اقتصاد مبتنی بر نفت محکوم به سقوط

امروز افزایش قیمت نفت بیش از هر زمان دیگر موجب خشنودی این قبیل کشورها از افزایش درآمد نفتی آنها شده است اما همین افزایش قیمت نفت است که بر سرعت سقوط اقتصادهای مبتنی بر نفت خواهد انجامید

هر چند بسیاری از کشورهای جهان به ویژه در خاورمیانه با استفاده از منابع نفتی خود توانسته‌اند رونق اقتصادی را تجربه کنند اما تجربه نشان می‌دهد که غالبا اقتصادهای مبتنی بر درآمد نفت، به سرانجام نرسیده و بیشتر از آنکه رونق اقتصادی را به ارمغان آورد زمینه‌های سقوط را فراهم آورده است. تجربه نشان می‌دهد که درآمد نفتی کشورهای تولیدکننده نفت بیشتر موجب شده تا این کشورها انگیزه‌ای برای تلاش و برنامه‌ریزی جدی در عرصه توسعه اقتصادی نداشته و غالبا به مصرف‌کنندگان صرف دلارهای نفتی بدل می‌شوند.

امروز افزایش قیمت نفت بیش از هر زمان دیگر موجب خشنودی این قبیل کشورها از افزایش درآمد نفتی آنها شده است اما همین افزایش قیمت نفت است که بر سرعت سقوط اقتصادهای مبتنی بر نفت خواهد انجامید. هر چند بسیاری از تحلیلگران با پیش‌بینی گران‌شدن نفت در یکی، دو سال آینده در عمل افزایش درآمد اقتصادهای نفت‌محور را پیش‌بینی می‌کنند اما در عمل سرعت شکست چنین اقتصادی را نیز در کنار آن پیش‌بینی می‌کنند. در چنین کشورهایی همچون ایران نه تنها اقتصاد در سایه درآمد نفتی‌ تن‌پرور بار آمده که به عامل قدرت دولت‌ها بدل شده و همچنین به عنوان عاملی سیاسی در میان مقامات دولتی دست به دست می‌شود. تا آنجا که بدون توجه به مدارهای توسعه در آینده درآمد نفت به منابع تامین دخل و خرج دولت بدل می‌شود.

ایران نمونه بارز چنین اقتصادی است. به گونه‌ای که به گفته رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام دولت در سال ۸۶ حدود ۸۵ درصد درآمد نفتی کشور را مصرف کرده و انگار حتی انگیزه‌ای هم برای ذخیره‌سازی آن برای روزهای آینده ندارد. هر چند در کلام برنامه‌ریزی‌های بسیاری برای بهره‌مندی صحیح از درآمد نفت صورت گرفته اما در نهایت انگار همین اقتصاد نفتی عاملی است که موجب شده تمام اهداف یاد شده از مرز کاغذ فراتر نرفته و حتی انگیزه‌ای نیز برای عملی ساختن آنها وجود نداشته باشد.

همین دلارهای نفتی است که موجب شده دولت‌ها در ایران حتی انگیزه‌ای برای رشد و بهبود وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی نداشته باشند و به پشت‌گرمی درآمد نفت حتی تلاشی صحیح در راستای اشتغال‌زایی یا بهبود وضعیت معیشتی مردم نداشته باشند.

اینچنین است که محمود احمدی‌نژاد وعده می‌کند که پول نفت را بر سر سفره‌های مردم می‌آورد و با این رویکرد انگار تمام مشکلات اقتصادی برطرف می‌شود. حوزه نظارت بر عملکرد وزارت نفت در مجمع متخصصین ایران در گزارشی ضمن بررسی وضعیت اقتصاد ایران به بیان آسیب‌های ناشی از وابستگی اقتصاد به نفت پرداختند و این گزارش را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه کرده‌اند.

در این گزارش ۱۰ مورد به عنوان رئوس مطالب به شرح زیر عنوان شده است.

۱) به دلیل قاعده‌مند نبودن رقابت‌های سیاسی که بعضا امنیت ملی با خطرات جدی مواجه شده است، تحلیل و گزارش گردید.

۲) بحث کوچک‌سازی در دولت آینده، توانمندسازی بخش خصوصی، امنیت اقتصادی و رفع مشکلات معیشتی و خصوصا معضل جوانان برنامه‌های کاری در دولت آینده.

۳) در بخش هسته‌ای، به عنوان کشوری که در بخش‌های مختلف دارای پتانسیل هستیم نیازمند به تقویت و توسعه تکنولوژی هسته‌ای بوده گزارش گردیده.

۴) اهم وظایف خطیر دولت آینده که وارث نابسامانی‌های اقتصاد گذشته است و جلب سرمایه‌های داخلی و خارجی و نجات اقتصاد بیمار گزارش گردیده.

۵) گزارش ساختار نفت و اقتصاد و راه‌های درمان آن.

۶) نقصان رویکرد علمی مدیران کلان اقتصادی کشور به مسائل و الزامات توسعه فقدان شناخت ریشه‌ای ساختار اقتصاد و نفت و ضرورت تقویت آن.

۷) بحث راجع به ثروت‌های ملی از قبیل نفت و گاز و معادن بزرگ و غیره رابطه بودجه و ثروت‌های ملی شفاف‌سازی گردیده.

۸) بررسی زاویه حسابگری، حسابرسی و حسابدهی از وزارت نفت نگرش شده.

۹) تحلیل وسیع دستیابی به جامعه رفاهی و مطرح شدن این سوال که آیا جمعیت بی‌کار جوان خود لشکری تهدید‌کننده برای اقتصاد کشور بلکه بنیان جامعه به‌شمار نمی‌آید.

۱۰) اقتصاد ایران به قدرت توان تولیدی صنایع نفت و گاز متکی است و غفلت در حفظ این منبع عظیم درآمد کشور را با فقر و سقوط روبه‌رو می‌کند، گزارش گردیده که به صورت جامع رسما تقدیم می‌گردد و مجددا تاکید می‌شود اتکای طولانی به فروش نفت خام مملکت را به سقوط می‌کشاند.