالی اوست.

● چگونگی تعظیم حسین(ع) و قیام او

بدون تردید، همه عزاداری های و یادکردها و مجالس حسینی، تعظیم حسین بن علی(ع) و قیام آن حضرت و تعظیم «شعائرالله» است.

اما این تعظیم و بزرگداشت چگونه باید باشد؟

در ادامه مقاله سعی شده است تحلیلی کاربردی از این تعظیم و تکریم صورت پذیرد. بدان امید که هر سال در کشورمان و نیز در سطح بین المللی، شاهد تعظیم هرچه بیشتر این شعار بزرگ الهی باشیم.

اگر ما بپذیریم که بزرگداشت عاشورا، از مصادیق بسیار مهم این آیه شریفه است؛ براساس «تعظیم شعائر الله»، عاشورا را باید گرامی داشت. اما باید دانست که برخی از مقامات و مراحل تعظیم شعائر الله، جز برای امام معصوم میسر نیست. چون تعظیم، ناشی از درک عظمت است و چه کسی جز معصوم که «خلیفه الله» و آگاه به همه عناصر و ذرات هستی است که از درک چنین عظمتی برخوردار است؟ به عنوان نمونه امام سجاد، علی بن الحسین(ع) در بازگشت از کربلا در میان مردم مدینه فرمود:

« و این مصیبتی است که مثل و مانندی ندارد... هفت آسمان و دریاها با امواج خود و آسمان ها با ارکان خویش و زمین با اطراف خود و درختان با شاخه های خود و ماهیان و امواج دریاها و همه ملائکه مقرب الهی و تمامی اهل آسمان ها بر شهادت او گریستند»(۴)

ده ها سال گریه امام سجاد(ع) بر این حادثه، ناشی از درک عظمت چنین مصیبتی است. امام سجاد(ع) در حد درک عظمت واقعی عاشورا، تعظیم شعائر می کند. چنانکه امام هفتم، امام موسی بن جعفر(ع) برای درک عظمت این حادثه است که از چند بیت شعر در رثای جد غریبش آن گونه تجلیل می کند.

امام در یک عید نوروزی به درخواست منصور، خلیفه عباسی یک صبح تا عصر جلوس می کند؛ ملوک و امرا و لشکریان، برای عرض تبریک خدمت آن حضرت رسیده و هدایایی تقدیم می کنند. در پایان مراسم، امام به خادم خلیفه می فرمایند در مورد تحف و هدایا از خلیفه سؤال کند؛ خلیفه همه را به امام می بخشد و امام نیز همه آنها را به پیرمردی می بخشد که سه بیت شعری را که از جدش درباره امام حسین(ع) شنیده بود در آن مجلس قرائت کرده بود.(۵) اهدای هدایای گرانبهای پیشکشی به خلیفه، از طرف امام(ع)، صله تنها سه بیت شعر. این نشانه اهمیت فوق العاده عاشورا نزد آنان و اهتمام همه آنان در برافراشته نگه داشتن پرچم عاشورایی در طول تاریخ است و ما کجا برای تشویق هنرمندان حوزه هنر عاشورایی، چنین هدایایی یا بسیار کمتر از این اعطاء می کنیم؟ چون درک امام معصوم از حادثه را نداریم.

امام رضا(ع) می فرمایند: پدرم چون ماه محرم می شد اندوه بر او غالب می شد (دیگر کسی آن امام را خندان نمی دید) پس روز دهم، روز مصیبت و حزن و گریه اش بود و می فرمود: این روزی است که در آن حسین(ع) کشته شد.(۶)

خود امام رضا در عظمت مصیبت این روز فرموده اند: روز (شهادت) حسین، پلک های چشمانمان را مجروح و اشک هایمان را جاری و عزیزمان را خوار ساخت.(۷)

در تعظیم عاشورا توسط امام رضا(ع) همین بس که امام پیوسته مصائب عاشورا را یادآور می شد. به اصطلاح امروز می توان گفت امام رضا روضه خوان جد غریبش امام حسین(ع) بود. در زیارت آن حضرت می خوانیم:

«السلام علی الامام الرئوف الذی هیج احزان یوم الطفوف»(۸)

(سلام بر آن امام رئوفی که اندوه ها و مصائب روز عاشورا در سرزمین طف را برانگیخت.)

درک عظمت عاشورا و به پیوست آن، تعظیم عاشورا و اشک بر حادثه تا حد خون گریستن و مرگ- نه گریستن های ما- کاری است در حد درک امام زمان(عج) از این واقعه عظیم. امام زمان(عج) در زیارت ناحیه مقدسه عرضه می دارند:

«هر صبح و شام بر تو ندبه و زاری می کنم و به جای اشک، برای تو خون گریه می کنم از روی حسرت و افسوس بر مصیبت هایی که بر تو وارد شد تا جایی که از شدت اندوه مصیبت و غصه جان سپارم.»

چندین قرن هر صبح و شام در غم حادثه جانسوز کربلا گریستن، تعارف و بزرگنمایی و اغراق و مبالغه نیست. مصائب معصوم، فقط برای معصوم قابل درک است.

او می داند چه اتفاق عظیمی در تمامی عالم رخ داده و مصیبت تا چه حد سنگین است که باید برای آن خون گریست حتی اگر...

پس شعائر الهی و از جمله یکی از مهم ترین آنها یعنی عاشورا را باید به تبعیت از سیره معصومین(ع) گرامی داشت. اما تعظیم شعائر، براساس هر زمان و مکان و هر عصر و نسلی به کلی متفاوت است. در واقع اصل عمل یک چیز است؛ اما روش و عملکرد آن بسیار متفاوت است.

بزرگداشت و تکریم عاشورا در هر زمان براساس نیاز زمان و مقتضیات آن، تعظیم واقعی عاشورا است.

● کاستی های ما در معرفی و ترویج فرهنگ عاشورا

بزرگداشت عاشورا، به این معنی است که:

اولا مردم عظمت این شعار الهی، یعنی عاشورا را درک کنند که درک واقعی عاشورا نیز در گرو درک عظمت حسین بن علی و درک قیام آن حضرت در ابعاد مختلف است.

و ثانیا از نظر احساسی و عاطفی با آن رابطه برقرار کرده و با شهید عاشورا هماهنگ شوند.

برای برخی از نخبگان و نهادهای فرهنگی تبلیغی، این امر یک مرحله افزون تر است و علاوه بر آن، ابلاغ و تبلیغ این درک، به سایر مردم است.

