بازی با اشیاء برای خلق موقعیت نمایشی

نگاهی به نمایش”شب اسرارآمیز په په” نوشته ”محمدرضا کوهستانی” و کار ”احمد سلیمانی”

هنر تئاتر وقتی از اهمیت برخوردار خواهد بود که با استفاده مناسب از عناصر و عوامل این هنر نمایشی مناسب مخاطب اجرا شود. "جان هادسن"نمایش را هنری می‌داند که می‌خواهد اسرار زندگی را برای مخاطب هویدا کند. آنچه که مخاطب آن را درک و یا تجربه کرده ولی به آن توجهی نکرده است.

نمایش "شب اسرار آمیز په په" به کارگردانی "احمد سلیمانی" کاری از یک گروه فعال در زمینه تئاتر کودک و نوجوان است. گروه نمایش ایده در چند سال گذشته تجربه‌های موفقی را در زمینه تئاتر کودک و نوجوان داشته‌اند. در نمایش جدید این گروه با استفاده از تجربه‌های گذشته تلاش کرده که نمایش متفاوتی را برای گروه سنی نوجوان اجرا کند. مهمترین نکته در اجرای این نمایش تجربه هماهنگ گروهی است. محمدرضا کوهستانی و احمد سلیمانی به عنوان نویسنده و کارگردان به درک و نگاه مستقل خود در زمینه فعالیت گروهی در زمینه اجرای نمایش رسیده‌اند. نمایش "شب اسرار آمیز په په" با این نگاه تجربه خاص و متفاوتی از این گروه است.

"شب اسرار آمیز په په" در فضای یک نمایش با شخصیت‌های غیر ایرانی داستان پسر بچه‌ای به نام په په است که در نبود پدر و مادر خود پیشخدمت خانه را مجبور به انجام کارهای عجیب می‌کند. در دنیای خیالی په په شخصیت‌های خیالی وارد خانه می‌شوند و او با شعبده باز و کارهای عجیب او باید برای انتخاب راه آینده خود اقدام کند.

یکی از نکات اصلی نمایش، فضا و شخصیت‌های نمایش است که بدون هیچ منطقی با شخصیت‌های غیر ایرانی شکل گرفته‌اند. موضوع نمایش دنیای خیالی یک نوجوان است که با خلق شخصیت‌های ایرانی می‌توانست باور پذیر و ملموس شود. در شکل اجرا شده نمایش، شخصیت‌ها به کاریکاتورهای اغراق شده‌ای تبدیل شده‌اند که حتی رفتار بیگانه آنها برای په په نمی‌تواند اسرار آمیز باشد. اشخاص نمایش غیر از نام‌های متفاوت غربی رفتار خاص و ویژه‌ای ندارند که نویسنده بخواهد آنها را در فضای دیگری خلق کند. در تجربه مشترک قبلی این گروه و نمایش "شام آخر" شخصیت‌ها متعلق به مکان و زمان خاصی نبوده و فضای نمایش قابل درک بود؛ اما در نمایش جدید این نگاه به دلیل عدم توجه به رابطه اشخاص مطابق یک الگوی رفتاری چندان قابل قبول نیست. انتخاب اسامی شخصیت‌ها چون په په و لویی و پیژول که فقط اسامی خارجی تلقی می‌شوند فقط یک فضای غیرایرانی را برای مخاطب تداعی می‌کند و شخصیت‌ها در کلیت اثر ریشه ندارند. تحلیل نویسنده برای این انتخاب بدون شک موضوع اثر نیست برای اینکه ما با موضوع خاص و ویژه‌ای که این ضرورت را ایجاب کند روبرو نمی‌شویم.

نمایش به واقعه خاص و خیالی یک "شب اسرار آمیز برای په په" می‌پردازد که می‌توانست ماجرای هر شخصیتی باشد. محمدرضا کوهستانی در تجربه‌های قبلی و پرداخت و تحلیل اشخاص نمایشنامه خود چون "یک کودک و سرباز" و "شام آخر" موفق عمل کرده و در نمایشنامه جدید خود با هر منطق و استدلالی نمی‌تواند برداشت خاص خود را انتقال دهد.

نمایشنامه "شب اسرار آمیز په په" تابع یک ساختار کلاسیک است که از شروع تا پایان می‌خواهد با خلق و معرفی شخصیت‌های متفاوت یک اتفاق هیجان‌انگیز را شکل دهد. نمایش موقعیت ذهنی شخصیت په په را در یک شب شکل می‌دهد؛ اما رفتار او تحلیل نمی‌شود و در سطح باقی می‌ماند. شخصیت‌های نمایش در حد تیپ پرداخت شده‌اند. شخصیت پیژوری به عنوان یک خدمتکار با وفا که سعی دارد وظایف خود را به خوبی انجام دهد منطقی‌ترین کاراکتر نمایش است. رفتار و واکنش‌های او در موقعیت‌های مختلف باور پذیر است. اگر نویسنده بدون توجه به پیش بردن وقایع و موقعیت نمایش به تحلیل و پرداخت شخصیت‌ها توجه می‌کرد بدون شک نتیجه نمایش بسیار قابل توجه می‌شد.

