تریاك دارویی كه زهر شد

آمارهای مراجع بین المللی گویای آن است كه ۲۰۰ میلیون نفر از مردم جهان, دچار سوءمصرف مواد هستند به عبارت دیگر ۴ ۳ درصد جمعیت جهان و یا ۷ ۴ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال جهان به این دسته اختلال ها دچارند

آمارهای مراجع بین‌المللی گویای آن است كه ۲۰۰ میلیون نفر از مردم جهان، دچار سوءمصرف مواد هستند. به عبارت دیگر ۴/۳ درصد جمعیت جهان و یا ۷/۴ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال جهان به این دسته اختلال‌ها دچارند. حدود ۱۶۳ میلیون نفر از آنان مشتقات شاهدانه (حشیش)، ۴۲ میلیون نفر مواد محرك از خانواده آمفتامین‌ها ( شامل نزدیك به ۸ میلیون نفر مصرف كننده اكستاسی)، نزدیك به ۱۵ میلیون نفر مواد افیونی ( شامل حدود ۱۰ میلیون نفر مصرف كننده هرویین) و بیش از ۱۴ میلیون نفر نیز كوكایین مصرف می‌كنند. البته این اعداد با هم قابل جمع نیست، چرا كه ممكن است افراد چند ماده را هم‌زمان سوء مصرف كنند.مشكل‌سازترین موادمخدر در دنیا كه موجب تقاضا برای درمان می‌شوند، مواد افیونی و سپس كوكایین هستند. گزارش‌ها حاكی از افزایش سوءمصرف مواد در جهان است. بیشترین میزان گسترش سوءمصرف در سال‌های اخیر، در درجه اول مربوط به حشیش و سپس مواد محرك خانواده آمفتامین بوده است. بیشترین آمار كشف و توقیف محموله‌های مواد افیونی ( تریاك، مرفین و هرویین) از ایران گزارش می‌شود. سال ۲۰۰۱ میلادی این رقم به حدود ۵۴ درصد رسید. از كل كشفیات جهانی، تریاك و هرویین ۷۶ درصد، مرفین ۱۹ درصد و حشیش ۵ درصد مربوط به ایران است. بیشترین آمار مصرف مواد افیونی نیز در جهان به ترتیب در ایران، لائوس و قرقیزستان دیده می‌شود. در ایران بین ۷/۱ تا ۸/۲ درصد جمعیت بالای ۱۵ سال، سوءمصرف كننده مواد افیونی هستند. مصرف حشیش نیز در ایران افزایش یافته است. مصرف مواد در ایران سابقه‌ای طولانی دارد و گیاهانی كه تریاك و حشیش از آنها به دست می‌آیند، از گیاهان بومی ایران بوده‌اند. به نظر می‌رسد اقوام ساكن فلات ایران با خواص روان‌گردان و دارویی این مواد آشنایی داشته‌اند. خواص خواب‌آور و ضددرد تریاك به وسیله دانشمندان مسلمان ایرانی مانند محمد زكریای رازی و ابوعلی سینا توصیف شده است اما شواهد مربوط به سوءمصرف آن در موارد غیرپزشكی بسیار نادر است. ابوریحان بیرونی ظاهرا اولین دانشمند ایرانی است كه به خاصیت اعتیادآور افیون اشاره كرده است (برنامه كنترل مواد ملل‌متحد، ۱۳۷۹)/ شیوع ناگهانی سوءمصرف تریاك و حشیش در دوره صفویه رخ داد. می‌گویند كه نخست موادمخدر و به ویژه تریاك برای كاهش اضطراب بزرگان و رجال به كار می‌رفت و سپس میان قشرهای مختلف مردم رواج یافت تا آنجا كه گسترش روزافزون و نگران كننده مواد افیونی، شاه طهماسب اول و سپس شاه عباس را واداشت تا مبارزه‌ای جدی را اعتیاد و موادمخدر آغاز كرده و مردم را از زیان‌های تریاك آگاه كنند.