تعظیم عاشورا در بین علما و دانشمندان در هر سطحی از موقعیت و مقام علمی که هستند به این است که در طول حیات علمی خویش قدمی در فهم و درک عظمت امام و عظمت قیام و ابعاد آن و معرفی آن به مردم بردارند که در طول تاریخ، پیوسته نگاه دانشمندان متعهد و فرهیخته به این امر، خیرات کثیری به ارمغان آورده است.

پرداختن به عاشورا در کتب حدیثی، روایی و انتقال آن به آیندگان و یا تألیف کتبی در زمینه مقتل یا صفات و خصائص امام و در عصر حاضر نگاه های موشکافانه نسبت به سالار شهیدان و ابعاد مختلف قیام آن حضرت، توسط علما و دانشمندان، دقیقا مصداق تعظیم شعائر الله است. امروزه بسیاری از مباحث مربوط به عاشورا در زمینه کلام، تاریخ و تفسیر باید در حوزه های علمیه به صورت اجتهادی مورد بحث و بررسی قرار گیرند. که پرداختن به این امور و روشنگری در مورد برخی مباحث مبهم و مورد اختلاف را، شاید بتوان از مصادیق مهم تعظیم شعائرالله، توسط علماء به شمار آورد. در اینجا نمی توان از یکی از بالاترین مصادیق گرامیداشت عاشورا به عنوان تعظیم شعائرالله یادی نکرد و آن کار سترگی است که حضرت امام خمینی(ره) با اسوه پذیری از قیام سالار شهیدان انجام داد و بزرگ ترین قیام قرن حاضر را بنیانگذاری کرد، عاشورا به جهان شناساند و با تمام وجود بر مصائب آن اشک ریخت و سرور شهیدان را الگوی امت خویش قرار داد.

به همین ترتیب بدیهی است انتظاری که از استادان حوزه و دانشگاه در زمینه تعظیم عاشورا وجود دارد بسیار متفاوت است با آنچه از عموم مردم قابل درخواست است.

چنان که مطالبات به حقی که از برخی نهادها مثلا صداوسیما در تعظیم عاشورا وجود دارد، از سایر نهادها متفاوت است. همچنین انتظاراتی که از هنرمندان در این زمینه وجود دارد.

در این میان کارگزاران نظام، هر یک در حوزه مسئولیت خویش وظیفه سنگینی در زمینه تعظیم و گرامیداشت عاشورا داشته و دارند.

ما باید اعتراف کنیم که انقلاب اسلامی دین خود را به عاشورا- آن گونه که شاید و باید- ادا نکرد چرا که قیام عاشورا، مبنا و اساس انقلاب اسلامی و موتور محرکه آن و علت موجده و همچنین علت مبقیه آن است.

به عبارت دیگر انقلاب اسلامی ایران در دو بعد پیدایش و بقاء، مرهون عاشورا بوده و هست اما در تبلیغ و ترویج این قیام الهی، به طرز شایسته، در دنیا- به عللی- موفق نبود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، باید مطالعه و تحقیق و به دنبال آن ترویج و تبلیغ عاشورا، در رأس اهداف راهبردی نظام قرار می گرفت. اما متأسفانه در برخی از حوزه های کاری، نسبت به عاشورا، بسیار کوتاهی شد. و این امر به دلیل تفاوت دیدگاه ها نسبت به این قیام است که خود ناشی از میزان درک و معرفت هرکس نسبت به آن می باشد.

فرق است بین کارگزاری که در اظهارنظر خود نسبت به عاشورا می گوید: عاشورا در انقلاب اسلامی ما نقش داشت! و فرمایش بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی که انقلاب اسلامی ایران با همه عظمتش را یک شعاعی از نهضت عاشورا می دانست. (۹)

تفاوت برخورد با عاشورا، ناشی از تفاوت این دو نگاه و معرفت دینی، از عاشورا و امام عاشوراست که در نتیجه منجر به دو عملکرد متفاوت در تعظیم و گرامیداشت عاشورا می شود.

به عبارت دیگر، نمی توان از کسانی که خود به معرفت درستی از عاشورا نرسیده اند، انتظار داشت در تعظیم عاشورا- این شعار بی بدیل خداوند- دست به کارهای اساسی و بنیادین بزنند. نهایت آن است که مثلاً حتی در رسانه نیز خود را به موج عاطفه و احساس ملت بسپارند و منعکس کننده احساسات آنان باشند؛ اما این کافی نیست.

در شرایطی که شیعه اکنون محور بیشترین تبلیغات ضددینی امپریالیستی، صهیونیستی است و وهابی ها و سلفی ها و تکفیری ها، همه آگاهانه و ناآگاهانه به عنوان آلت دست آنان عمل کرده و به مقابله با تشیع و افکار و معتقدات و مظاهر آن، به ویژه «عاشورا» و «انتظار» پرداخته اند، و از طرفی عظمت عاشورا، هنوز مجهول مانده است؛ بدون شک نحوه تعظیم و گرامیداشت عاشورا، با گذشته بسیار متفاوت است.

در شرایطی که توسط تفرقه افکنان مزدور استکبار جهانی، شیعه تکفیر می شود و خون او مباح و عزاداری هایش به خاک و خون کشیده می شود؛ در شرایطی که مزدوران استکبار صفحات اینترنتی را جولانگاه خود بر ضد عاشورا نموده اند؛ تعظیم و بزرگداشت عاشورا، تنها به برگزاری مجالس سخنرانی و خطابه و منبر و سینه زنی نیست. البته اینها از مصادیق مهم بزرگداشت عاشورا هست؛ اما کافی نیست.

مراکز علمی تبلیغاتی ما باید هر سال گزارش بدهند که در مقام معرفی عاشورا و مقابله با هجمات شیطانی بر ضد آن چه کرده اند؟

شیعه امروز باید از یک طرف به موقعیت خود در دنیا و امکاناتی که در اختیار دارد بنگرد که هیچگاه در تاریخ، چنین حکومت مستقل با چنین شرایط ویژه ای، در اختیار نداشته و از طرف دیگر توجه داشته باشد که به دلیل همین موقعیت ویژه، مورد هجمه شدید دشمنان اسلام و انسانیت است.

دشمنانی که فقط کیان حکومت اسلامی را تهدید نمی کنند؛ بلکه برای مقابله با یک نظام ایدئولوژیک، تمامی افکار و عقایدی را که پشتوانه این حکومت نوظهور در عصر حاضر است؛ نشانه گرفته اند. بنابراین شیعه باید از لاک تبلیغات سنتی خود که متناسب با دوران ضعف و تقیه و درون گرایی است، بیرون بیاید. ضمن آنکه نه از موضع انفعال بلکه به صورت فعال، با کارهای علمی هنری فاخر و ارزشمند، در صحنه نبرد فرهنگی، حضوری چشمگیر داشته باشد. شیعه با پشتوانه عظیمی از معارف ناب اهلبیت و شخصیت های اسطوره ای بی نظیر و روزهای شگفت و سرنوشت ساز در تاریخ خویش، حرف های اساسی در صحنه جهانی دارد که سریعاً باید استخراج، پردازش و به زبان روز مطرح شود.

