جزئیاتی از حاشیه های عجیب فیلم «چ»

از جدال لفظی در اتاق گریم تا بازی یک بازیگر خارجی به جای چمران

● دعوای عرب‌نیا و حاتمی‌کیا چگونه بالا گرفت؟

به چهره ابراهیم حاتمی‌کیا که زل زده باشی نوعی آرامش را می‌توانی در چشم‌هایش پیدا کنی.

این آرامش و وقار بعد از بازی هیجان‌انگیز او در فیلم اجتماعی روح‌الله حجازی – آقا و خانم م – و نحوه بیانش برای مخاطب عام بیشتر هم شد اما حالا او به یک حاشیه سینمایی وارد شده است که تا پیش از این نه برای او و نه برای کارهایش اتفاق نیفتاده بود.

طرف مقابل او کسی نیست جز فریبرز عرب‌نیا؛ بازیگری که بعد از حضور در نقش مختار و سریال عظیم میرباقری انگار جایگاه ویژه‌ای در سینمای ایران و بازیگران وطنی پیدا کرده و به نوعی خودش را متمایز از دیگران می‌داند.

البته درصد عمده‌ای از این تمایز را می‌توان به دیسیپلین کاری و اعتقادات خاص عرب‌نیا در دنیای بازیگری ارتباط داد.

همان اعتقاداتی که باعث شد او در ۲برنامه «هفت» برای مدتی طولانی مشغول تبیین دیدگاه‌هایش در نقد بازیگری شود و البته انتقاداتی را هم به جان بخرد.

این ۳ مرد ویژه سینمای ایران چند ماه پیش برای همکاری در یک کار خاص کنار هم قرار گرفتند اما این پروژه سینمایی در گام آخر دچار اتفاق عجیبی شد که البته به نظر می‌رسید ریشه‌هایی در دل این پروژه داشته است.

فیلم سینمایی «چ» با محوریت داستانی ۲ روز و ۲ شب پایانی زندگی شهید مصطفی چمران آخرین کار ابراهیم حاتمی‌کیا کارگردان نوگرای سینمای جنگ خواهد بود که حالا چند وقتی است کار فیلمبرداری‌اش تمام شده و مراحل فنی‌اش را برای رسیدن به جشنواره سی‌ویکم فجر پشت‌سر می‌گذارد.

البته این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که غیبت فریبرز عرب‌نیا در سکانس آخر فیلم کاری کرد تا حاتمی‌کیا بدون بازیگر اصلی، «چ» را به پایان برساند و این فیلم که می‌توانست مورد خاص جشنواره فجر آینده باشد با حاشیه‌هایش تمام نگاه‌های اهالی پرده نقره‌ای به سینمای حاتمی‌کیا را دچار چالش کرد؛ شاید حالا همه دنبال این هستند که بدانند چرا حاتمی‌کیا و عرب‌نیا با هم به مشکل برخوردند و دلیل غیبت آقای ستاره در سکانس پایانی چه بود؟

در حالی که می‌شد اول درباره این حرف زد که حاتمی‌کیا بعد از ورود به ژانر اجتماعی- و ناکامی‌اش در این حوزه با اکران نشدن گزارش یک جشن- با بازگشت دوباره به سینمای جنگ فیلم خوبی ساخته یا نه؟

یا اینکه عرب‌نیا چقدر به کاراکتر شهید چمران نزدیک شده و آیا در این نقش دشوار بازی باورپذیر و خوبی ارائه کرده است یا نه؟

● اختلاف از کجا شروع شد؟

معمولا استارهای سینمای ایران - اگر به معنی واقعی کلمه استاری داشته باشیم- با کارگردان‌های بزرگ نوعی همکاری خاص دارند به طوری که یا به آنها اعتقاد کامل دارند و جایگاه‌شان را می‌ستایند یا اینکه دوست دارند برای یک بار هم که شده لذت کار کردن با آنها را با وجود دشواری‌ها و مشکلاتی که دارد بچشند.

