پیش نیاز پیوستن به سازمان تجارت جهانی

همان طور که کشورهای کمونیستی و سوسیالیستی سابق نیز به نوعی بدون استفاده از تعامل, با نظم اقتصاد بین الملل به دنبال توسعه بودند و این موضوع به فروپاشی این نظام ها منجر شد اما هدایت این موضوع مستلزم داشتن دولت مقتدری است, دولتی که بداند چگونه اقتصاد کشور را در فضای به شدت رقابتی اقتصاد جهانی, هدایت کند

سازمان تجارت جهانی W.T.O سازمانی است که برای گسترش تجارت خارجی در سطح بین‌المللی برپا شده است. پیش از آن سازمانی با عنوان ”موافقت‌نامه‌ٔ عمومی تعرفه و تجارت“ معروف به ”گات“ با اختیارات کمتری وجود داشت. در اکتبر ۱۹۸۶ در یکی از همایش‌های گات که در بندر پانتادل استه (Panta del Este) در اروگوئه برگزار شد، دور مذاکرات برای موافقت‌نامهٔ جدیدی میان بیش از یکصد کشور شرکت‌کننده آغاز شد. این دوره مذاکرات در دسامبر ۱۹۹۳ به ثمر رسید و سازمان تجارت جهانی جانشین گات شد. روز اول ژانویهٔ ۱۹۹۵ موافقت‌نامهٔ دورهٔ اروگوئه به اجراء درآمد که سرانجام تعرفه‌های گمرکی را ۳۳ درصد کاهش داد و تغییرات شگرفی در تجارت بین‌المللی به‌وجود آورد و دامنهٔ این تأثیرات، همچنان ادامه دارد. هر کشور عضو سازمان تجارت جهانی باید قوانین، اصول و مقررات داخلی خود را تا آنجا که به تجارت بین‌المللی مربوط می‌شود، با اصول و مقررات مورد قبول سازمان هماهنگ کند؛ ولی این امر به منزلهٔ تحمیل اصول و مقررات سازمان، به کشورهای عضو تلقی نمی‌شود. طبق اصول سازمان، تصمیمات با توافق همهٔ اعضاء به تصویب می‌رسد. بنابراین سازمان نمی‌تواند هیچ تصمیمی را تحمیل کند. چون اصول و مقررات سازمان را اعضاء آن نوشته و اصلاح می‌کنند و هر یک از اعضاء، کوچک یا بزرگ، حق وتو دارند. حقی که کشورهای جنوب، به رهبری هند در نشست کنکون (Cancun) مکزیک برای مخالفت با پیشنهادهای کشورهای شمال، از آن بهره بردند. در ضمن، اصول سازمان باید به تصویب مجلس قانون‌گذاری هر یک از اعضاء برسد. اگر کشورها در برخی موارد، بنابر ملاحظات سیاسی و اقتصادی خود، از این حق خد می‌گذرند، خود موضوع دیگری است. سازمان تجارت جهانی از تجارت آزاد پشتیبانی می‌کند. این سازمان برای پیشبرد تجارت جهانی برپا شده است. به عقیدهٔ سازمان و براساس نظریات اقتصادی مورد پذیرش بازار آزاد، همهٔ کشورها به شکل جمعی از تجارت آزاد بهره‌مند می‌شود؛ ولی میزان بهره‌مندی اعضاء متفاوت است بدنی معنی که به ظاهر و نه در عمل، درآمد ملی کشورهای فعال و مشترک ممکن است ۱۰۰ درصد افزایش یابد و کشورهای دیگری حتی یک درصد هم ارزش افزوده به‌دست نیاورند.با توجه به این نکتهٔ کلی که تجارت خارجی لزوماً باعث افزایش تولید جهانی خواهد شد، هرچه محدودیت‌ها کمتر شود و تجارت بین‌الملل افزایش یابد، درآمد ناخالص ملی و میزان اشتغال در کشورها، حاصل آن منافع بیشتر برای همه در بر خواهد داشت.از تابستان ۷۵، ایران برای ورود به سازمان جهانی تجارت W.T.O تلاش می‌کند اما پس از ۸ سال تلاش، حتی موفق به تشکیل گروه کاری نشده است. ایران برای بیستمین‌بار درخواست خود را برای ورود به این سازمان جهانی تجارت مطرح کرد. بیستمین درخواست بررسی الحاق ایران در کنار درخواست در کشور عراق و افغانستان فرصت مناسبی بود تا اتحادیهٔ اروپا ضمن پافشاری بر رعایت اصل عدم تبعیض که از اصول اساسی سازمان تجارت محسوب می‌شود. موافقت با درخواست الحاق دو کشور مزبور را که مورد پشتیبانی مستقیم آمریکا قرار دارد مشروط به موافقت آمریکا با درخواست مشابه ایران اعلام کرد. مسئولان کشورمان پیش از این تأکید کرده بودند که اروپا توانائی این کار را دارد و بهانهٔ مخالفت آمریکا نمی‌تواند دلیل موجهی برای عدم پایبندی اروپا به تعهدات خود در قبال ایران باشد. در این راستا به اظهارنظر و تحلیل کارشناسان اقتصادی و مسئولان مربوطه می‌پردازیم.