با چنین نگاهی تعظیم شعائر الهی و از جمله مهم ترین آن یعنی عاشورا، هم از جهت عمق و هم از جهت دامنه و گستره آن، فرق خواهد داشت.

● ضرورت رویکرد تخصصی نهادهای فرهنگی به مقوله عاشورا

امروزه هر نهاد و تشکیلاتی چه دولتی و چه مردمی باید برای خود، تعریف تخصصی در حیطه مسئولیت های خویش از بزرگداشت عاشورا، داشته باشد که به برخی از آنها به صورت نمونه اشاره می شود:

۱) شورای عالی انقلاب فرهنگی و مؤسسات آموزش عالی

تعظیم عاشورا در شورای عالی انقلاب فرهنگی، فقط این نیست که این روز را تعطیل کرده در مجالس عزا بنشینند و سینه بزنند. بلکه به آن است که با تشکیل کمیته های کاربردی از استادان حوزه و دانشگاه و دستگاه های فرهنگی کشور، به آسیب شناسی بزرگداشت عاشورا بپردازند؛ تا از حریم این قیام عظیم دفاع کنند و از طرفی در فکر دستیابی و کشف افقهای تازه برای گسترش و تعمیق هرچه بیشتر آن باشند.

اگر این شورا به چنین رهیافتی دست یافته بود، ما باید تاکنون شاهد مصوبات بسیار کلیدی و سازنده در باب قیام عاشورا در این شورا می بودیم. نگارنده به عنوان فردی که حدود دو دهه از وقت خویش را صرف مطالعه و تحقیق پیرامون واقعه عاشورا نموده؛ به جرئت و با قاطعیت اعلام می دارد که: دامنه و عظمت عاشورا، به حدی است که بدون شک مطالعه و تحقیق پیرامون آن نیازمند یک رشته دانشگاهی مستقل است. دانشمند متفکر و عالیقدر، حضرت آیت الله محمدتقی جعفری، این پیشنهاد را طی یک سخنرانی که از رسانه هم پخش شد، ارائه نمودند که ظاهراً عملی نشد. ما الان در دانشگاه حتی رشته فرش داریم؛ چون نیاز اقتصادی و ضرورت های مرتبط با آن ما را به فکر تأسیس چنین رشته ای در دانشگاه انداخته؛ اما درباره قیام عاشورا که پایه و مبنای انقلاب اسلامی و مایه دوام و بقای آن است و حقاً باید از ابتدای انقلاب، مطالعه و تحقیق مستمر در مورد آن، در رأس مطالعات راهبردی نظام قرار می گرفت غافل مانده ایم.

احساس خطری که دشمنان انقلاب اسلامی ایران از بدو انقلاب تاکنون کرده اند و علیه عاشورا- به عنوان موتور محرکه انقلاب- دست به تبلیغات وسیع زده اند، باید ما را وادار می کرد در جهت مقابله با آنها کارهای وسیع تشکیلاتی انجام بدهیم؛ ولی به لحاظ نبود طرح و برنامه و تشکیلات منسجمی در این زمینه، بسیار ضعیف عمل کرده ایم. تعظیم عاشورا به عنوان یکی از مهم ترین شعائر الهی در دانشگاه ها، فقط راه اندازی دسته های سینه زنی و عزاداری نیست؛ علاوه بر آن باید رئوس این تهاجمات فرهنگی بر علیه عاشورا شناخته شود و به عنوان پایان نامه های دانشگاهی مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته و با انتشار سریع و گسترده در رسانه های مختلف، به نحو مطلوبی پاسخگوی معارضین باشد. ضمن آنکه اصل خود قیام، هنوز ظرفیت های خالی بسیاری جهت تحقیق و پژوهش دارد که سزاوار است محققین حوزه و دانشگاه، نسبت به آن اهتمام جدی بورزند.

قبل از انقلاب، به لحاظ بعد سیاسی عاشورا، انجام کارهای جدی و راهبردی در این زمینه، با مشکلات اساسی روبرو بود؛ اما انتظار می رفت پس از انقلاب با پیدایش فضای باز و سالم جهت کارهای آزاد فرهنگی، شاهد تألیفات گران سنگی- بسیار افزون بر آنچه شاهد بوده ایم- در شأن نظام اسلامی و در شأن قداست و عظمت عاشورا باشیم. اما مع الأسف مظلومیت عاشورا همچنان در بعد تحقیق، تبلیغ و ترویج ادامه یافت و فقط به یمن رسانه، حجم کار افزایش یافت.

۲) صداوسیما

ضمن سپاس از پوشش خبری و انعکاس مطلوب مراسم عزاداری توسط رسانه ملی و تشکیل میزگردها و مصاحبه ها با حضور نخبگان و پخش مراسم سخنرانی، باید اشاره کرد که انتظارات از صداوسیما، در حد حسینیه ها و تکایا نیست. بلکه عبارت است از:

- تهیه برنامه های اثرگذار در سطح بین المللی

رسانه ملی باید برای عاشورا به عنوان نقطه عطف مهجوریت و مظلومیت اهلبیت رسول خدا و نیز به عنوان مهمترین مراسم سالیانه یک کشور شیعی، با استفاده از همه ظرفیت خویش، برنامه های اساسی و اثرگذار در سطح بین المللی داشته باشد و با بهره گیری از کلیه ابزارهای هنری ابلاغ پیام در عصر حاضر، به رسالت خویش در این زمینه عمل کند. ساخت فیلمها و سریال های فاخر بویژه از بعد عقلانی و عاطفی عاشورا و پخش و توزیع آن در دنیا، برای آشنایی مردم با بزرگترین حماسه تاریخ، کار سترگی است که از صداوسیما انتظار می رود.

- تلاش برای جهانی شدن عاشورا

یکی دیگر از موارد مهمی که رسانه ملی می توانست برای آن برنامه ریزی کند؛ تلاش برای جهانگیر شدن عاشوراست.

این به معنای برگزاری مراسم عاشورا توسط شیعیان در کشورهای مختلف و انعکاس آن از طریق صداوسیما نیست. بلکه به این معناست که عاشورا به گونه ای در عالم معرفی شود که همه مردم از هر دین و آئینی، خود را در گرامیداشت سالروز این واقعه عظیم سهیم بدانند.