این اتفاق البته نیازمند یک کار گروهی روان و مشترک و ایجاد ارتباطی صمیمانه یا حرفه‌ای است تا کار به درستی پیش برود اما ظاهرا این مسئله در مورد حاتمی‌کیا و عرب‌نیا که اخلاق خاصی دارند حداقل در فیلم «چ» چندان مصداق نداشته است.

شاید در شروع کار و کلید خوردن تولید فیلم مسئله خاصی بین این بازیگر و کارگردان نام‌آشنای سینمای ایران نبود اما هرچه پروژه پیش رفت فاصله‌ها بین این دو نفر بیشتر و بیشتر شد.

داستان از این قرار بود که در قرارداد عرب‌نیا با تهیه‌کننده اول این فیلم - کریمی- آمده بود که جمعه ها برای او تعطیل خواهد بود و کار نمی‌کند.

ظاهرا عرب‌نیا برای دیدن فرزندش این تایم استراحت را در قراردادش گنجانده بود.

در مقطعی که عوامل فیلمبرداری برای ادامه کار به شهرستان پاوه رفته بودند عرب‌نیا روز جمعه به تهران برگشت تا فرزندش را ببیند اما ظاهرا فردای آن روز به دلیل مشکلاتی نتوانست سر موعد در محل فیلمبرداری حاضر شود.

این اتفاق آغاز درگیری‌های طرفین بود، زیرا ادامه غیبت عرب‌نیا باعث شد عوامل فیلم به تهران برگردند تا پروژه برای ۴-۳ روز تعطیل شود.

با بازگشت عرب‌نیا به پاوه پس از این غیبت ناخواسته همه‌چیز طبق روال پیش رفت و ظاهرا روابط این بازیگر با حاتمی‌کیا و عوامل فیلم خوب بود- انگار که اصلا اتفاقی رخ نداده باشد- اما اینجا تازه به ابتدای راه فیلمبرداری رسیده بودیم.

● عرب‌نیا از کاراکتر چمران تحلیل داشت

آنهایی که از نزدیک در جریان تولید فیلم و مراحل فیلمبرداری بوده‌اند می‌گویند فریبرز عرب‌نیا برای بازی در نقش شهید چمران مطالعه و تحقیق داشت و اینطور نبود که هرچه کارگردان می‌گوید به‌راحتی بپذیرد و در راه درآوردن این نقش انجامش دهد.

عرب‌نیا برای باورپذیرتر کردن این نقش و نزدیکی به رل واقعی‌اش مدت‌ها تمرین می‌کرد اما در زمان فیلمبرداری بعضا با آقای کارگردان دچار اختلاف‌نظرهایی می‌شد که این ناشی از همان تحلیل‌های شخصی و مطالعاتش بود.

در این میان حاتمی‌کیا هم با کمی شیطنت و لجبازی‌های عجیب درصدد بود آنچه که خودش می‌خواهد را از بازیگرش بگیرد و همین اختلاف سلیقه‌های جزئی باعث اصطکاک‌های کوچکی بین بازیگر اصلی و کارگردان فیلم می‌شد.

برای مثال در صحنه‌ای از فیلم، حاتمی‌کیا معتقد بود برای به تصویر کشیدن چهره خسته چمران باید قطرات عرق روی پیشانی و چهره عرب‌نیا باشد اما این بازیگر اعتقاد داشت در آن صحنه به‌خصوص باید خستگی چمران با جزئیات دیگری نمایش داده شود.

● برخورد شدید در اتاق گریم

این فیلم سینمایی در ۲ مقطع در تهران - و پادگانی در منطقه افسریه که به شکل شهر پاوه بازسازی شده بود - و یک بازه زمانی در شهر پاوه فیلمبرداری شد اما در یکی از روزهایی که کار در تهران پیش می‌رفت اتفاق عجیبی بین بازیگر اصلی و کارگردان افتاد تا آتش اختلافات بین این دو چهره به اوج خود برسد.

