اهمیت, حکم و ثواب نماز جماعت

از آنجا که نماز جماعت از مهمترین شعایر دین مبین اسلام است «وَمَنْ یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ و هر کس مراسم و برنامه های الهی را بزرگ دارد بی گمان بزرگداشت آنها نشانه ی پرهیزگاری دلها و خوف و هراس از خدا است »

از آنجا که نماز جماعت از مهمترین شعایر دین مبین اسلام است؛ «وَمَنْ یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ: و هر کس مراسم و برنامه‌‌های الهی را بزرگ دارد بی‌گمان بزرگداشت آنها نشانه‌ی پرهیزگاری دلها (و خوف و هراس از خدا است).» و در رشد و تربیت اسلامی نقش اساسی دارد. به دلیل سبک شمردن و سستی در زمینه‌ی این شعیره از طرف برخی از افراد هوادار یا عضو جماعت در این اواخر، لازم است جهت یادآوری این مهم، نکاتی تقدیم عزیزان شود باشد که به خود آییم و بی‌تفاوت نباشیم! بعضی اوقات دوستانمان ‌را آنقدر دور از مسجد می‌بینیم که غربت دین احساس می‌شود. برادرانی که قرار است الگوی جامعه اسلامی باشند، اما متأسفانه آنقدر از مسجد دورند که انسان گمان می‌برد که برخی از آنان اصلاً به نماز جماعت اعتقادی ندارند و به بهانه‌ی کوچکترین مشغلتی، نمازشان ‌را در مزلشان می‌خوانند.

● اهمیت نماز جماعت

یکی از ابعاد مهم وجود انسان، زندگی اجتماعی اوست، انسان نیازمند زندگی اجتماعی است و شخصیت او بدون آن رشد نمی‌کند و به کمال نمی‌رسد. به همین علت اسلام در عبادات، علاوه بر جنبه‌‌های فرد، به جنبه‌‌های اجتماعی انسان نیز توجه نموده است. به عنوان نمونه، نماز اگرچه در اصل یک رابطه قلبی میان نمازگزار و خداوند است، اما این عبادت به هیچ وجه از جنبه‌‌های اجتماعی خالی نیست و توصیه و تأکید (به‌صورت فرض عین یا کفایه یا...) شده است که همراه با دیگران، یا به‌صورت جماعت انجام شود که آن هم دارای فوایدی است از جمله: ایجاد هماهنگی قلبی و عملی بین مسلمانان، جلوه‌گر نمودن آثار برابری و برادری، رسیدگی به مشکلات یکدیگر، عادت دادن امت بر اجماع و عدم تفرقه، کم کردن فاصله‌ی طبقاتی، اظهار عزت مسلمین، همچنین تمرین رعایت نظم و آراستگی و... می‌باشد.

از اهمیت آن همین بس که خداوند حتی در حال جنگ با دشمنان دین دستور داده و می‌فرماید:

«وَإِذَا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَلْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرَائِکُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَی لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَلْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ» (نساء:۱۰۲)

زمانی که تو ای پیغمبر در میانشان بودی و نماز (خوف) را برایشان به پاداشتی، دسته‌ای از آنان با تو به نماز بایستند، و باید که اسلحه خود را با خود داشته باشند، و وقتی که (نصف) نماز را با تو خواندند(سلام بدهند و به کشیک و نگهبانی بپرداند) و دسته دیگری که هنوز نماز را نخوانده‌اند، بیایند و با تو به نماز بایستند و احتیاط خود را مراعات و اسلحه ی خود را داشته باشند.

در اینجا می‌بینیم که خداوند در این حالت سخت و ترسناک، چگونگی نماز جماعت را برای پیامبر(ص) و اصحاب بیان می‌فرماید و آنان ‌را از این مهم (نماز جماعت) معاف نمی‌کند، بلکه شیوه‌ی برگزاری آن‌را برایشان تشریح می‌فرماید.

● احکام نماز جماعت در فقه مذاهب

از میان اقوال فقها چهار قول بیشتر معروف و مشهور است.