برای كسانی كه اعتیاد را ترك نمی‌كردند، مقرراتی وضع شد و متخلفان مجازات می‌شدند. درباریان به ترك اعتیاد وادار شدند و افرادی را كه موفق به ترك اعتیاد نمی‌شدند، از كار بر كنار می‌كردند ( برنامه كنترل مواد ملل متحد، ۱۳۷۹). این اقدامات نه تنها در كاهش مصرف تریاك تاثیر نداشت، بلكه روز به روز مصرف آن گسترش یافت. در این دوران، مكان‌های مخصوصی به نام كوكنار خانه وجود داشته كه به منظور كیف و نشئه، خشخاش را جوشانده و آب آن را می‌نوشیدند ( برنامه كنترل مواد ملل متحد، ۱۳۸۱). اما سوء مصرف مشتقات شاهدانه (حشیش) ظاهرا به طبقات خاصی چون دراویش محدود بود. در فضای باز پس از جنگ جهانی دوم، گروهی از پزشكان و روشنفكران، انجمن مبارزه با تریاك و الكل را تشكیل و به روش‌های مختلف، دولت را تحت فشار قرار دادند. در ۱۳۲۲ انجمن یاد شده طی گزارشی تعداد معتادان كشور را یك میلیون و ۵۰۰ هزار نفر ( از جمعیت ۱۴ میلیونی كشور) برآورد كرد. بر اثر این فشارها كمیسیون مبارزه با تریاك و الكل در سال ۱۳۲۵ تشكیل شد. به دنبال آن در سال ۱۳۲۶ مقررات تعطیل اماكن عمـومی مصرف موادمخـدر و در سال ۱۳۳۱ قـانون مـنع تهیه، خریـد و فـروش و مصرف نوشابه‌های الكلی، تریاك و مشتقات آن به تصویب رسید. در دهه ۵۰ به تدریج به علت گسترش امكانات مسافرت و ورود تعداد زیادی از جهان‌گردان جوان غربی، جنبه‌های تازه‌ای از فرهنگ و مصرف مواد به كشور وارد شد و استعمال ماری‌جوانا (حشیش) كه تا پیش از آن تنها در اقشار خاص و دراویش رواج داشت، میان جوانان گسترش یافت. در مردادماه سال ۱۳۵۹ یعنی ۶ ماه پس از پیروزی انقلاب با تصویب لایجه تشدید مجازات مرتكبان جرایم موادمخدر و اقدامات تامینی و درمانی به منظور مداوا و اشتغال به كار معتادان، ستادی با عنوان ستاد مركزی هماهنگی مبارزه با اعتیاد تاسیس شد كه تعیین خط مشی و سیاست كلی، برنامه‌ریزی، تهیه استانداردها و ضوابط مربوط به موادمخدر را به عهده گرفت. از تاریخ ۱۹/۹/۱۳۵۹ اعتیاد جـرم محسـوب شـد و هم زمان خدمات درمانی اعتیاد از نظام بهداشت و درمان كشور برچیده شد و وزارت بهداری وقت، پرداختن به این موضوع را از حوزه فعالیت‌های خود حذف كرد. از آن زمان تا سال ۱۳۶۲ اردوگاه‌های معتادان كه زیر نظر سازمان زندان‌ها تشكیل شده بود و به وسیله كمیته انقلاب اسلامی اداره می‌شد ( و به اردوگاه‌های بازپروری و اردوگاه‌های كار نیز تغییر نام یافت)، پذیرای معتادان دستگیر شده بودند. در سال ۱۳۶۲ مراكز بازپروری به سازمان تازه تاسیس بهزیستی منتقل شدند و به مراكز توان‌بخشی معتادان تغییر نام یافتند. این مراكز نیز موظف به پذیرش معتادانی بودند كه به وسیله دادگاه‌ها و به طور اجباری برای ترك اعزام می‌شدند و معمولا چند برابر ظرفیت واقعی، پذیرش كرده و با هزینه بسیار سنگینی رو به رو بودند و نمی‌توانستند پاسخگوی نیازهای درمانی كشور برای معتادان باشند.

---