در تقویم های بین المللی روزهای جهانی بسیاری را مشاهده می کنیم:

روز جهانی حقوق بشر، روز جهانی کارگر، روز جهانی زن، روز جهانی...

تاریخ گواه است که عاشورا، خود به تنهایی روز همه عناوین فوق است و عناوین دیگری که می توان از آن نام برد و همه بشریت در آن سهیم است و مربوط به سرنوشت همه انسان هاست و لذا اگر روز عاشورا را حتی «روز جهانی شهید» بنامیم؛ دربردارنده همه مفهوم آن نیست. لذا فقط می توان گفت: عاشورا «روز جهانی حسین» و «روز جهانی اسلام» است.

پس عاشورا باید جهانی می شد و نشد. چه باید کرد تا جهانی شود؟ چرا روز کارگر جهانی شد؟ چون حس منافع مشترک همه کارگران جهان، آنها را به مبارزه با استعمار و استثمار و گرامیداشت روز کارگر کشاند و به آنان فهماند که دستیابی به حق و حقوقشان، در گرو این وحدت جهانی و بزرگداشت چنین روزی است. همه مردم دنیا، همچنین به همین نحو باید به یک حس مشترک برسند که گرامیداشت عاشورا برای دفاع از زیستن انسانی آنان و گرامیداشت و پاسداشت ارزشهای انسانی و حفظ کرامت آنان و مغایر با هرگونه تجاوز و تعدی و ستم و استثمار و استحمار توده هاست.

بزرگداشت جهانی عاشورا، به همه مراکز فرهنگی عالم، فرصتی می دهد تا از شهیدانی که برای اهداف متعالی الهی و حفظ ارزشها و مقابله با ظلم و تجاوز، به خون خود می غلطند؛ تجلیل به عمل آید. تا همه مردم دنیا، بین قربانی و متجاوز، بین مدافع و تروریست فرق بگذارند. قدرتهای استکباری نتوانند با معیارهای دوگانه با تروریسم برخورد کنند؛ نتوانند تروریسم خوب و بد تعریف کنند.

- ارائه تابلوهای نفیس عاشورا در قالب هنر

در بعد هنری نیز وظیفه خطیری متوجه رسانه ملی است. دست اندرکاران امور هنری رسانه ملی، توجه دارندکه تجسم قرآن درصحنه جهاد و شهادت، می شود عاشورا. عاشورا نمایشگاهی از مجموعه نفیس ترین و گرانبها ترین تابلوهای انسانی، ایمانی و اخلاقی است که بشر امروز، تشنه دیدار و آشنایی با تک تک این تابلوهای عظیم و بی نظیر در طول تاریخ حیات بشر است. این تابلوها آنقدر نفیس و ارزشمندند که نیازی به پیرایه و شاخ و برگ اضافی ندارند. بلکه به هنرمندانه ترین وجهی به منصه ظهور رسیده اند. ما باید فقط هنر آن را داشته باشیم که آنچه هست بدون تحریف و بدون دخالت دادن ذوق و سلیقه شخصی، آنها را به جهان عرضه کنیم که دنیا شیفته آن خواهد شد. اگر در روایت فرموده اند:(فان الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتبعونا)

اگر مردم بر نیکوئیهای کلام ما آگاه می شدند، از ما پیروی می کردند (۱۰)، همچنین اگر بشریت امروز، محاسن جلوه های عظیم عاشورا را که سیره عملی «خلیفه الله» است ببینند؛ بدون شک عاشق و شیفته آن خواهند شد.

- تبیین علل عزاداری شیعیان و دلبستگی به عاشورا

صدا وسیما در بعد عاطفی و احساسی تنها نباید به پخش مراسم عزاداری اکتفا کند. ما نیازمند آنیم که با ابزار قدرتمند رسانه، با شگردهای تبلیغی نوین رسانه های بین المللی، برای مردم دنیا به صورتی منطقی و جذاب، تبیین کنیم که چرا شیعه عاشورا را گرامی می دارد؟ چرا به یاد مظلومیت سرور شهیدان عالم و مصائب کربلا آن قدر اشک می ریزد و عالی ترین عواطف و احساسات خود را نثار آن می کند؟

شیعه باید به دنیا بگوید: چرا قرنها بر حادثه عاشورا خون گریست؟ چرا مزار امام حسین (ع) را طلا گرفت و چرا برای رفتن به زیارت آن مزار مقدس، حتی دست و سرداد. چرا اکنون درآتش انفجار جهل و نفاق تکه پاره می شود و دست از زیارت مرقد و مزار امامش برنمی دارد؟ چرا تجلیل و تعظیم این حادثه در امتداد تاریخ جاری است؟ تا این زیباترین رابطه عاطفی بین امامت معصوم و امت عاشق و شیفته آنان، توسط دشمنان تحریف نشود و مزدورانی قلم بدست درصفحات اینترنت منتشر نکنند که:

حسین بن علی (ع) را خود شیعیان کشتند و اکنون فرزندان آن پدران، در عذاب وجدان از کاری که پدرانشان کرده اند؛ در سالگرد چنین حادثه ای اشک می ریزند.

نه،این اشک های آمیخته با شور و شعور، همراهی با مظلوم و فریاد اعتراض بر علیه ستم و حکومت غاصبی است که دستش به خون اهلبیت پیامبر اکرم(ص) آغشته شده است.

- زمینه سازی جهت استفاده از انرژی عظیم عاشورا

پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: ان لقتل الحسین حراره فی قلوب المؤمنین لا تبرد ابدا «برای شهادت امام حسین(ع) در دلهای مردم حرارتی است که هرگز رو به سردی نرود.»(۱۱)

این بدان معناست که بزرگ ترین و منحصر به فردترین سرمایه در تاریخ، در اختیار شیعه است، انرژی نهفته و عظیم عاشورا، هنوز آن گونه که باید آزاد نشده است. با این پشتوانه عظیم از عشق و محبت و عاطفه و احساس، می توان جهت حرکت تاریخ را به نفع مظلومین و مستضعفین عالم، تغییر داد. با این انرژی عظیم، عاشورا باید هر روز به ثمری تازه بنشیند. به نظر می رسد این بهترین استفاده کاربردی از این شعار است که گفته می شود «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» هر روزی عاشورا و هر سرزمینی کربلا است.