۱) «فرض عین»: امام احمد و فقهای حدیث از سلف صالح، نماز جماعت را فرض عین می‌دانند. بنا به دلایل زیر:

الف) اگر نماز جماعت سنّت ‌بود حداقل خداوند آن‌را در حال جنگ از عهده‌ی پیغمبر (ص) و اصحاب برمی‌داشت، اما چنانکه در قرآن آمده اینطور نشد، بلکه فقط شیوه‌ی ادای آن کمی با حالت عادی فرق دارد و گرنه باید همچنان برگزارشود.

ب) خداوند در آیه‌ی ۴۳ سوره‌ی بقره می‌فرماید:« وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ»؛ و نماز را بپا دارید و زکات را بپردازید و همراه رکوع‌برندگان رکوع ببرید. اگر فقط مقصود اقامه‌ی نماز بود در آخر آیه ذکر «وَارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ» نمی‌آمد.

ج) از ابوهریره (رض) روایت است: « أَتَی اَلنَّبِیَّ - صلی الله علیه وسلم - رَجُلٌ أَعْمَی فَقَالَ: یَا رَسُولَ اَللَّهِ! لَیْسَ لِی قَائِدٌ یَقُودُنِی إِلَی اَلْمَسْجِدِ, فَرَخَّصَ لَهُ, فَلَمَّا وَلَّی دَعَاهُ, فَقَالَ: «هَلْ تَسْمَعُ اَلنِّدَاءَ بِالصَّلَاةِ?» قَالَ: نَعَمْ. قَالَ: «فَأَجِبْ» - رَوَاهُ مُسْلِم ٌ.» ترجمه: مرد نابینایی نزد رسول الله (ص) آمد و گفت: کسی ندارم که مرا به مسجد برساند و از آن حضرت اجازه خواست تا در خانه‌اش نماز بخواند، آن حضرت به او اجازه داد و وقتی آن مرد رفت او صدا کرد و فرمود: آیا صدای اذان‌ را می‌شنوی؟ جواب داد بلی، فرمود: پس پاسخ اذان‌ را بده، (نماز را با جماعت ادا کن).

در روایت دیگری از عبدالله ابن‌مکتوم نقل شده است که وی به پیش پیامبر (ص) آمد و گفت: ای رسول خدا (ص) در شهر (مدینه) درندگان و حیوانات وحشی زیادی وجود دارد، و من نابینا هستم، خانه‌ام نیز از مسجد دور است، کس را هم ندارم که دست مرا بگیرد، آیا به من اجازه می‌دهی در خانه‌ام، نماز بخوانم؟! پیامبر (ص) فرمود: آیا صدای اذان‌ را می‌شنوی؟ گفت: بلی. پیامبر (ص) فرمود: پس آن‌را اجابت کن. زیرا من به تو اجازه نمی‌دهم. (ابو داود و ابن ماجه).

از این دو روایت برمی‌آید که ابن‌مکتوم شش عذر داشت اما بازهم حضرت رسول (ص) اجازه‌ی دوری از نماز جماعت را نداد.

▪ عذرها: او کور بود، خانه‌اش از مسجد دور بود، حیوانات گزنده و وحشی در مدینه زیاد بود، کسی را نداشت که دست او را بگیرد. سنش زیاد بود، درختان خرما و غیره میان راه او و مسجد وجود داشت.

امام خطابی می‌فرماید: «حضور نماز جماعت در مساجد واجب است، زیرا اگر سنّت بود عبدالله ابن ام‌مکتوم که نابینا بود اولی‌تر که از آن تخلف کند.

د) می‌گویند اگر نماز جماعت فرض کفایه می‌بود خداوند آن‌را از دسته‌ی دوم در هنگام جنگ ساقط می‌کرد اما آن‌را ساقط نکرده بلکه فرمود: «وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَی لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ» اگر کفایه می‌بود با جماعت گروه‌ اول از دومی ساقط می‌شد و اگر سنّت بود چون ترس وجود داشت اصلاً لازم نبود جماعت را به جا آورند.

هـ) دلیل دیگر آن است که حضرت رسول نزدیک بود که تصمیم بگیرد که خانه‌ی آنهایی که نماز جماعت نمی‌خوانند بتازد و آنان ‌را آتش بزند. ابن القیم گوید: هرگز ممکن نبود مرتکب گناه صغیره را آتش بزند، چون ترک نماز جماعت از گناهان کبیره است.