یکی از نکات مثبت نمایشنامه پرداخت ساده و روان و دیالوگ‌های مناسب نمایش است که برای مخاطب نوجوان قابل درک است. نمایش "شب اسرار آمیز په په" را باید یک کمدی موقعیت دانست که ماجرای تردستی شعبده باز و ورود شخصیت‌های خیالی اشخاص را در در موقعیت مضحکی قرار می‌دهد که واکنش آنها برای مخاطب جذاب است. اما برخی دیالوگ‌ها و موقعیت‌ها برای مخاطب آشنا و تکراری است و همین نکته نمایش را تا حدودی تنزل می‌دهد.

"شب اسرار آمیز په په" در کارگردانی با تاکید بر خلق موقعیت‌های کمیک شکل گرفته است. احمد سلیمانی شخصیت‌ها را در موقعیت‌های ویژه‌ای قرار می‌دهد که رفتار و واکنش آنها برای مخاطب ایجاد خنده می‌کند. تاکید بر این ویژگی تا آن حد است که رابطه اشخاص و روایت داستان نمایش و رابطه مخاطب با نمایش دچار فراموشی می‌شود. در صحنه‌های مختلف اعمال شعبده باز می‌خواهد شگفت‌انگیز باشد و برای شخصیت‌ها بخصوص په په ایجاد هیجان کند. اما تاکید بر این نکته باعث شده که تردستی و رفتار شعبده باز برای مخاطب باشد و په په و دیگران فقط شاهد این حرکات به اصطلاح عجیب هستند. موقعیت‌های کمیک وقتی می‌تواند منجر به تأثیر بر تماشاگر شود که شخصیت‌های نمایش از آن تاثیر گرفته باشند.

اما یکی از نکات برجسته نمایش، بازی یکدست و روان بازیگران نمایش است. از این جنبه می‌توان نمایش را یک اثر حرفه‌ای و قابل توجه ارزیابی کرد. بازیگران نمایش در موقعیت‌های مختلف به خوبی هدایت شده‌اند. در صحنه نمایش همه بازیگران برای ایجاد یک موقعیت مضحک و خنده مخاطب هدایت شده‌اند و اگر این تاکید از جانب کارگردان تا این حد مورد توجه واقع نمی‌شد بدون شک نمایش بسیار موفق‌تر اجرا می‌شد. مجید امیری در نقش پیژوری بازی قابل قبول و موفقی دارد. هر چند کار هماهنگ و یکدست هر یک از بازیگران در جای خود قابل قبول است.

احمد سلیمانی در کارگردانی نمایش با حوصله و دقت تلاش کرده از همه عوامل و عناصر صحنه استفاده کند. تاکید او بیشتر بر نقش اشیاء و آکسسوار در صحنه است. ساعت دیواری و حضور پرنده داخل آن، قاب عکس روی دیوار و میز نهارخوری و حتی ضبط صوت - لوازم صحنه هستند که بازیگران نمایش تحت تاثیر آن هدایت شده‌اند. این ویژگی که به نوعی به تئاتر اشیاء نزدیک می‌شود علاقه خاص احمد سلیمانی است که در نمایش قبلی خود یعنی "شام آخر" از آن به خوبی استفاده می‌نماید.

عوامل مختلف کارگردانی چون طراحی صحنه و لباس و موسیقی و نور پردازی عناصر مهم دیگر در شکل‌گیری نمایش هستند. موسیقی در خدمت نمایش است و خود را به اثر تحمیل نمی‌کند. شکل‌گیری موقعیت‌های نمایش با صدای ضبط صوت باعث شده که موسیقی نقش یک شخصیت را در نمایش پیدا کند که آهنگساز نمایش "حامد جهانبخش" با ساخت قطعات متنوع به خوبی این ویژگی را به کار برده است. طراحی صحنه و لباس تاثیر بسیار زیادی در فضاسازی نمایش دارد. در طراحی لباس "مهدی نیک‌روش" با استفاده از رنگ‌های مناسب به خوبی شخصیت‌ها و ویژگی‌های آنها در نمایش را معرفی می‌کند. در طراحی صحنه همین دقت به کار رفته اما یک اشتباه بزرگ در طراحی صحنه نمای خانه این است که نمای بیرونی سقف خانه در فضای داخلی به کار رفته است. طراحی صحنه این ویژگی را دارد که مخاطب مکان را باور می‌کند و تاکید بر ایجاد فضای بیرونی ضرورتی ندارد. از جهتی طرح صحنه به جهت تقسیم بندی انتها و طرفین دچار نقص است. در فضای انتهای صحنه نمای کامل خانه با همه جزئیات آن ایجاد شده است ولی در طرفین در و پنجره به شکل المان ایجاد شده که با بقیه اجزء صحنه هماهنگی ندارد. استفاده مناسب از لوازم و اشیاء یک نکته حائز اهمیت در کارگردانی نمایش "شب اسرار آمیز په په" است. گروه نمایش با دقت در این عامل مهم و استفاده از تجربه‌های گذشته خود نمایشی موفق را اجرا می‌کند.

نمایش "شب اسرارآمیز په په" اجرایی موفق در تئاتر ویژه نوجوانان است. اجرای این نمایش اهمیت نگاه حرفه‌ای و تجربه را در خلق نمایش نشان می‌دهد. تردستی و شعبده بازی اسرار آمیز نمایش در برداشت مخاطب از اثر است که با رضایت سالن را ترک می‌کند.

شهرام کرمی