- تبلیغ و ترویج الگوی تمام عیار عاشورا

رسانه ملی باید به عنوان تعظیم عاشورا، در عالم فریاد برآورد و نشان دهد که یک الگوی برتر زیستن اخلاقی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در یک روز بنام عاشورا به منصه ظهور رسیده است که برای همه مردم دنیا قابل پیروی است. ضمن آنکه می تواند حول محور معصومیت و مظلومیت خود، همه ملت های تحت ستم را برعلیه ستمگران و قدرت های استکباری و امپریالیستی جهان، متحد سازد.

امید آن است که با توجه به آنکه عاشورا، روز انگیزش روح شهادت طلبی و ایثار، در مردم است؛ - در صورت وقوع چنین امری- همان تأثیراتی که عاشورا در ایران گذاشت، اکنون با تفاوت هایی در سطح جهانی بگذارد.

عاشورا پیش و بیش از آنکه درس چگونه مردن باشد، درس زندگی است.

ما یک الگوی مجسم از اسلام ناب، در زمینه های اخلاقی، سیاسی، فرهنگی و نظامی در اختیار داریم که باید ابتدا آن را خوب بشناسیم و سپس در معرفی و شناساندن آن به جهان، همه کوشش خود را به کار بریم.

برای امتی که خود را منتظر منجی و مصلح کل جهان می داند و برای آینده بشریت طرح دارد و معتقد است که پایان تاریخ را او رقم می زند، باید عاشورا و گرامیداشت آن، در حد همین هدف نهایی و زمینه ساز آن باشد و در این میان رسالت نهادهای فرهنگی تبلیغی کشور ما به عنوان «ام القراء» شیعه، از همه مهم تر است سایر نهادهای فرهنگی تبلیغی کشور نیز باید هماهنگ با رسانه ملی، نقش خود را به نحو مطلوب، ایفا کنند.

به نظر می رسد تأسیس یک نهاد فرهنگی تبلیغی در زمینه برگزاری مراسم عاشورا و پیگیری تبلیغات مربوط به آن در دنیا، می تواند اولین گام جهت ساماندهی و مدیریت مطلوب تبلیغات عاشورایی و ترویج و گسترش افکار و اندیشه های عاشورایی در سطح بین المللی باشد.

چهارنماد مشخص بعثت، غدیر، عاشورا و ظهور، در واقع چهار رکن اساسی تبلیغات شیعه است که باید از نگاه و منظر شیعه، تبیین، تحلیل، تفسیر و آنگاه مورد تبلیغ درست- به معنی واقعی کلمه- قرار گیرد. حتی بعثت که در ظاهر یک قضیه اعتقادی بین عموم فرق اسلامی است؛ باید در ارتباط با «غدیر»، «عاشورا» و «ظهور» مورد توجه واقع شود.

- ارائه راهبرد جهادی امام حسین(ع) به عنوان سیره معصوم

شیعه قرن هاست که برای مصائب عاشورا، با احساس تمام اشک ماتم ریخته؛ یعنی بعد عاطفی و احساسی عاشورا را پاس داشته است. اما این کافی نیست. پرداختن به بعد عقلانی عاشورا و ترویج و تبلیغ عاشورا به عنوان یک پروسه کامل مبارزاتی و یک راهبرد جهادی مشخص، به عنوان سیره معصوم(ع) و تجسم عملی اسلام در ابعاد سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی، اجتماعی و حتی اخلاقی، وظیفه ماست.

- اثبات حقانیت امر ولایت معصومین

وظیفه شیعه به صورت اعم و دولت شیعی به طور اخص، تعظیم عاشوراست که احیای امر ائمه اطهار(ع) است.

اگر فرموده اند: «رحم الله من احیا امرنا» خدا رحمت کند کسی را که امر (ولایت) ما را احیا کند (۲۱)؛ احیای امر امامت معصوم، امروزه بیش از هر چیز در بزرگداشت و معرفی عاشوراست. عاشورایی که نقطه عطف مهجوریت و مظلومیت اهل بیت رسول خدا(ص) و محور و نقطه ثقل توجهات همه معصومین بوده و هست.

عاشورا قضیه ای مربوط به گذشته نیست که در بایگانی تاریخ نهفته باشد؛ یا صرفاً به صورت احساسی و عاطفی به آن برخورد شود. از برخی افراد بی اطلاع شنیده می شود که ما باید رو به آینده داشته باشیم و بیشتر به مباحث انتظار بپردازیم که کاربردی تر است. البته مسئله ظهور چنان که در بالا به آن اشاره شد یکی از چهار رکن اساسی تبلیغات شیعه است. اما تسریع در امر ظهور نیز، در گرو فهم درست بعثت و غدیر در عاشورا و تبیین و تبلیغ آن است.

درک درست عاشورا، زمینه ساز تصحیح راه غلط گذشته بخش عظیمی از امت اسلامی و مبنایی برای درک هرچه بهتر از مکتب امامت و موجب تقویت مبانی ظهور است. نگاه به عاشورا، سوای از جنبه های درس آموزی و عبرت آموزی، مسلمین جهان را با معیاری آشنا می سازد که از طریق آن در کوتاه ترین زمان ممکن با چهره حق آشنا می شوند.

- طرح مباحث روز جهانی با توجه به عاشورا

از بعد انسانی و بین المللی نیز، عاشورا با داشتن زیباترین و هنرمندانه ترین تصاویر از تجلی صفات انسان کامل و به تعبیر قرآن کریم «خلیفه الله»، موجب پیدایش بالاترین شعور و آگاهی در انسان ها می شود.

تابلوهای عاشورا، از به روزترین و کاربردی ترین تابلوهای حیات بشری است که می توان در منظر دید مردم دنیا گذاشت.حتی نیازی به تبلیغ هم ندارد. باید فقط هنرمندانه آنها را به جهان عرضه کرد. امروزه مسائل حقوق بشر، گفت وگو و یا جنگ تمدن ها، بحث تروریسم و مبارزه با آن، تبعیض نژادی، فساد سیاسی اجتماعی، عدالت اقتصادی، تهدیدها و فرصت ها، امنیت منطقه ای و جهانی، آزادی، مقبولیت و مشروعیت نظام ها و بسیاری از چالش های بین المللی به عنوان داغ ترین مسائل و مباحث دنیای معاصر مطرح اند.