▪ قول دوم از اقوال اربعه فقهای مذاهب: «فرض کفایه»:

در مذهب شافعی این قول ترجیح داده شده است. هرچند بعضی از یاران امام مالک بر این قول هستند و قولی (قول مرجوح زیرا راجع در آن فرض عین است) در مذهب امام احمد. امام شافعی می‌فرماید: (فلا ارخص لمن قدر علی صلاة الجماعة فی ترک ایتانها الا من عذر. الأم جلد ۱ صفحه ۱۵۴) می‌فرماید: کسی که می‌تواند در نماز جماعت حاضر شود اجازه ترک آن‌را به او نمی‌دهم، مگر اینکه عذر داشته باشد. طرفداران این نظریه می‌فرمایند: «بایستی این مهم (جماعت) حتماً با حضور جمعی ادا شود و اگر کسانی به دلایلی نتوانستند بیایند نباید بقیه آن‌را ترک کنند اگر چنین کردند همگی گناهکار محسوب می‌شوند.»

▪ قول سوم: «سنّت موکده است» و این قول مشهور و معتبر در نزد (یاران امام ابو حنیفه) و اکثر یاران امام مالک و جمعی از فقهای شافعیه است. طرفداران این قول می‌گویند: «هر امری وجوب نیست بلکه می‌شود دستورات مربوط به نماز جماعت را به عنوان امر مستحب در نظر گرفت.»

▪ قول چهارم: «نماز جماعت فرض عین و شرط صحت نماز است» و این نظریه متعلق به گروهی از قدمای یارام امام احمد و طائفه‌ای از سلف صالح است. همچنین این قول را عالمانی همچون ابن حزم و غیره اختیار کرده‌اند و بعضی از علما می‌گویند امام ابن تیمیه هم این قول را به عنوان یکی از دو قولش در «الإختیارات الفقهیة» آورده است و ابن القیم شاگردش هم در کتاب الصلاة خودش صفحه‌ی ۸۲-۸۷ به عنوان یکی از دو قول آورده است. اگر چه این دو عالم قول اول (فرض عین) را درست‌تر می‌دانند.

برخی از مستندات صاحبان این قول: از عبدالله ابن مسعود و ابوموسی اشعری روایت شده که فرموده‌اند: کسی که اذان‌ را بشنود و به نماز جماعت نرود در حالیکه هیچ عذری ندارد نماز او صحیح نیست. همچنین حضرت علی می‌فرماید: نماز همسایه‌ی مسجد صحیح نیست مگر اینکه در مسجد بخواند، گفتند یا امیر مؤمنان همسایه‌ی مسجد چه کسی است؟ فرمود: کسی که اذان‌ را بشنود. (مصنف عبدالرزاق، مصنف ابن ابی شیبه، الاوسط ابن منذر، المحلی ابن حزم).

همچنین روایتی را در این مورد از حضرت رسول (ص) نقل می‌کنند که ایشان فرموده است: «من سمع النداء فلم یأته فلاصلاة له الّا من عذر» هر کس صدای اذان‌ را بشنود و به سوی نماز جماعت نیاید نمازش جایز نیست مگر اینکه عذری داشته باشد. (ابن ماجه، ابن منذر در الاوسط، ابن جبان در الاحسان، حاکم صححه و غیره...) از بزرگان صحابه عبدالله بن عباس، از طرفداران این نظریه است.

● فضایل و ثواب نماز جماعت:

۱) انجام دادن نماز در اول وقت. و آن یکی از بهترین اعمال است، چنانچه در حدیث آمده است که از رسول الله (ص) درباره‌ی بهترین اعمال سؤال کردند ایشان در جواب فرمودند: الصلاة فی اول وقتها: انجام دادن نماز در اول وقت خود است.

