نمره مردودی کارنامه جهانخواران

آیا برنامه هسته ای کره شمالی یک «مدل» است آمریکایی ها مایلند اینگونه باشد و از دیپلماسی خود درباره کره پس از مورد لیبی به عنوان دومین نمونه موفق دیپلماسی «فشار و مذاکره همزمان» یاد می کنند

آیا برنامه هسته ای کره شمالی یک «مدل» است؟ آمریکایی ها مایلند اینگونه باشد و از دیپلماسی خود درباره کره پس از مورد لیبی به عنوان دومین نمونه موفق دیپلماسی «فشار و مذاکره همزمان» یاد می کنند.

کره شمالی جمعه گذشته علاوه بر تقدیم اظهارنامه برنامه هسته ای خود به آمریکا- که طبعا از این به بعد فرایند بی پایان راستی آزمایی آن آغاز خواهد شد- برج خنک کننده راکتور آب سنگین خود در یانگ پیون را هم منفجر کرد. این اقدام در پی توافقی انجام شد که مدتی قبل در چهارچوب مذاکرات دوجانبه حاصل آمده ولی اجرای آن تا امروز به تاخیر افتاده بود. اگرچه هنوز اطلاع موثقی در دست نیست ولی بعضی منابع گزارش کرده اند که کره در ازای اظهار و سپس نابودسازی برنامه هسته ای خود چند صد تن نفت از آمریکا پاداش گرفته است. جرج بوش رئیس جمهور آمریکا بلافاصله بعد از این اقدام کره شمالی از آن استقبال کرد و آن را «اولین گام در مسیر رسیدن به هدف» خواند. اگرچه بوش درباره چیستی هدف مورد نظرش صراحت به خرج نداد ولی قرائن زیادی وجود دارد که بر اساس آنها می توان نتیجه گرفت هدف چیزی جز «مهار سرکشی استراتژیک کره» و تبدیل آن به یک «کشور پیش بینی پذیر» که به سقف تعیین شده توسط قدرت های جهانی برای پیشرفت خود قناعت می کند، نبوده است. بوش در ماه های پایانی دوران ریاست جمهوری خود به این دستاورد -به عنوان بخشی از پروژه موفق جلوه دادن سیاست خارجی خو ددر سال آخر- نیاز داشت، البته اگر بتوان زمین زدن حریفی لرزان چون کره شمالی را «دستاورد» خواند.

گام بعدی آمریکایی ها، یعنی مرحله بعد از خلع سلاح، این است که برنامه کره را به یک «مدل» تبدیل کنند، چنانکه پیش از این، همین خیال را در مورد برنامه هسته ای لیبی که سرهنگ قذافی در ازای «هیچ» آن را بار کشتی کرد و به آمریکا فرستاد، در سر داشتند. هدف هم ظاهرا این است که متحدان اروپایی و آسیایی متقاعد شوند روش صحیح برای برخورد با برنامه هسته ای ایران هم همین است که در کنار مذاکرات مستقیم به تدریج به فشارها افزوده شود تا زمانی که فشارها از «حد طاقت» ایران بالاتر برود و آن را مجبور به کنار گذاشتن داوطلبانه برنامه خود کند.

مشابه انگاری برنامه های هسته ای ایران و کره شمالی به دلایلی بسیار واضح چیزی بیش از یک اشتباه محاسبه فاحش و عمیقا گمراه کننده نیست و اگر آمریکایی ها بخواهند مدل کره را «تیپ ایده آل برنامه هسته ای کشورهای در حال توسعه» فرض کنند در دام اشتباه مهلکی افتاده اند. توجه به چند نکته زیر در زدوده شدن این توهم از ذهن آمریکا مفید خواهد بود:

۱) برنامه کره شمالی از سال ۲۰۰۳ به بعد ماهیت نظامی پیدا کرد اما برنامه ایران هرگز جنبه نظامی نداشته و نخواهد داشت. معنای روشن چنین امری این است که ایران از برنامه خود «توقعات امنیتی» ندارد و به همین دلیل طبعا آن را در ازای هیچ نوعی از تضمین امنیتی واگذار نخواهد کرد.