دکتر هادی زنوز اقتصاددان، در همین ارتباط گفت: اروپا حتی پیش از شروع مسائل هسته‌ای، قول حمایت از عضویت ایران در W.T.O را داده بود و تحقق این امر منوط به قبول شرط آنها در کنترل تسلیحات ایران بوده است. وی حمایت اروپا از درخواست ایران برای پیوستن به W.T.O را موضوعی خواند که در جریان توافق پاریس قطعی شده است. به گفتهٔ وی، این سه کشور در زمینهٔ سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ اروپائی در ایران و عضویت آن در سازمان تجارت جهانی به توافق رسیده بودند.دکتر زنوز، طولانی شدن این مذاکرات را از سوی ایران مضر دانست و افزود: اروپائی‌ها در صدد مقابله با آمریکا نیستند، بلکه در جهت تعدیل نظر آمریکا به ایران عمل می‌کنند.وی خاطرنشان کرد: اروپا قبل از مسائل هسته‌ای، مذاکراتی را بر سر موضوعاتی مثل حقوق بشر، تروریست و خاورمیانه داشته است و اخیراً موضوعات هسته‌ای، مزید بر علت شده است.دکتر جمشید پژویان اقتصاددان و استاد دانشگاه در این راستا گفت: رسیدن به توافق برای همکاری‌های بیشتر اقتصادی و عضویت در سازمان تجارت جهانی پیش از توافق با اروپائی‌ها، نیازمند بهبود شرایط و مزیت‌های اقتصادی کشورمان است.

وی نتایج توافق هسته‌ای صورت گرفته را در نهایت به نفع ایران ارزیابی کرد و اظهار داشت: توقف و طولانی شدن این توافقات، هر روز ضربهٔ بیشتری به ما می‌زند.دکتر پژویان اضافه کرد: ایجاد روابط مستمر بر اروپا و جامعهٔ جهانی، ما را از انزوای تجارت و اقتصاد بیرون می‌کشد و با روابط متقابل اروپائی‌ها به نقاط مثبت مهمی می‌رساند. این اقتصاددان تصریح کرد: امتیازهائی که در جریان چنین توافقاتی صورت می‌گیرد عمدتاً سیاسی و ما باید با حمایت از مذاکره‌کنندگان، از این فرصت‌ها به نفع منافع کشورمان بهره ببریم. وی همچنین داشتن روابط مثبت و سازنده با اروپا و به‌خصوص سه کشور مورد مذاکره را برای آیندهٔ اقتصادی ایران لازم خواند. مرتضی تمدن عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی، دربارهٔ عدم حمایت اروپا از ایران در پیوستن به سازمان تجارت جهانی افزود: از ابتدای مذاکرات، دیپلمات‌های ایرانی اعلام می‌کردند که نسبت به وعده‌ها و تعهدات اروپائیان خوشبین هستند و هنوز طرفین مذاکره‌کننده امیدوار هستند که راه اروپا را در W.T.O برای ایران باز کنند.وی ادامه داد:به هر حال اگر اروپا به تعهدات خود عمل نکند، در حقیقت وجههٔ بین‌المللی خود را به‌ویژه در رابطه با ایران از دست خواهد داد. هرچند که هدف اروپا در این‌باره تعدیل دیدگاه‌های آمریکا و مواضع ایران بوده است تا زمینهٔ عضویت کشورمان را در W.T.O فراهم کند؛ اما نباید از نظر دور داشت که اروپا هیچ‌گاه به آمریکا پشت نمی‌کند و باید گفت هر دو منافع مشترکی را دنبال می‌کنند. عضو کمیسیون برنامه و بودجه به شرایط ورود به سازمان تجارت جهانی اشاره کرد و گفت: اروپا شرایطی را در بدو ورود ایران به سازمان تجارت جهانی تعیین کرده بود که از جملهٔ آنها حذف سیستم یارانه‌ها از نظم اقتصادی و اصلاح کامل اصل ۴۴ قانون‌اساسی است. آنچه که اروپائیان از اصل ۴۴ قانون‌اساسی می‌خواهند این است که تمام موانع موجود بر سر راه خصوصی‌سازی برداشته و صاحب خصوصی‌سازی به شکل کلان و سیستماتیک شویم.نمایندۀ شهرکرد در مجلس شورای اسلامی افزود: پس از عضویت در W.T.O شرط مهم دیگری هم وجود دارد و آن این است که دولت هنگام ورود به سازمان تجارت جهانی تنها در ۵ حوزهٔ آموزش و پرورش، بهداشت و درمان، تأمین اجتماعی، محیط‌زیست و امنیت می‌تواند فعالیت کند و از تمام تصدی‌گری‌های دیگر دست بردارد در غیر این‌صورت عملاً حذف می‌شود که این مسئله به تنهائی جای بحث و تأمل بسیار دارد.عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا کشور ما، آمادگی پیوستن به سازمان تجارت جهانی را دارد؟ گفت: نباید به این قضیه خوشبین باشیم؛ به‌نظر می‌رسد که پروسهٔ طولانی‌مدتی باید طی شود تا شرایط و وضعیت داخلی ما به‌عنوان عضو مؤثری در سازمان تجارت جهانی پذیرفته شود، وقتی می‌توان امیدوار بود که اصل رقابت‌پذیری، اصلاح نظام مالیاتی و گمرکی و قواعد تجارت جهانی را بپذیریم. وی تصریح کرد: هنگامی که فضای رقابتی لازم در حوزهٔ اقتصاد به طول کامل مهیا نیست و تولیدکنندگان داخلی در یک قدمی ورشکستگی هستند، چنین انتظاری بیهوده است.مهندس مجتبی خسروتاج معاون بازرگانی خارجی وزیر بازرگانی و رئیس سازمان توسعهٔ تجارت ایران با بیان اینکه فرآیند الحاق به سازمان جهانی تجارت برای کشورها یکسان نیست، افزود: در مواردی مانند کشور چین، فرآیند الحاق ۱۵ سال به طول کشیده است؛ اما در ایران چنانچه اتحادیهٔ اروپا قاطعانه از الحاق ما حمایت کند؛ به‌طوری‌که آمریکا نیز از وتوی درخواستی خودداری کند، مسلماً طرف‌های تجاری ما نیز در اروپا سختگیری نخواهند کرد. او با تأکید بر نقش مؤثر هفت کشور صنعتی و قدرتمند اروپا موسوم به G-۷ در اجلاس‌های سالانهٔ خود بسیاری از مسائل حاد بین‌المللی را حل و فصل می‌کنند. این چهار کشور مهم اتحادیهٔ اروپا (آلمان، فرانسه، انگلستان و ایتالیا) قادر هستند شرایطی فراهم کنند که آمریکا موضع خود را در قبال عضویت ایران در W.T.O تعدیل کند. مایک مور مدیرکل سابق تجارت جهانی افزود: پیوستن به سازمان جهانی تجارت W.T.O مهم است، ولی از آن مهمتر اصلاحات اقتصادی است که کشورها باید آن را آغاز کنند، هرچند که پیوستن به W.T.O می‌تواند به اصلاحات اقتصادی کشورها کمک کند.او به اصلاحات اقتصادی صورت گرفته در آسیا اشاره کرد و گفت: با اصلاحات اقتصادی که در کشورهای آسیائی به‌خصوص ژاپن، کرهٔ جنوبی، مالزی، چین و ... صورت گرفت، در مدت کمتر از ۱۰ سال، ۲۰۰ میلیون نفر از فقر نجات یافتند، به همین دلیل است که انجام اصلاحات اقتصادی مهم قلمداد می‌شود.مایک مور مطرح نشدن درخواست ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی را فقط مسائل سیاسی دانست و اظهار کرد: کشورهائی توانسته‌اند به سرعت به عضویت W.T.O درآیند که در بالاترین مقامات سیاسی خود تصمیم به این عضویت گرفته باشند و در این راه، نباید از مذاکرات با دیگر کشورها غفلت کنید.

وی ادامه داد: همچنین نباید از این نکته غفلت کرد که قبولی پیشنهاد عضویت به معنای پیوستن به W.T.O نیست و تازه شروع کار است. مدیرکل سابق سازمان جهانی تجارت بر ضرورت هماهنگی در بالاترین سطوح وزارتخانه‌ای کشور برای عضویت در W.T.O تأکید کرد.نخست‌وزیر و وزیر اقتصاد سابق نیوزیلند با بیان اینکه W.T.O سیستم کاملی نیست و نمی‌توان آن را از بی‌عدالتی مبراء کرد، افزود: کشورهای توسعه‌یافته، روزانه یک میلیارد دلار یارانه تولید پرداخت می‌کنند که این موضوع نمی‌تواند ادامه یابد و روزی متوقف می‌شود و این مسئله ضرورت همبستگی کشورهای در حال توسعه را برای بقاء بیشتر می‌کند.وی با اشاره به مرحلهٔ ۱۵ سالهٔ عضویت چین در سازمان تجارت جهانی گفت: چین از پیوستن به W.T.O نمی‌توانست از تحریم کالاهای تولیدی خود توسط کشورهای دیگر مثل آمریکا و اروپا جلوگیری کند و مزیبت پیوستن چین به W.T.O برای کشورهای دیگر این بود که چین دیگر نمی‌توانست به محصولات تولیدی خود یارانه پرداخت کند و بازار کشورهای دیگر را دچار مشکل کند. مایک مور در پایان تصریح کرد که باید مقدمات حضور ایران در W.T.O در کشور فراهم شود و زمینهٔ این کار، انجام اصلاحات اقتصادی است. برای پیوستن به W.T.O پروسهٔ طولانی‌مدت نیاز است و زمانی می‌توانیم به‌عنوان عضو مؤثری در این سازمان پذیرفته شویم که اصل رقابت‌پذیری، اصلاح نظام مالیاتی و گمرکی و قواعد تجارت جهانی را بپذیریم.