۲) پاک شدن از گناهان، با افزایش درجات: حضرت عثمان می‌فرماید از رسول الله (ص) شنیدم که فرمود: هرکس وضوی کاملی بگیرد و برای نماز فرض به مسجد برود و با جماعت نمازش را بخواند یا آن‌را در مسجد بخواند گناهانش بخشوده می‌شود. رواه مسلم

از ابوهریره روایت شده که رسول الله (ص) فرموده است: هرکس در خانه‌اش وضو بگیرد بعد به سوی مسجد برود تا نماز فرض را به جای بیاورد، خداوند برای هر گامی که بر می‌دارد یک حسنه می‌نویسد، و درجه‌ای او را بالا می‌برد، و با گام دیگرش، گناهی از او کاسته می‌شود. (رواه مسلم)

از جابر روایت شده که فرموده: قطعه‌ای از زمین گوشه‌ی مسجد نبوی خالی بود، بنوسلمه خواستند که نقل مکان کنند و برای نزدیک شدن مسجد به آنجا بیایند، این خبر به حضرت رسول رسید، به ایشان فرمود: به من رسیده که می‌خواهید به نزدیکی مسجد نقل مکان کنید. گفتند بلی یا رسول الله. می‌خواهیم چنین کاری انجام بدهیم.

حضرت رسول فرمودند: ای بنوسلمه در جای خود بمانید که قدمهایی (که به سوی مسجد و جماعت برمی‌دارید) برایتان خیر و نیکی نوشته می‌شود، (دوباره آن‌را تکرار کرد) به دنبال فرموده حضرت گفتند دیگر دوست نداشتیم که نقل مکان کنیم و به نزدیکی مسجد بیاییم. (مسلم) فرد دیگری از انصار که خانه‌اش از همه نسبت به مسجد دورتر بود و او هیچ وقت نمازی را به صورت جماعت از دست نمی‌داد. به او گفته شد که اگر برای آمدن در شدت گرما جهت نماز جماعت الاغی را می‌خریدی برایت بهتر بود. او گفت: دوست ندارم که خانه‌ام نزدیک مسجد باشد و می‌خواهم که قدمهایی که به مسجد و هنگام بازگشت برمی‌دارم برایم حسنه نوشته شوند. رسول الله (ص) فرمودند: «همانا خداوند همه‌ی آنها را برای تو می‌نویسد. » هم چنانکه از این احادیث بر می‌آید هر قدمی که انسان به مسجد و یا هنگام برگشتن بر می‌دارد همگی برایش نوشته می‌شوند و با آن گناهانش پاک می‌شود و بر درجات ایمانش افزوده می‌شود. پس هر اندازه از مسجد دورتر باشی و به نماز جماعت بیایی پاداشش بیشتر است زیرا بیشتر برای رفت و برگشت گام بر می‌داری.

۳) فضیلت و برتری نماز جماعت بر نماز فردی بیست و هفت برابر است: همچنانکه عبدالله بن عمر از رسول الله (ص) روایت می‌کند که ایشان فرموده‌اند: «صلاة الجماعة أفضل من صلاة الغد سبع و عشرین درجة». (متفق علیه)

نقل یک داستان شیرین به‌ نقل از کتاب انیس المؤمنین صفحه‌ی ۷۲: از عبدالله پسر عمر قوار بری روایت شده: هیچ وقت نماز عشاء را بدون جماعت ادا نکرده بودم. یک شب مهمانی برایم آمد، به علت سرگرم شدن با او، نماز جماعت عشاء را از دست دادم. از منزل بیرون رفتم و تمام مساجد بصره را سرکشی کردم اما دیدم که نماز جماعت در همه‌ی مساجد ادا شده است و درب مساجد بسته شده است.

در نتیجه به منزلم برگشتم و با خود گفتم: در حدیث شریف آمده که حضرت رسول فرموده است هر نماز جماعتی پاداشش بیشتر از بیست و هفت نماز دیگر است. لذا بیست و هفت مرتبه نماز عشاء را ادا کردم. بعد خوابیدم. در خواب دیدم که با گروهی سوار بر قاطر، مسابقه می‌دهیم، و من با شدت اسبم را حرکت می‌دادم اما به آنها نمی‌رسیدم. یکی از آنان رویش را به سوی من برگرداند و گفت: «لا تتعب فرسک فلست تلفقتا» اسبت را آزار نده اسبت به ما نمی‌رسد. گفتم چرا؟ گفت زیرا ما نماز عشاء را با جماعت انجام داده‌ایم و تو به تنهایی. ناگهان از خواب بیدار شدم و به خاطر این مسأله‌ ناراحت شدم.

