سال درخشش ایران در عرصه دانش

ایران در سال ۹۰ به قدرت علمی منطقه تبدیل شد و در همه شاخه های علمی, رقبای منطقه را پشت سر گذاشت

برای اهالی دنیای علم و دانش در ایران، سال ۹۰ سالی پر از بهانه‌های مختلف برای جشن‌گرفتن بود. خبرها یکی پس از دیگری از راه می‌رسیدند و دستاوردهای نوین، خبر از برنامه‌ریزی کشور برای رشد بر پایه علم و دانش و فناوری داشتند. رشد دانش‌بنیان چند سالی است که در دستور کار کلان کشور قرار گرفته است.

از حدود ۱۲ سال پیش که توجه به وضعیت اساتید دانشگاه‌ها آغاز شد، می‌شد انتظار داشت که موتور محرک ماشین تولید علم در ایران، حالا که دغدغه‌ای جز کارکردن ندارد، اندک‌اندک این هیکل سنگین را تکانی داده و سرعت بگیرد و این‌چنین شد. ایران در سال ۹۰ به قدرت علمی منطقه تبدیل شد و با رشدی باورنکردنی در تولید و انتشار دانش در همه شاخه‌های آن تمام رقبای منطقه‌ای را پشت‌سر گذاشت و حالا این کمان رهاشده رقبای بزرگ و مطرح بین‌المللی را هدف گرفته است.

در سالی که گذشت سرمایه‌گذاری کلان ایران در ۲ مقوله صنعت فضایی و صنعت هسته‌ای به بار نشست. ۲ ماهواره ایرانی رصد در اوایل سال ۹۱ و نوید علم و صنعت در اواخر امسال راهی مدار کم‌ارتفاع زمینی شدند تا پیام‌آور صلح و دوستی برای زمینیان باشند. در آن سو، رونمایی از سانتریفیوژهای نسل جدید و بارگذاری سوخت اورانیوم در رآکتور آزمایشگاهی تهران نوید می‌داد که فناوری تولید سوخت رآکتورهای هسته‌ای کاملا بومی شده است.

ایران فقط در عرصه فناوری‌های پیشرفته نبود که خوش درخشید. حوزه پزشکی نیز یکی از آن صحنه‌های درخشان تلاش دانشمندان ایرانی بود. داروهای نوترکیب، نانوداروها و تجهیزات پیشرفته پزشکی همگی از دستاوردهای ده‌ها سال سرمایه‌گذاری و توجه ویژه چندین دولت روی این موضوع حساس بوده است. به عقیده وزیر بهداشت، تازه این آغاز ماجرا است و چرخ بزرگ دستاوردهای علمی ایران در حوزه پزشکی تازه چرخیدن را آغاز کرده است.

از آن‌سو و در عرصه فناوری‌های فوق‌پیشرفته دیجیتالی نیز یک خبر پرماجرا نشان از توان بالای تکنیکی ایران داشت. نشاندن هواپیمای بدون سرنشین آرـ کیو ـ۱۷۰ نشان از توانایی دانشمندان ایرانی دارد که قابل ستایش است. در آن سو برگزاری دومین نمایشگاه صنایع هوافضایی نشان از آن داشت که بسیاری از ابزار و ادوات کوچک و بزرگ جهان هوانوردی صنایع فضایی در کارگاه‌های ایرانی طراحی و ساخته می‌شوند. موضوعی که اگر آن را در کنار حرف‌های مدیرعامل صنایع هوایی مبنی بر ساخت قریب‌الوقوع هواپیماهای بزرگ در ایران قرار دهیم، خیلی با مفهوم می‌شود و انسان را به یاد نهضت بزرگ قطعه‌سازی در صنایع خودروسازی در سال‌هایی که همین آقای دکتر منطقی مدیرعامل ایران‌خودرو بود، می‌اندازد.

اما دانشمندان ایرانی در سال گذشته نشان دادند که فقط به نیازهای روز بشر نگاه نمی‌کنند و آینده‌نگرانه چشم به زندگی چند صباحی پس از این نیز دارند. دانشجویان ایرانی در حوزه انرژی‌های پاک امسال را خوش درخشیدند. از موفقیت پیاپی اتومبیل‌های خورشیدی ایرانی در صحراهای بزرگ جهان گرفته تا خبرهایی از ساخت اتومبیل‌های برقی قابل شارژ در دانشگاه‌های کوچک و بزرگ ایرانی همه و همه خبر از آسمانی آبی‌تر حداقل برای فرزندان آینده این مرز و بوم داشت.