در آن روز به‌خصوص حاتمی‌کیا قصد داشت بعد از انجام مقدمات فیلمبرداری یکی از پلان‌های مد نظرش و چیدن دکوپاژ، کار را با عرب‌نیا شروع کند اما او در اتاق گریم حضور داشت.

برای شروع فیلمبرداری به عرب‌نیا پیغام رساندند که خودش را به محل فیلمبرداری برساند اما ظاهرا او گفته بود در آن زمان نمی‌تواند خودش را برساند.

هرچند حاتمی‌کیا خودش گفته بود که عرب‌نیا باید در اتاق گریم حاضر شود اما با وجود پیغام و پسغام‌های رد و بدل شده بین طرفین که توسط عوامل فیلم انجام شد خبری از عرب‌نیا در محل نشد تا حاتمی‌کیا با حالتی عصبانی در اتاق گریم حاضر شود و دعوای لفظی شدیدی بین ۲ نفر سر بگیرد.

گفته می‌شود هر دو نفر در این دعوای لفظی کار را به جایی کشاندند که مجبور به استفاده از لغات عجیب‌وغریب و نامربوط شدند.

این اتفاق البته در میانه‌های فیلمبرداری پروژه رخ داد و هنوز می‌شد «چ» را با ستاره نقش اولش ادامه داد.

● حاتمی‌کیا صدایش می‌کرد چمران!

دعوایی که در اتاق گریم رخ داد آنقدر شدید بود که برخی از عوامل فیلم را به هراس در مورد تعطیلی کار بیندازد اما عرب‌نیا با لبخند و حالتی عادی بازی در فیلم را ادامه داد.

با این حال می‌شد سردی وحشتناک روابط کارگردان و بازیگر اصلی را در ادامه پلان‌هایی که گرفته می‌شود به وضوح دید.

این سردی روابط به حدی رسید که بین این ۲ نفر حرفی رد و بدل نمی‌شد و خبر ی از ارتباط کلامی بین آنها نبود.

جالب اینکه حاتمی‌کیا وقتی می‌خواست نام عرب‌نیا را بگوید او را به اسم چمران صدا می‌کرد یا از دستیارش می‌خواست که نحوه کار را به او توضیح دهد.

البته عرب‌نیا هم از این مسئله ناراحت به نظر می‌رسید اما کار فیلمبرداری «چ» با تمام این سردی‌ها ادامه داشت.

در این میان حاتمی‌کیا هم سعی داشت به شیوه خودش ستاره خاص سینمای ایران را تحت فشار قرار دهد.

در اواخر کار و فیلمبرداری‌های صحنه‌های اکشن، انفجارهای زیادی با تی‌ان‌تی و مواد منفجره دیگر گرفته شد که به خواست حاتمی‌کیا مدام تکرار می‌شد در صورتی که بعضا- به‌زعم عوامل فیلم - ‌نیازی به تکرار آنها نبود.

در عین حال عرب‌نیا با درک این موضوع که این تکرارها برای اذیت کردن او گرفته می‌شود نه بهتر شدن فیلم تا حدودی ناراحت می‌شد اما کارش را ادامه می‌داد.

با این حال در روزهای پایانی کار، شیطنت‌های آقای کارگردان بیشتر شده بود و ادامه این اتفاقات عوامل فیلم را نگران می‌کرد.

● قهر آخر سر پول بود نه دعوا با کارگردان

حالا فیلمبرداری به روزهای آخر و سکانس پایانی رسیده بود که باید در پاوه گرفته می‌شد اما به یکباره خبری از عرب‌نیا در محل فیلمبرداری نشد تا سکانس پایانی بدون حضور بازیگر نقش اول گرفته شود؛ اتفاقی که با توجه به کاراکتر محور بودن فیلم می‌تواند غیرقابل پذیرش باشد.