۴) دعای ملائکه برای او: در حدیثی که متفق علیه است آمده است «... هنگامی که فردی به نماز جماعت آمد و آن‌را ادا کرد فرشتگان بر او درود می‌فرستند تا وقتیکه در جای نمازش باشد، اگر وضوی خود را باطل نکند، و فرشتگان می‌گویند: بار الهی بر او درود بفرست، بار الهی بر او رحمت کن، و او در حالت نماز است تا هنگامی که منتظر نماز بعدی است.»

۵) برخورداری از نور کامل در قیامت: از بریده (رض) روایت است که رسول الله (ص) فرمودند: «بشر المشائین فی الظلم الی المساجد بالنور التام یوم القیامة: به کسانیکه در تاریکی شبها به مساجد می‌روند بشارت بده که در قیامت از نوری کامل برخوردار خواهند شد.» (ابوداود، ابن ماجه، ترمذی و...)

۶) نوشته شدن پاداش قیام اللیل برای او: از عثمان بن عفان روایت شده که فرموده از رسول خدا شنیدم که فرمود: هرکس نماز عشاء را با جماعت بخواند، مانند این است که نصفی از شب را در نماز گذرانده باشد، و کسی‌که‌ نماز صبح را نیز با جماعت بخواند، مانند این است که تمامی شب را در نماز گذرانده باشد. (روا مسلم)

۷) مهمانی خدا برای او: از ابوهریره روایت شده که رسول الله (ص) فرمودند: کسی‌که‌ صبح و شام برای نماز جماعت به طرف مسجد می‌رود، هر اندازه به مسجد رود خداوند برای او در بهشت مهمانی فراهم می‌کند. (متفق علیه)

۸) دوری از تشبّه به منافقین: عبدالله ابن مسعود می‌فرماید: «... در زمان پیامبر (ص) هیچکس از نماز جماعت تخلف نمی‌کرد مگر منافقی که نفاق او ظاهر و آشکار بود، و در آن زمان، دو دست مرد مریض را می‌گرفتند تا او را در صف نماز قرار دهند و تا با جماعت نماز بخواند.» (رواه احمد، مسلم، ابوداود و نسائی)

۹) در سایه‌ی عرش خدا بودن در روز محشر: در روز قیامت خداوند برای هفت نفر سابه می‌سازد: «ورجل قلبه معلق بالمساجد: یکی از آنان مردی که قلبش علاقمند به مساجد است.»

● تنبلی و ترک جماعت:

به دلیل اهمّیت و تأثیراتی که نماز جماعت بر فرد و جامعه دارد و پیغمبر (ص) و علمای سلف و خلف، تأکید زیادی بر آن کرده‌اند عالمانی که از گناهان بحث کرده‌اند یکی از گناهان کبیره را ترک نماز جماعت دانسته‌اند از جمله امام ذهبی و ابن حجر هیثمی و... و به این روایات استثناء کرده‌اند:

۱) نهایت خشم حضرت رسول از ترک جماعت: به خدایی که جان من در دست اوست تصمیم گرفتم هیزم جمع کنم، سپس دستور دهم تا اینکه أذان بگویند، سپس مردی را به امامت بگذارم و به طرف مردانی بروم که در جماعت حاضر نشده‌اند، و خانه‌‌هایشان را بر آنان آتش زنم. (متفق علیه)

۲) در حدیث دیگری که امام احمد روایت کرده چنین آمده که حضرت رسول فرموده‌اند: اگر به خاطر زنان و بچّه‌‌ها نمی‌بود، نماز عشاء را انجام می‌دادم و دستور می‌دادم کسانی که به جماعت نیامده‌اند خانه‌‌هایشان را بسوزانند.

۳) از امیر المؤمنین عمر بن خطاب (رض) روایت است که گفت: چرا افرادی از حضور در جماعت تخلف می‌کنند؟ و به خاطر تخلف آنان، دیگران نیز تخلف می‌کنند، به خدا سوگند که تصمیم گرفتم بر آنان مردانی بفرستم تا گردنشان بزنند و به آنها بگویند: در نماز جماعت حاضر شوید.

