جا باز کردن در دل مردم با تکیه کلام

تکیه‌کلام‌ها بیشتر از طریق تلویزیون وارد فرهنگ عمومی می‌شود تا سینما. دلیل آن کاملا مشخص است. سریال‌های تلویزیونی با استمرار و تکرارشان در طول شب‌ها و هفته‌های پی‌درپی یک …

تکیه‌کلام‌ها بیشتر از طریق تلویزیون وارد فرهنگ عمومی می‌شود تا سینما. دلیل آن کاملا مشخص است. سریال‌های تلویزیونی با استمرار و تکرارشان در طول شب‌ها و هفته‌های پی‌درپی یک کلمه، اصطلاح یا جمله را به مجموعه حرف‌های روزمره مردم اضافه می‌کنند؛ کاری که سینما از انجامش عاجز است.

یک فیلم سینمایی باید خیلی قوی و تاثیرگذار باشد که مردم با یک بار دیدنش دیالوگ‌هایش را به خاطر بسپارند، اما فیلمنامـــه‌نویس سریال تلویزیونی فرصت دارد که دیالوگی را تعمدا در متنش چند باره تکرار کند.

آخرین سریالی که تکیه‌کلام شخصیتش در دهان مردم افتاد «بیدار‌باش»‌ بود. شخصیت گرزین (مجید صالحی)‌ با گفتن جمله «یا علی»‌ در مواقع حساس و خطرناک این کلمه ساده، اما دوست‌داشتنی را به یک تکیه‌کلام تلویزیونی تبدیل کرد.

در مرور سریال‌های تلویزیونی به تکیه‌کلام‌های زیادی برمی‌خوریم که هر کدام تا مدت‌ها از طرف بینندگان مورد استفاده قرار گرفته است.

خانم شیرزاد (شقایق دهقان) در سریال «ساختمان پزشکان»‌ با تکیه‌کلام «واقعا؟»‌ خیلی زود به یک شخصیت محبوب تلویزیونی بدل شد.

او شخصیتی خنگ،‌ دست و پاچلفتی و ساده‌لوحی بود که همیشه از مواجهه با ماجراهای دوروبرش شگفت‌زده می‌شد. او شدت تعجبش را با کلمه سوالی «واقعا؟» به دیگران نشان می‌داد.

مهران مدیری با سریال «شب‌های برره» زبان مکالمه بخشی از کودکان و نوجوانان را متحول کرد. استفاده از کلمات «وگویم» و «وخورم»‌ و چیزهایی از این دست این‌قدر زیاد بود که نگرانی برخی کارشناسان زبان فارسی را در پی داشت. اما گذشت زمان ثابت کرد که جای نگرانی نیست.

چون تاریخ مصرف این تکیه‌کلام‌ها خیلی کوتاه است و معمولا با پایان یافتن پخش یک سریال، پرونده یک تکیه‌کلام هم بسته می‌شود.

رواج تکیه‌کلام‌ها در فرهنگ گفتاری مردم نشان‌دهنده میزان موفقیت یک سریال در جذب مخاطب است.

وقتی می‌شنویم بچه‌ها و بزرگ‌ترها از جملات «مگه چیه؟»، «نون بگیرم»، «لِه لِهم، داغون»، «خوفین» و... زیاد استفاده می‌کنند، متوجه می‌شویم که عروسک‌های مجموعه «کلاه قرمزی» جایشان را در دل مردم باز کرده‌اند.

البته این نکته به این معنا نیست که هر کس می‌خواهد کارش محبوب شود، الزاما باید از تکیه‌کلام استفاده کند. در این مطلب تکیه‌کلام‌هایی را مرور کردیم که جاافتاده‌اند و دهان به دهان گشته‌اند.

به همین تعدادی که نام بردیم تکیه‌کلام‌هایی داریم که در دنیای اثر تلویزیونی مانده‌اند و به دنیای بیرون راه پیدا نکرده‌اند.

جملات و کلمات زائدی که در راستای ویژگی‌های شخصیت نبوده‌اند و به زور در دهان بازیگرها نشانده شده‌اند. خیلی عوامل باید دست به دست هم بدهد تا یک جمله تکرار شونده داخل فیلمنامه به یک تکیه‌کلام محبوب مردمی بدل شود.

وقتی جای یکی از این مولفه‌ها خالی باشد، آن جمله یا کلام نه‌تنها تکیه‌کلام نمی‌شود، بلکه به کار لطمه می‌زند و مخاطب را آزار می‌دهد.

احسان رحیم‌زاده