با این حال به نظر می‌رسد دعواهای قبلی و اختلافاتی که بین کارگردان فیلم و بازیگر اصلی اش به وجود آمده بود باعث شد حاتمی‌کیا سکانس پایانی را به نوعی فدای این دعوا کند و از تهیه‌کننده مصرا نخواهد که هر طور شده عرب‌نیا را برای فیلمبرداری سکانس نهایی به پاوه بیاورد.

با این حال ظاهر قضیه این است که قهر آخر یا با عنوان درست‌ترش غیبت آخر عرب‌نیا در محل فیلمبرداری نه به دلیل اختلافات او با حاتمی‌کیا بلکه به دلیل پایان مهلت قراردادش رخ داده است.

ظاهرا قرارداد عرب‌نیا برای شرکت در این پروژه به ازای هر ماه کار ۶۰ میلیون تومان بوده و با پایان یافتن زمان قراردادش قرار بوده اگر او ۴ روز اضافه کار کند باید متناسب با قیمت قرارداد ماهانه‌اش برای این ۴ روز مزد می‌گرفته که تهیه‌کننده دوم این کار (بنیاد سینمایی فارابی) از این کارصرف نظر می‌کند و حاتمی‌کیا سکانس پایانی را بدون عرب‌نیا می‌گیرد.

نکته جالب اینجاست که یکی از عوامل فیلم (کرین من) که مسئول بالا و پایین بردن دوربین فیلمبرداری است جای عرب‌نیا در سکانس پایانی بازی می‌کند.

این فرد که «مسعود» نام دارد شبیه به کاراکتر چمران گریم می‌شود و با گرفتن یک لانگ‌شات(نمای دور) از او غیبت عرب‌نیا جبران می‌شود.

البته قطعا اینکه این پلان چقدر درآمده و باورپذیر شده باشد مهم است وگرنه با علم به اینکه چمران نهایی خود عرب‌نیا نیست حتما به کار و ذهنیت تماشاگر فیلم لطماتی وارد خواهد کرد.

● قهر سعید راد هم داستانی داشت

ظاهرا تمام حاشیه‌های فیلم سینمایی «چ» مربوط به اختلافات بین عرب‌نیا و حاتمی‌کیا نبوده است بلکه سعید راد بازیگر کهنه کار سینمای ایران که در این پروژه سینمایی نقش تیمسار فلاحی را بازی کرده هم در میانه کار با عوامل فیلم دچار مشکل می‌شود.

ظاهرا سعید راد در طول پروسه تولید فیلم هم از دعوای بین عرب‌نیا و حاتمی‌کیا ناراحت بوده و هم با چند تن از عوامل فیلم مشکل داشته تا قضیه مشکلات او برای خودش داستان متفاوت و جدایی باشد که حتما می‌توان در بین حاشیه‌های فیلم «چ» جای ویژه‌ای برایش در نظر گرفت!

● عطاران و پرستویی هم می توانستند «چ» باشند

ظاهرا قبل از اینکه فریبرز عرب‌نیا برای بازی در نقش شهید مصطفی چمران انتخاب شود و کار با او کلید بخورد کارگردان فیلم، بازیگران دیگری را هم برای نقش آفرینی در این رل مد نظر داشته است.

رضا عطاران، پرویز پرستویی، جمشید هاشم‌پور و حتی امیر آقایی - که در سریال «راستش را بگو» با گریم چمران به چهره واقعی این شخصیت دفاع مقدس نزدیک شده بود- برای حضور در این نقش مدنظر ابراهیم حاتمی‌کیا بودند اما در نهایت عرب‌نیا برای بازی در«چ» انتخاب شد و گریم او هم حسابی به دل حاتمی‌کیا نشست.

به دلیل همین گریم دلنشین هم حاتمی‌کیا تقاضا داشت تا آخرین روز فیلمبرداری هیچ تصویری از عرب‌نیا و گریمش به رسانه‌ها راه پیدا نکند.

این اتفاق البته تا روزهای پایانی کار به خواسته کارگردان خوب پیش رفت اما درنهایت یک تصویر خاص از عرب‌نیا و راد که پشت به پشت هم نشسته‌اند، به روزنامه‌ها و سایت‌های سینمایی رسید تا همه ببینند که عرب‌نیا چقدر به چمران و چهره واقعی‌اش نزدیک شده بود.