۴) غالب شدن شیطان بر او: از ابو درداء روایت شده که می‌گوید از رسول الله (ص) شنیدم که می‌فرمود: هر سه نفری که با هم باشند و نماز جماعت را برپا نکنند، کسانی هستند که شیطان بر دل آنان سخت احاطه کرده، پس بر شماست که در جماعت حاضر شوید، زیرا گرگ همیشه گوسفندی را که از چوپان و گله دور شده می‌خورد. (رواه امام احمد، ابوداود نسائی، ابن خزیمه و حاکم در مستدرک. و غیره...)

۵) تهدید به اینکه شاید نمازش قبول نشود: عبدالله بن عباس روایت می‌کند که رسول الله (ص) فرمودند: کسی‌که‌ اذان‌ را شنید و در اجابت آن عذری نداشت، گفتند: عذر مانند چه؟ فرمود: (مانند ترس از دشمن، و یا مرض)، نماز او قبول نمی‌شود. (رواه ابوداود، ابن ماجه، دار قطنی و حاکم در مستدرک.)

۶) تنبلی و انجام ندادن نماز جماعت، شباهت داشتن به منافقین است. همچنانکه عبدالله بن مسعود فرمود. همچنین در حدیث نبوی آمده: هیچ نمازی بر منافقین مانند نماز صبح و عشاء سخت نیست و اگر می‌دانستند چه اجر و ثوابی در آن دو است در نماز حاضر می‌شدند اگر چه به طور خزیدن باشد. (متفق علیه)

● نماز جماعت ار منظر بزرگان دین

استاد شهید ناصر سبحانی می‌فرماید: شریعت خداوندی، نمازگزاردن با جماعت را مشروع کرده است. هنگامی که عده‌ای با هم به نماز می‌ایستند، گویی با زبان حال می‌گویند، که ما با هم در مسیر بندگی حق تعالی، همراه و همسفریم. همان گونه که در ادای بزرگترین نماز و در یک بندگی هستیم، بنابراین نماز جماعت یعنی دسته جمعی و با هم عبادت کردن.... و وقتی که انسان در صف جماعت قرار می‌گیرد، باید حالت خاص (حال و هوای ربانی والا) را داشته باشد، اگر چه متأسفانه امروزه نماز جماعت و جمعه هم مثل بسیاری از امور و شعایر دینی دیگر اهمیت خود را از دست داده و به آن توجه لازم نمی‌گردد.

▪ امام شهید حسن البنّا:

نماز جماعت یک شیوه تربیتی برای امت اسلامی است و فکر و اندیشه‌ی نماز و جماعت به وجود آوردن یک امت کامل است.... در ادامه می‌فرماید: پیامبر (ص) توانست به وسیله مدرسه‌ی نماز، افرادی را تربیت کند که بر عالم سیادت یابند، برادراین افراد تربیت نشدند، مگر در مسجدی که فرشهایش سنگریزه و سقفش شاخه‌‌های خرما بود. پس عزیزان بیایید، ما هم با حضور منظم خود در مسجد و برپایی جماعت و کلاس درس و قرآن این مدرسه‌ی رسول الله (ص) را که همچون دین وی، به فراموشی سپرده شده، آباد کنیم و با حضور خود آن‌را بیاراییم.

▪ استاد مصطفی مشهور:

اجابت اذان به هنگام شنیدن، و رها کردن مشاغل دنیوی به خاطر اقامه‌ی نماز، نوعی جهاد و تقویت عزم و اراده و غلبه بر هواهای نفسانی است و نوعی توشه و تربیت عملی برای ادای تکالیف و واجبات می‌باشد تا چیزی را که اولی‌تر است انجام دهد. نظم و ترتیب در صف نماز، تعهد امام، عدم تقدم بر او، آگاه کردن وی به هنگام سهو و اشتباه هم دارای آثار تربیتی در روح انسانند و به او یاد می‌دهند که نظم و ترتیب در قوای نظامی و اطاعت از مقام رهبری با نصیحت و انتقادهای سازنده و آگاهی دادن به رهبر و امام همراه بوده و از جمله امور مهمی هستند که باید در صحنه‌‌های دعوت اسلامی و جهاد فی سبیل الله اجرا شوند ... ادای نمازهای جماعت در مساجد، وظیفه و رسالت مهمی را که مسجد در آغاز دعوت بعهده داشت به اجرا می‌گذارد.