مسائلی که قیام عاشورا از ابتدا تا انتها با آنها درگیر بوده و هر یک تابلوی افتخار آمیزی را در قیام امام حسین(ع)، به خود اختصاص داده است. ما قائل به سیاسی کردن عاشورا نیستیم؛ اما مطالعه درست عاشورا، نشان می دهد که عاشورا، تجسم عملی اسلام است و همانند خود اسلام هم، دارای همه ابعاد سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی، نظامی و... است؛ و هم، جهان شمول است. ما باید به عنوان پایگاه تشیع، که این چنین ناجوانمردانه مورد هجمه تبلیغاتی دنیای غرب قرارگرفته ایم؛ تابلوهای نفیس عاشورا را به عنوان بالاترین مظاهر عشق و دلبستگی خود، به دنیا ارائه کنیم تا همه عالم، از آسان ترین طریق ممکن، با افکار وعقاید شیعه آشنا شود. بدانند شیعه و بویژه ملت ایران ، اگر برای عاشورا پاک ترین احساسات و عواطف خود را ابراز می کنند؛ چرا و به چه دلیل است و شیعه بر چه ارزشهایی پای می فشارد که همه را درعاشورا یافته است؟

- رفع اتهام از شیعه و بخصوص از ملت ایران

وقتی دنیا عاشورا- مظهر عشق و دلبستگی شیعه - را آنچنان که بوده بفهمد؛ که اصلاً عاشورا یک نبرد نظامی نیست؛ بلکه یک قیام اصلاح طلبانه و ستم ستیز برای ساختن انسان و جوامع انسانی است و بیش از هرچیز ماهیت دینی و فرهنگی دارد که طی یک محاصره و کشتار از سوی خلافت غاصب زمان خویش، به خون کشیده شده و در یک روز، فهرستی از تمام فضائل اخلاقی در برابر همه رذائل و ناپاکی ها ظاهر گردیده است؛ دراین صورت وقتی که ما می گوییم عاشورایی وحسینی هستیم؛ عاشورا، شناسنامه ماست. دنیا اگر بتواند خود را از چنبره تبلیغات امپریالیستی نجات دهد و واقعاً دنبال کشف حقیقت باشد، دیگر نمی تواند از ما بیمناک باشد. دیگرنمی شود ملتی را که برای عاشورا آنچنان اشک می ریزد و پاک ترین عواطف و احساسات خود را نثار آن می کند، به تلاش برای دستیابی به سلاحهای کشتار جمعی برضد بشریت متهم کرد.

بله، امام حسین (ع) آنگاه که خود را دریک نبرد نابرابر بین «تسلیم با ذلت» و یا «شهادت با عزت» دید؛ راه دوم را برگزید و برای همیشه تاریخ، به همه آزادگان جهان فهماند که در نبرد حق و باطل و درشرایط عدم معادله قوا، وقتی مورد تجاوز قرار می گیری، راهبرد الهی چیست. آن راهبرد عبارت است از:

«با همه هستی خویش به میدان آمدن و تا آخرین قطره خون مقاومت کردن، این استراتژی حسینی است.»

تبیین و تبلیغ همین راهبرد، در شرایط عدم معادله قوا، در نبرد با استکبار جهانی، آن را به زانو درمی آورد.

پس عاشورا اگر یک جنگ ابتدائی نیست، یک دفاع عزتمندانه شرافتمندانه تا پای جان است. عاشورا، یک «نه» بزرگ به استبداد و استثمار و ذلت و حقارت است و لذا درمقام دفاع از ارزشها، یک نسل عاشورایی، با تاسی به الگوی خویش حسین بن علی (ع)، مقاوم ترین است.

- برنامه ریزی در طول سال برای برنامه های عاشورایی

تعظیم شعائر الله درصدا وسیما این است که برنامه ریزی برای عاشورا را به صورت ویژه در دستور کار خویش قرار دهد. یعنی جلسات متعدد سالیانه - نه فقط یکی دو ماه مانده به محرم- از کارشناسان و خبرگان علمی هنری و فنی تشکیل دهد تا با شناخت تهدیدها و فرصت ها و شناخت نقاط قوت و ضعف تبلیغات عاشورایی، به افق های جدیدتر و کارآمدتری در رابطه با واقعه عظیم عاشورا و تبلیغات پیرامون آن دست یابند.

- فراخوان بین المللی

صدا وسیما می تواند هرسال با فراخوان عمومی از هنرمندان دنیا در هر رشته ای، برخی از تابلوهای عاشورا را به دستمایه تبلیغات وسیع در سطح بین المللی قرار دهد و با تعیین جایزه های ارزشمندی، آنها را تشویق به ساخت و ارائه فیلم های کوتاه در آن زمینه ها البته با توجه به معیارهای قابل قبول شیعه کند؛ از این طریق هنرمندان سایر کشورها و سایر ادیان و مذاهب را، درگیر تماشای هنری برخی از صحنه های بدیع این حماسه عظیم الهی نماید و به این ترتیب دربین المللی شدن عاشورا، گام موثری بردارد.

۳) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

این وزارتخانه با توجه به سازمان ها و معاونت های زیر مجموعه آن و امکانات وسیعی که در اختیار دارد، می تواند نقش بسیار مهمی در تعظیم عاشورا ایفا نماید.

همه آنچه که درباب صدا و سیما گفته شد به نوعی درمورد این وزارتخانه نیز صادق است. به اضافه کارهای دیگری از قبیل مطبوعات، سینما، تأتر و...

مسئولین محترم این نهاد فرهنگی، باید همه توان خود را در طول سال بسیج کنند تا هر سال با هر عاشورایی، حرف جدیدی برای گفتن داشته باشند.

تشکیل کمیته ای در آن وزارتخانه برای برنامه ریزی و ایجاد کار مشترک بین معاونت های مختلف و نیز هماهنگی با صدا و سیما و سایر نهادهای فرهنگی تبلیغی، نظیر سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، می تواند جهش عظیم در امر تبلیغات عاشورایی در سطح بین المللی ایجاد نماید.

در رابطه با تجلیل و تعظیم عاشورا دراین نهاد دولتی، خود نام وزارتخانه، راهگشاست.

چهار واژه، وزارت، فرهنگ، ارشاد اسلامی، گویای مطالبات مردم و نظام از این نهاد دولتی است. یعنی باید برای عاشورا درکشور ما و درسطح بین المللی فرهنگ سازی شود و عاشورا را که خود یک فرهنگ است، به همه دنیا ارائه کند و ملت های تشنه حقیقت را با مفاهیم ناب عاشورایی ارشاد نماید و همه اینها یا یک صبغه وساخت اسلامی باشد.

باید بر هر ابزار هنری، نظیر فیلم و نمایشنامه و تعزیه و... که برای ترویج و تبلیغ عاشورا استفاده می شود مهر اسلامیت خورده باشد و درچارچوب قوانین الهی و از منظر جهان بینی اسلامی باشد و همه اینها درحد امکانات یک وزارتخانه باشد؛ نه آنکه این نهاد، با آن تشکیلات عریض و طویل برای عاشورا، کاری درحد یک سازمان و یا دفتر یا نهاد غیر دولتی انجام دهد.