کره اما از روز اول هدفی نداشت مگر اینکه برنامه هسته ای خود را ابزاری برای دریافت تضمین های امنیتی از آمریکا قرار دهد. حالا ظاهرا آمریکایی ها حاضر شده اند چنین تضمین هایی را که حکومت کره برای بقای خود سخت نیازمند آنهاست، لااقل روی کاغذ واگذار کنند. در اینصورت واضح است که کره به زعم خود به آنچه می خواسته رسیده و دیگر نیازی به برنامه هسته ای ندارد. در مقابل، ایران اساسا عقیده دارد اولا چیزی به نام تضمین امنیتی آن هم از جانب قدرتی چون آمریکا که بتوان به آن اعتماد کرد وجود ندارد و ثانیا ایران نیازی به تضمین های امنیتی از جانب آمریکا ندارد و بلکه برعکس این امریکایی ها هستند که در منطقه حساسی چون خاورمیانه به دریافت تضمین های امنیتی از ایران محتاجند.

۲) همانطور که گفته شد نگاه کره به برنامه هسته ای خود اساسا ابزاری بود و کره ای ها، هیچ اصالت و ارزش ذاتی برای آن برنامه قائل نبودند. همین ابزارانگاری بود که برنامه کره را در ازای مجموعه ای از مشوق های اقتصادی و ضمانت های امنیتی «معامله پذیر» ساخت. ایران اما برنامه خود را بر مبانی استوار کرده که آن مبانی اساسا قابل مذاکره نیست. برنامه هسته ای ایران برنامه ای کاملا صلح آمیز و منطبق بر مقررات بین المللی است که هدف گذاری های روشن استراتژیک و اقتصادی دارد. مشخصا پی گیری برنامه غنی سازی اورانیوم بر اساس یک تحلیل کاملا واقع بینانه از آینده، بازار انرژی است که ثابت می کند تسلط بر فناوری تولید سوخت هسته ای در کنار منابع سرشار نفت و گاز، موقعیتی بی نظیر در آینده بازار انرژی نصیب ایران خواهد ساخت و این موقعیت مطلقا غیرقابل قیمت گذاری است چه رسد به اینکه قابل معامله باشد.

۳) از جمله عوامل بسیار مهمی که به تسلیم کره شمالی در مقابل آمریکا انجامید ضعف ژئوپلتیکی و فقر مفرط این کشور از حیث مولفه های قدرت ملی بوده است. این بسیار کلیدی است که توجه کنیم به دلایلی که کم و بیش درباره ایران هم صادق است و اختلافات داخلی ۶ کشور مذاکره کننده در رأس آن قرار داشت، آمریکا موفق به وارد آوردن فشار قوی و موثر به کره نشد ولی به دلیل ضعف داخلی سیستم حکومتی کره شمالی، همان مقدار فشار اندک، از «حد طاقت» کره فراتر رفت و آن را به تسلیم کشاند. کره به جز یک سلاح هسته ای و مقداری پلوتونیوم اساسا برگی در اختیار نداشت که بخواهد با استفاده از آنها ضریب مقاومت و قدرت چانه زنی خود را بالاتر ببرد. ضعف شدید اقتصادی در داخل و نبود اراده جدی حکومتی و ملی برای پافشاری بر حفظ توانمندی استراتژیک نیز به روند از پاافتادگی کره سرعت بخشید و نهایتا آن را درست زمانی که دولت بوش «به مانور پیروزی در سیاست خارجی خود» احتیاج مبرم داشت، به تسلیم واداشت. این مقدار اندک از توان مقاومت که از جمله به بی بهره بودن برنامه کره از پشتوانه های ایدئولوژیک بازمی گردد، به هیچ وجه با امکانات بی نظیر و برگ های متعددی که ایران اسلامی در اختیار دارد و هنوز تقریبا هیچ کدام از آنها را هنوز فعال نکرده، قابل مقایسه نیست. اگر زمانی بحث بر سر این بود که حد نفوذ آمریکا در منطقه خاورمیانه چقدر است امروز همه از این حرف می زنند که زمان ترک خاورمیانه توسط آمریکا چه موقع است و آمریکایی ها خود بهتر از هرکسی می دانند که ایران درصدر عوامل به وجودآورنده چنین وضعیتی قرار دارد.

این مقایسه بسیار اجمالی نشان می دهد اگرچه مشکلات انبوه داخلی و خارجی سبب شده سیاست تشویق و تنبیه درباره کره کارگر بیفتد و این کشور را به ورطه گرداب امتیازخواهی بی پایان غرب دراندازد، اما کیس کره شمالی امکان تبدیل شدن به یک مدل را ندارد و حداکثر می تواند به عنوان یک نمونه در کارنامه بلند باج خواهی جهانخواران ثبت شود. کارنامه ای که دور نیست ایران به یکی از معدود نمره های مردودی آن تبدیل شود.

مهدی محمدی