جایگاه رفیع انصاف در نقد

یکی از نکات بسیار مهم در رفتار اخلاقی انسان که‌باید مورد کمال دقت و توجه قرار گیرد،شناخت انگیزه و هدف آنان است.چراکه تمام اعمال خوب یا بد اخلاقی که انسان در خارج انجام می دهد …

یکی از نکات بسیار مهم در رفتار اخلاقی انسان که‌باید مورد کمال دقت و توجه قرار گیرد،شناخت انگیزه و هدف آنان است.چراکه تمام اعمال خوب یا بد اخلاقی که انسان در خارج انجام می دهد ناشی از نیت داخلی و تصمیم درونی آنهاست.واز این نظر تمام افراد با هم یکسانند،ولی از جهت این که منشا نیتشان چیست و چه محرکی آنان را به ایجاد چنین تصمیمی واداشته با یکدیگر فرق دارند.

با این مقدمه به واکاوی یکی از رذایل اخلاقی که متاسفانه در جامعه اسلامیمان در حال رشد ونمو است می‌پردازیم؛ فراگیری‌این‌رذیله اخلاقی در میان آحاد جامعه بویژه فعالان سیاسی واصحاب رسانه به گونه‌ای است که رهبر فرزانه وعظیم الشان انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت الله خامنه ای “مدظله”در خطبه های نماز جمعه تهران نگرانی شدیدشان راابراز،و بیان فرمودند: “نباید اخلاق نکوهیده‌ بی‌انصافی در جامعه‌ ما رواج پیدا کند؛ ما نباید دچار بی‌انصافی بشویم؛ بخصوص نخبگان. بخصوص نخبگان، نگاه کنند، منصفانه حرف بزنند. ما عرض کرده‌ایم که تخریب درست نیست. نه آن کسانی که طرفدار یک شخصی یا یک گروهی هستند، نه آن کسانی که مخالف آن شخص یا آن گروه هستند، مقابله‌ آنها با یکدیگر هیچ لزومی ندارد که به صورت تخریب باشد؛ هیچ لازم نیست؛ منطقی حرف بزنند، انتقادی دارند، انتقاد کنند. خدا را شکر می‌کنیم که فضای کشور ما بر اثر نظام اسلامی، فضایی آزادی است؛ فضای بازی است؛ مردم فرصت دارند، می‌توانند حرفشان را بزنند، نخبگان هم می‌توانند حرف بزنند. من نگرانی‌ام از این نیست که حرفی زده شود، از کسی انتقاد شود؛ نه. یک نفر انتقاد می‌کند، یک نفر هم جواب می‌دهد. نگرانی من از رایج شدن اخلاق بی‌انصافی در جامعه است.” ۸۷/۰۶/۲۹‌

آری،رذیله “بی انصافی”یکی از آفات اخلاقی دامنگیر جامعه است که در معارف اسلامی ما مورد نکوهش واقع شده است.

چنانچه حضرت علی “علیه السلام “می فرمایند:انصاف برترین فضایل است.همچنین هشدار می‌دهند “ کمتر پیش می‌آید که زبان در نشر دادن زشتی یا نیکی (کسی) انصاف به خرج دهد”

پر واضح است برخی از افرادی که گرفتار این رذیله بویژه در مناسبات اجتماعی و رقابت های سیاسی هستند محرکشان خود پرستی و ارضای‌غرایزاست.این افراد نه به مصالح اجتماعی توجه دارند ونه به وظیفه شناسی وارزش های انسانی. و صرفا در پی سود جویی ونفع طلبی خویش هستند. افراد جامعه در روابط فردی ،خانوادگی و اجتماعی و احزاب،رسانه ها و فعالان سیاسی در رقابت های سیاسی در نقد رقیب باید نقاط مثبت و خدمات شایسته و مفید طرف مقابل را با کمال صداقت بیان کنند. نه اینکه به جای نقد معقول ومنصفانه،تخریب رقیب را در دستور کار خود قرار می دهند وحتی در این مسیر مصالح و منافع ملی را در به مسلخ منافع حزبی وسیاسی خویش رهسپار می‌کنند.

اگر چه تجزیه وتحلیل مسائل سیاسی جزء لاینفک فعالیت سیاسی وامری پسندیده محسوب می‌شود ولی متاسفانه امروزه شاهد آن هستیم به جای طرح منصفانه و بی‌طرفانه مسائل سیاسی و تحلیل درست واقعیتهای سیاسی و اجتماعی ،به دلیل تعلق خاطر به یک جریان و یا حزب سیاسی، به تبلیغ و ترویج خط مشی سیاسی حزب و جریان مورد نظر خود می‌پردازند، به گونه‌ای که عملا اختلاف، دودستگی،حزب بازی، بد اخلاقی سیاسی، تخریب شخصیت افراد و جریان‌ها و... را در جامعه تروبج می‌کنند. چنین رویکردی مآلا حرمت شکنی، سانسور، تحریف وقلب حقایق،سوء استفاده از اعتماد عمومی، جنگ روانی ناسالم، شایعه سازی، ورود به حریم خصوصی افراد،پیش داوری و تعصب ناروا ومنفی و...را به همراه دارد.

در نقد رقیب وبیان مواضع خود باید نکات زیر مورد عنایت جدی قرار گیرد:

۱) بزرگ نمایی واقعیات کوچک برای مخفی نمودن واقعیات بزرگتر.

۲) انکار یا حذف بخشی از حقایق یک موضوع ،برای تحریف کل آن حقیقت.

۳) ابراز یک حقیقت همراه با تجزیه و تحلیل خاصی از آن ،برای تحریف اصل موضوع.

دریک نگاه کلی باید گفت:” انصاف”عنصری مهم در فرهنگ انسانی واسلامی ما به شمار می رود.اخلاق در تمام مناسبات اجتماعی جایگاهی بس رفیع دارد.پایبندی به اخلاق ورعایت انصاف حداقل انتظاری است که در هر جامعه اسلامی ،مردم از نخبگان و مسئولین خویش دارند.

محمد مقصودعلی