اگر اصول سیاست فرهنگی کشور را شورای عالی انقلاب فرهنگی تعیین و تفسیر می نماید؛ و براساس آن اعلام می دارد:

اندیشه ها و دیدگاه های امام خمینی (ره) را درعرصه های عرفانی، فرهنگی و هنری، همانند عرصه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی راهنما و راهگشا می داند (۳۱)؛ امام خمینی به عاشورا به عنوان یک قضیه جهان شمول نگاه می کرد و اعتقاد داشت که «اسلام را... «سیدالشهداء» (ع) زنده نگه داشته» (۴۱) یا محرم و صفر را ماه برکات اسلامی و ماه زنده ماندن اسلام می دانست. (۵۱)

پس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مجری مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی باید برای عاشورا با این عظمت، طرح و برنامه در حد تبلیغات عاشورایی داشته باشد تا تعظیم عاشورا نموده باشد والا «تعظیم شعائرالله» نکرده است.

هر کس به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی و حتی مصوبات شورای فرهنگ عمومی مراجعه کند، خواهد دید: خلاء قانونی در مورد فعالیتهای گسترده فرهنگی، هنری، تبلیغی، به صورت کلی و در زمینه عاشورا به صورت خاص وجود ندارد؛ اما چرا در اجرای این خط مشی ها و قانون گذاری ها و سیاست گذاری ها، تلاش موفقی صورت نمی گیرد؟ جای سؤال جدی است.

بیش از سه دهه از انقلاب اسلامی گذشته، اما در خصوص قیام عاشورا، تنها دو فیلم سینمائی «سفیر» و «روز واقعه» ساخته شده که آن هم به صورت مستقیم راجع به واقعه عاشورا و حوادث کربلا نیست. آخرین کار صداوسیما در بخش سریال در رابطه با عاشورا، کار عظیم و ارزشمند سریال «مختارنامه» است که علی رغم ارزش فراوانی که برای آن قائلیم، اما باز محور اساسی آن، بیشتر جریانات مختار بود تا شخصیت امام حسین(ع) و قیام عاشورا. ما نیازمند فیلم و سریالی هستیم که با محوریت عاشورا ساخته شود. برخی از سکانس های بسیار جذاب و تأثیرگذار سریال مختارنامه، خود مؤید این نظر است.

فقط می توان گفت که با توجه به تابلوهای فراوانی از این دست که در واقعه عاشورا وجود دارد، برای جهانی شدن عاشورا، نیاز شدیدی برای به تصویر کشیدن هر چه هنرمندانه تر این تصاویر- البته بدون هیچ گونه پیرایه های اضافی و تحریف- وجود دارد که امید است این خلأ هنری هر چه زودتر با ورود هنرمندان متعهد کشورمان به این صحنه ها پر شود.

ما اکنون در دنیا به شدت نیازمند یک جهاد فرهنگی عظیم هستیم که قرآن کریم آن را جهاد کبیر خوانده است:... و جاهدهم به جهادا کبیرا (فرقان/۲۵) ای پیامبر تو با این (قرآن) با کفار، جهاد کبیر کن.

جهاد فرهنگی در دنیا براساس قرآن و آموزه های قرآنی و از جمله اشاعه و ترویج فرهنگ عاشورا- که قیامی مبتنی بر قرآن و تجسم الگوی عملی اسلام و قرآن در بعد جهاد و مبارزه از هجرت و قیام تا شهادت است- یک واجب دینی و ضرورتی اجتناب ناپذیر است و در خط مقدم این جهاد فرهنگی، علاوه بر حوزه و دانشگاه، صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارند.

وزارت ارشاد فقط باید مصوبات مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی را در حوزه این جهاد فرهنگی، در قالب طرح و برنامه های هدفمند، تدوین و آنگاه به مرحله اجرا درآورد.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با داشتن سازمان ها و معاونت های زیرمجموعه خود، می تواند نقش بسیار مؤثری در تعظیم و تجلیل عاشورا در سطح بین المللی ایفا کند به شرطی که به صورت هماهنگ، اولا در سطح سازمان ها و معاونت های داخلی وزارت و سپس در رابطه با صداوسیما و سایر نهادهای فرهنگی تبلیغی، خود را هر سال برای تجلیل و تعظیم عاشورا آماده سازد.

ما برای جهانی شدن فرهنگ عاشورا، نیازمند فیلم های سینمایی «عاشورا محور» قوی و با کیفیتی در سطح و میزان بین المللی هستیم. ما نیازمند آنیم که نمایندگی های فرهنگی وزارت ارشاد در دنیا، هر سال در ایام محرم، حوزه مسئولیت خویش را سرشار از عطر عاشورا سازند.

این بند اول از ماده دوم قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است: «شناساندن مبانی، مظاهر، اهداف انقلاب اسلامی به جهانیان با بهره گیری از وسایل و امکانات هنری سمعی بصری، کتب، نشریات و برگزاری گردهمایی های فرهنگی و سایر اقدامات لازم در داخل و خارج از کشور با همکاری وزارت امور خارجه و سایر دستگاههای ذیربط.»

اینها در صورتی قابل تحقق است که هر سال با پایان مراسم محرم و صفر، ضمن ارزیابی از تلاشی که در زمینه عاشورا صورت گرفته و شناخت نقاط قوت و ضعف، بلافاصله کار برای عاشورای سال بعد آغاز شود و معاونت های امور فرهنگی، امور هنری و امور سینمایی وزارت ارشاد، همه امکانات چنین حضور فرهنگی را در زمینه عاشورا در خارج از کشور متناسب با فرهنگ کشورهای هدف، فراهم سازند. علاوه بر تهیه فیلم های سینمایی مورد نیاز با تشکیل و آموزش گروه های تئاتر، تعزیه و همچنین تهیه تابلوهای هنری و پوسترهای جذاب، هنرهای تجسمی و غیره، زمینه حضور در مجامع علمی فرهنگی و تبلیغی را فراهم آورند.

حتی می توان با هماهنگی با وزارت خارجه و تماس با مراکز فرهنگی تبلیغی سایر کشورها و درخواست فرصت های مناسب پخش از رادیو تلویزیون کشورهایی که حاضرند این فرصت را در اختیار ما بگذارند، هر سال در ایام محرم برنامه های خاصی در مورد قیام عاشورا از آن رسانه ها پخش شود.