● عرب‌نیا آشپز اختصاصی داشت

معمولا بازیگران بزرگ و ستاره‌های سینما در قراردادهایشان بندهای خاصی را می‌گنجانند که عرب‌نیا هم از آنها مستثنا نیست.

عرب‌نیا در قراردادش با تهیه‌کننده «چ» قید کرده بود که به دلیل رژیم غذایی‌اش باید آشپز اختصاصی داشته باشد و از غذای عوامل فیلم نمی خورد.

این اتفاق باعث شده بود غذای بازیگر نقش «چ»متفاوت از بقیه عوامل باشد که البته این را نمی‌توان جزء حاشیه‌های منفی فیلم به حساب آورد، زیرا در قرارداد او این نکته قید شده بود و این اتفاق به هیچ وجه غیر مرسوم و غیرحرفه‌ای نیست.

● فیلمی که خوب شده اما...

آنهایی که در جریان تولید فیلم و مراحل فیلمبرداری‌اش بوده‌اند می‌گویند آخرین ساخته حاتمی‌کیا فیلم خوبی از کار در آمده که باید دیده شود.

حالا همه دوستداران حاتمی‌کیا امیدوارند تا این فیلم به جشنواره برسد هر چند یکی از عوامل اصلی «چ» گفته کیفیت این کار را فدای حضور در جشنواره و شتاب در پشت سر گذاشتن مراحل فنی‌اش نخواهند کرد.

گفته می‌شود هم عرب‌نیا در نقش چمران بازی خوبی ارائه کرده و هم اینکه صحنه‌های جنگی آنقدر خوب در آمده که می‌تواند تداعی‌کننده بازگشتی باشکوه برای حاتمی‌کیا به سینمای جنگ باشد.

در این میان حاشیه‌های به وجود آمده آنقدر زیاد بوده که متاسفانه تمام یا بخش عمده‌ای از این اتفاقات مثبت را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد!

● چ مثل چه گوارا

عنوان فیلم از همان روزهای اول تولید تا همین روزهای پایان کار همان «چ» بود.

ظاهرا چمران را با همین لقب «چ» می‌‌شناختند که به نام چه گوارا پزشک آزادیخواه آرژانتینی و دوست صمیمی و یاور فیدل کاسترو در مبارزاتش نزدیکی زیادی داشت اما حالا هر بار که عوامل فیلم از کار آخر حاتمی‌کیا حرف می‌زنند نام فیلم را به جای «چ»، چمران عنوان می‌کنند که این هم می‌تواند به حاشیه‌های این کار بیفزاید.

البته این تغییر هنوز جنبه رسمی به خود نگرفته و معلوم نیست فیلم در جشنواره فجر با نام «چ» روی پرده می‌رود یا «چمران».

● حاتمی‌کیای استارکش به بن‌بست رسید

ابراهیم حاتمی‌کیا در بین اهالی سینما به کارگردانی استارکش (ستاره‌کش) معروف است، زیرا از بازیگر خود به شیوه‌ای که دلش می‌خواهد بازی می‌گیرد.

این شیوه کاری و تکنیکی او البته در مورد بسیاری از بازیگرانی که او با آنها کار کرده بود جواب می‌داد اما این مسئله در مورد عرب‌نیا به بن‌بست رسید.

البته شاید قبل از حضور عرب‌نیا در نقش مختار و پروداکشن عظیم میرباقری این تکنیک در خصوص او هم به فرجام موردنظر حاتمی‌‌کیا می‌رسید اما بعد از تغییر کاراکتر عرب‌نیا، اجرای این فن روی او منجر به بروز حاشیه‌هایی شد که به نظر می‌رسد عرب‌نیا و حاتمی‌کیا و شاید عوامل اصلی تهیه فیلم به یک اندازه در آن مقصر بوده‌اند.