روبات‌های ایرانی نیز در سالی که گذشت باهوش‌تر، قوی‌تر و کاربردی‌تر شدند. در خبرها آمده بود که بسیاری از روبات‌های صنعتی کارخانجات ایرانی و حتی خارج از مرزهای کشور اهورایی‌مان، ساخت دستان توانمند مهندسان جوان ایرانی است. اما هنوز هیچ روبات ایرانی برای خدمت در خانه‌های ما ساخته و به بازار عرضه نشده‌اند و انتظار برای این محصولات دانش‌بنیان ادامه دارد. انتظاری که به نظر نمی‌رسد خیلی طولانی شود.

اما حوزه علم و دانش را نمی‌توان با مرزهای جغرافیایی محدود کرد. علم سیال است و همچون رودی خروشان اگر در برکه‌ای گرفتار شود، خواهد گندید. علم به حرکت، پویایی، تبادل افکار و به کار گرفته‌شدن نیاز دارد تا شاهد اصلاحی هر روزه و تبلوری دائمی باشد. دانش و فناوری‌هایی که جهان امروز را ساخته است، مرهون زحمت و تلاش دانشمندانی از شرق عالم تا غرب آن بوده است. اگر نبودند متفکران، مهندسان و عالمانی باستانی از چین و هند و ایران و بابل و مصر تا دانشمندان و اندیشمندانی امروزی از اروپا و آمریکا و ژاپن و روسیه آیا این همه دستاورد علمی تنها در چند صد سال اخیر به وجود می‌آمد. از این روست که ما در گروه دانش با تاسی به گفته پیام‌آور مهر و محبت که فرموده دانش بجویید حتی به چین (که منظور ایشان دوردست‌ترین سرزمین زمان خود بوده است)، به این مقوله حساس بدون توجه به مرزهای فکری و جغرافیایی می‌پردازیم تا نکند که تعصب‌های قومی و قبیله‌ای ما را از درک رود خروشان دانش باز دارد.

فارغ از همه این بحث‌ها، مقوله دانش در سال گذشته شمسی شاهد دستاوردهای بی‌شماری نیز در جهان بود که نگاه انسان به جهان پیرامون خود را باز هم عوض کرد. ساخت چاپگرهای سه‌بعدی، تولد بانویی به نام SIRI، کشف کوچک‌ترین جانوران دنیا، بازنشستگی شاتل‌های فضایی، اژدهایی که برخواهد خاست، NTFC گامی دیگر به سوی همه چیز در یک چیز، شکل‌گیری لشکر داروهای نانویی، هواپیماهایی که ذرت مصرف می‌کنند، خروش خورشید، تله‌ای برای نوترینوها، نزدیک شدن به درک مفهوم گرانش و خیلی موضوعات دیگر در صدر خبرهای علمی سال گذشته قرار داشتند و همگی نشانه‌ای بودند بر این‌ که سطح دانش و فناوری انسان به حدی رسیده که نوع بشر امروزی باید بزودی خود را برای یک فوران علمی جدید آماده کند.

ما در آستانه یک آتشفشان عظیم اطلاعاتی و خیلی نزدیک به درک یک مفهوم جدید از زندگی هستیم و همه اینها تنها در سایه زیرساخت‌هایی به وجود آمده که طی هزاران سال روی هم انباشته شده و حالا موقع نتیجه‌گیری از این همه دانسته علمی است.

تا همین چند صد سال پیش، درک بشر از محیط اطرافش به آب و باد و خاک و آتش محدود می‌شد. اما اوایل قرن گذشته بود که پای امواج الکترومغناطیس به درک بشر از زندگی افزوده شد. نیروهای مغناطیسی و الکتریکی در کنار خود هزاران هزار دستاورد رفاهی برای انسان به ارمغان آوردند. اما شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید انسان حتی تا همین امروز نیز دقیقا نمی‌داند آن نیرویی که او را به زمین وصل کرده چیست. گرانش که پژوهش‌هایی جدیدی درباره چیستی ماهیت آن در جریان است، اگر کشف شود، زندگی ما را کاملا دگرگون خواهد کرد.