مصاحبه های مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی، می تواند بخشی از فعالیت ها در زمینه معرفی قیام عاشورا به جهان باشد. حضور در ترمینال های مسافربری، فرودگاه ها، میادین و پارک ها در کشورهای مختلف با هماهنگی وزارت امور خارجه با کارهای هنری جذاب در ایام عاشورا، همه و همه می تواند فضای فرهنگی جهان به ویژه کشورهای اسلامی را در ایامی خاص در سال، عاشورایی سازد.

اینها امور دور از ذهنی نیست. این بند هشتم از قانون وزارت و ارشاداسلامی است که آن نهاد را صریحاً موظف به انجام چنین کاری می کند:

«انجام همکاری های فرهنگی و ارشادی با مراکز اسلامی و فرهنگی سایر کشورها به منظور اشاعه فرهنگ اسلامی.»

اگر ما در ایام عاشورا شاهد هستیم که حتی رسانه های کشورهای اسلامی، بی تفاوت از کنار چنین حادثه عظیمی می گذرند؛ ناشی از عدم برنامه ریزی، فعالیت و همکاری های ماست.

وزارت ارشاد می تواند در چارچوب مبادلات فرهنگی که وظیفه قانونی او هم هست با ارائه فیلم های سینمایی و مستند جذاب در سالگرد قیام عاشورا، حضوری پررنگ در رسانه های منطقه و جهان- حداقل در بین کشورهای دوست- داشته باشد.

شورای عالی انقلاب فرهنگی در بند چهل و هشتم از سیاست فرهنگی کشور این امر را چنین مورد توجه قرار داده است: «ارسال گروه ها و مواد و امکانات فرهنگی و هنری برای نقاط مختلف جهان و تجهیز نمایندگی های فرهنگی ایران در جهت گسترش و افزایش حضور فرهنگی، هنری، تبلیغی، خبری و مطبوعاتی جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین المللی.»

صداو سیمای جمهوری اسلامی، فیلم های سینمایی و مستند بسیاری از کشورهای مختلف به نمایش درمی آورد و این امکان وجود دارد که فیلم های با کیفیت و جذاب و قوی در زمینه عاشورا- البته اگر تولید شود! - موضوع تبادلات فرهنگی ما با آن کشورها باشد.

وزارت ارشاد و صدا و سیما می توانند مفاهیم عاشورایی را بین هنرمندان داخلی و خارجی به مسابقه بگذارند؛ تا در زمینه فیلم، نمایشنامه، پوستر و... شاهد کارهای ارزنده ای حداقل بین هنرمندان کشورهای اسلامی باشیم.

بند ۵۲ از سیاست های فرهنگی، این موضوع را چنین پیش بینی کرده است:

«کمک به توسعه ارتباطات سازنده، میان هنرمندان و نویسندگان و محققان داخلی و خارجی.»

در آیین نامه شورای هنر، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (۶۱) وظیفه آن شورا چنین تعریف شده است:

«معرفی آثار هنری ایران و هنرمندان کشورهای اسلامی و شرقی به جهان (ازطریق تألیف، ترجمه، برگزاری نمایشگاه ها، جشنواره ها و...)

اشاره به این مستندات قانونی تنها برای آن است که بگوییم: ما خلأ قانونی، در مورد کارهای بزرگ در زمینه جهانی شدن عاشورا و تبلیغات عاشورایی در دنیا نداریم. حتی شورای فرهنگ عمومی خود وزارت ارشاد، در سال عزت و افتخار حسینی، مواردی را در زمینه سیاست های کاربردی در سه بند «پژوهش»، «آموزش» و «ترویج» در زمینه عاشورا به تصویب رسانده. (۷۱)

نظیر «تبیین و بررسی عاشورا با تشکیل هسته های پژوهشی، حمایت از فعالیت های پژوهشی و پایان نامه های دوره کارشناسی ارشد و دکترای دانشجویان دانشگاه در زمینه عاشورا، برگزاری هم اندیشی های کارآمد برای مبلغین و ذاکرین، جهت ارتقاء سطح مراسم و آیین های عاشورایی، اختصاص بخشی از کتب دروس دینی و معارف اسلامی به وقایع عاشورا و...، تقویت فرهنگ ایثار و شهادت، تشویق و حمایت از تولیدات فرهنگی و هنری در راستای تعمیق و گسترش فرهنگ عزت و افتخار حسینی، راه اندازی پایگاه های اینترنتی در راستای تبیین ابعاد شخصیتی امام حسین(ع) و قیام جاودانه عاشورا، به منظور اطلاع رسانی در سطح جهانی و ترویج ابعاد نهضت عاشورا برای نسل جوان.»

تعظیم و تجلیل از عاشورا نه منحصر به سال عزت و افتخار حسینی است و نه در هر سال، منحصر به محرم و صفر است. چرا که اولا عاشورا مکتب زندگی است و در همه شریانات حیات فرهنگی جامعه ما ریشه دوانیده و قادر به فرهنگ سازی است؛ و ثانیا رسانه ها و نهادهای فرهنگی تبلیغی، در صورتی قادر به انجام رسالت خویش در زمینه تعظیم عاشورا هستند که در تمام طول سال، مشغول برنامه ریزی و کارهای علمی، فرهنگی و هنری باشند و ایام محرم هرسال، شاهد ارائه دستاوردهای آنان در زمینه عاشورا باشیم.

علی رحمان زاده

۱- تفسیر نمونه، ج ۴۱، ص ۶۹

۲- التوحید و الشرک فی القرآن، آیت الله جعفر سبحانی

۳- الوهابیه فی المیزان، آیت الله جعفر سبحانی

۴- لهوف

۵- ترجمه نفس المهوم: محدث قمی، ص ۴۴۴

۶ و ۷- امالی صدوق، مجلس بیست و هفتم، ص ۸۲۱

۸- بحارالانوار: ج ۹۹ ص ۵۵

۹- ر.ک صحیفه نور: ج ۰۱ ص ۵۱۳

۰۱- بحارالانوار، ج۲، ص۰۳

۱۱- مستدرک الوسائل، ج۰۱، ص۸۱۳

۲۱- بحارالانوار، ج۲، ص ۱۵۱

۳۱- رک. اصول سیاست فرهنگی کشور، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی سال های ۶۸-۱۷

۴۱-صحیفه نور، ج۰۱، ص۳۱۳

۵۱-همان، ج۵۱، ص۰۳۳

۶۱-مصوب ۲۷/۵/۷۷ ماده ۱ بند د

۷۱- مصوب ۱۹/۶/۱۸