▪ امام سیّد ابوالأعلی مودودی:

خدای متعال تأکید شدید فرموده که مسلمانان فریضه‌ی نماز را با جماعت انجام دهند و... نماز جماعت در میان مسلمانان ایجاد یگانگی و محبت و برادری می‌کند و از همه‌ی افراد (توده‌ای متراکم و فشرده) به وجود می‌آورد، زیرا وقتیکه همه دسته جمعی در برابر خدا قنوت می‌خوانند و سجود می‌کنند و به رکوع می‌روند، دلهایشان به‌یکدیگر نزدیک می‌شود و این احساس در آنها بیدار می‌شود که همه برادرند. از این گذشته، نماز جماعت این خاصیت را دارد که آنها را بر اطاعت فرمانروایی که ایشان خود انتخاب می‌کنند مجهز و آماده می‌سازد و آنها را برای نظم و انضباط و محافظت در وقت تربیت می‌کند و حس همدردی و ائتلاف و انس و همکاری به وجود می‌آورد و همه‌ی افراد (غنی، فقیر، کوچک و بزرگ و...) پهلو به پهلوی یکدیگر می‌ایستند، آنگاه دیگر نه اشرافی وجود دارد و نه غیر اشرافی و نه رفیعی (بلندی پرستی) و نه وضیعی.

▪ علامه‌ دکتر یوسف قرضاوی:

خداوند مؤمنین را به طور جدّی به ادای نماز جماعت، به خصوص در مساجد فرا خوانده است. در نماز جماعت نوعی تربیت حرکتی و سازمانی که اساس آن‌را نظم و فرمانبری تشکیل می‌دهد، به چشم می‌خورد. مسلمانان و ملتها چقدر نیازمند، آموزش عملی فرمانبرداری و پایبندی به نظم و تسلیم در برابر قانون و احترام و اطاعت از بزرگان می‌باشند، و این چیزی است که از طریق نماز جماعت تأمین می‌گردد. آیا نظامی کاملتر و زیباتر از صفوف جماعت دیده‌اید که آن گونه راست و مستقیم، بدون شکاف، به هم پیوسته، پهلو به پهلو و قدم به قدم شکل گرفته باشد. بدون این که حق بر هم زدن این نظم زیبا را داشته باشد.

▪ شیخ محمد غزالی مصری:

اسلام نمی‌پسندد که مسلمان در دایره‌ی تنگ (فردی، فردگرایی) محصور گردد و در اندیشه و احساس خویش تنها باشد و مصلحت خویش را جدای از مصلحت مردم و زندگی همگانی بداند، لذا برای اینکه مسلمانان با جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، همکاری و همیاری داشته باشد، خداوند آنها را به ادای نمازهای روزانه به صورت جماعت در مسجد تشویق و ترغیب کرده است، و برای شرکت کنندگان در جماعت امتیازات دنیوی و اخروی بسیاری قائل شده، حتی گامهایی که به طرف مسجد برداشته می‌شود موجب اجر و ثواب بیشتر قرار داده است و مردم شهر و روستا را ملزم ساخته که هفته‌ای یک روز برای ادای نماز جمعه، همدیگر را ملاقات کنند و آن‌را عید مؤمنین نامیده است.

پس کاری کنیم، دوستانمان ‌را نیز به انجام دادن این فریضه بزرگ تشویق نماییم تا بتوانیم روح و معنویت دینی یاران پیامبر (ص) در همه‌ی زنده نگه داریم و قیامت خود را زیبا و دلنشین گردانیم.

نویسنده‌: حسین ابوبکری - سردشت

منابع و مآخذ:

۱. تفسیر نور، استاد دکتر مصطفی خرمدل (حفظه‌ الله‌).

۲. ریاض الصالحین، امام محی‌الدین نووی شافعی.

۳. نماز جماعت، اسحاق بن عبدالله دبیری.

۴. راهنمای مسلمان عابد در حکم نماز جمعه و جماعت، عبدالعزیزبن محمد عبدالله عریضی، ترجمه‌ی اسحاق بن عبدالله دبیری.

۵. صلاة الجماعة، سعید بن علی بن القحطانی.

۶. انیس المؤمنین، صفوک سعدالله المختار.

۷. تاج الاصول ج۱.

۸. الکبائر امام ذهبی.