اگر بخواهیم از محدوده علم فیزیک خارج شویم و نگاهی به دنیای فناوری بیندازیم، اختراع سامانه سخنگوی باهوشی که نمونه اولیه آن به نام SIRI روی نسخه‌های جدید آیفون نصب شده است، همدم آینده نوع بشری خواهد شد. حالا به نظر می‌رسد که ترس قدیمی انسان از روبات‌های باهوشی که می‌توانند مغز شما را بخوانند و زندگی‌تان را کنترل کنند، یک قدم دیگر به واقعیت نزدیک شده است.

در دنیای فضانوردی سال ۹۰ را در حالی آغاز کردیم که شاتل‌ها بازنشسته شدند و همزمان شاهد هیجان فراوان شرکت‌های خصوصی برای راه‌اندازی سرویس‌های حمل و نقل ارزان‌قیمت به مدار زمین بودیم.

شرکت اسپیس ـ اکس شاید اولین خط تاکسیرانی فضایی را راه‌اندازی کند. از دیگر سو، امسال شاهد عزیمت یک مریخ‌نورد بزرگ و مجهز به سمت سیاره سرخ بودیم که اگر آنچنان که انتظار می‌رود، عمل کند شاید بزودی و با یافتن حیات مریخی از نوع میکروبی، بشر برای همیشه از تنهایی خارج شده و همدمی فضایی برای خود پیدا کند.

حالا که هنوز از فضا خارج نشده‌ایم، بهتر است نگاهی هم بیندازیم به اوج فعالیت‌های خورشیدی که امسال با فوران‌های بی‌نظیری خشم خود را به جهانیان نشان داد اما همین خورشید خشمگین در سالی که آخرین روزهایش را می‌گذرانیم، با مهربانی بر ۲ ماهواره ایرانی رصد و نوید تابیده و باتری‌های آنها را شارژ کرده است. پرتاب ۲ ماهواره به فضا در یک سال دستاورد قابل توجهی برای مهندسان فضایی ایران بود که زیرسامانه‌ای متعددی طی فرآیند عملیاتی آن دو آزمایش شد.

کشف نانوداروهای ضدسرطان توسط محققان ایرانی امید جدیدی در دل مبتلایان و خانواده‌های آنها ایجاد کرد. این در حالی است که از آن سوی عالم و از سرزمین فیدل کاسترو نیز خبرهایی مبنی بر کشف واکسن HIV به گوش می‌رسد که گویا خیال همه را از بابت ابتلا به ایدز برای همیشه راحت کرده است.

سال ۹۰ خبر جنجالی هم منتشر شد که اگر حقیقت می‌داشت، می‌بایستی کتاب‌های علوم را از اول می‌نوشتیم. خبر انجام آزمایشی عجیب که طی آن مواد با سرعتی بیش از سرعت نور حرکت می‌کردند، همچون بمبی در دنیای علم منفجر شد و همه را دچار شوک کرد. اما فقط چند ماهی زمان لازم بود تا بار دیگر تصویر خندان انیشتین که با خیالی راحت تئوری خود را نجات یافته می‌دید، صفحات روزنامه‌ها را پر کند.

سال گذشته سال پیروزی طرفداران محیط زیست هم بود. توجه صنایع مختلف از صنعت سیمان‌سازی گرفته تا حمل و نقل هوایی و ظروف یکبار مصرف به سبز شدن، نوید می‌داد که بشر متوجه عواقب رفتار خودخواهانه خود در سال‌های گذشته شده است و حالا دارد تلاش می‌کند تا ضمن مراقبت از شیشه عمر نازک و شکننده سیستم اقتصادی خود، اندک‌اندک راه را برای مراقبت بیشتر از سیاره مادری باز کند.

تولید دانایی و توانایی که ما از آن با عنوان دانش و فناوری یاد می‌کنیم، یگانه ویژگی برتر نوع بشر نسبت به سایر گونه‌های جانوری است. امیدواریم که بشر با تکیه بر این توانایی بالقوه خود و با توجه به مسوولیت سترگی که برای محافظت و مراقبت از محیط زیست به عهده دارد، راه دانستن و توانستن را ادامه داده و مبارزه برای درک جایگاه خود در جهان هستی را ادامه دهد.