دارو هایت را مخفی کن

وقتی صحبت سلامت و بیماری می شود وارد حوزه ای از زندگی می شویم که بسیاری ترجیح می دهند مخفی بماند

وقتی صحبت سلامت و بیماری می‌شود وارد حوزه‌ای از زندگی می‌شویم که بسیاری ترجیح می‌دهند مخفی بماند. مکرر دیده‌ایم بیمارانی که داروهای بیماری مزمن‌شان را مخفیانه مصرف می‌کردند. ملاحظات مختلفی هم البته در این میان وجود دارد: «کسی نفهمد این عیب داره» در مورد دختر خانمی‌که برایش تشخیص تالاسمی داده شده بود یا «خانواده شوهرش نفهمند، روش عیب می‌گذارند» یا «مدیرش متوجه نشود بیمار است».

البته سیاست‌های خاص شرکت‌های بیمه‌گذار هم در القای چنین دیدگاهی ‌بی‌تاثیر نیست. حال اگر گروه خاصی از داروها را بیمار مصرف کند انواع برچسب‌ها را هم براحتی به او می‌چسبانند و متاسفانه این امر گاهی در میان جامعه پزشکی هم دیده می‌شود: «وای‌ داروی ضدایدز مصرف می‌کند» به دلیل حساسیت‌های موجود در جامعه ایرانی گروه داروهای هورمونی و داروهای موثر بر رفتارهای جنسی، در دامنه سکوت و پنهان‌کاری بیشتری قرار دارند. البته این به معنای اطلاعات کافی در زمینه داروهای مذکور نیست. معمولا این دسته داروها به صورت درگوشی و با رنگ‌و‌رویی سرخ و ارغوانی در داروخانه از تکنیسین داروخانه به طرز ناشیانه‌ای پرسیده می‌شود در این نوشتار سعی بر آن است که الفبای مصرف دارو و درمان از منظری جدید بررسی شود و تعاملات دارو و بدن را قدری ساده‌تر بازگو کند.

● آب هم داروست

همه ما در طول زندگی، اگر اغراق نباشد، در طول روز با داروهای مختلفی سر‌و‌کار داریم. برای روشن شدن این مدعا، به تعریف دارو نگاهی می‌اندازیم: «دارو ماده‌ا‌ی است که برای تشخیص، درمان، کنترل یا پیشگیری از بیماری به کار برده می‌شود و می‌تواند از منابع طبیعی یا غیر‌طبیعی و عمدتا مصنوعی تهیه شود» با این تعریف اولین و ساده‌ترین دارویی که می‌شناسید چیست؟ استامینوفن؟ آسپرین؟ خیر چندان هم ساده نیست! ساده‌ترین دارو غذاست و شاید بیراه نباشد اگر آب را هم جزو ساده‌ترین داروها تقسیم‌بندی کنیم. به نظر شما آیا می‌توان دارو را هم غذا نامید؟ پاسخ در حالت کلی منفی است. حتی در برخی بیماری‌ها که بیمار قادر به تغذیه دهانی نیست نیازهای تغذیه‌ای او به وسیله فرمول‌های دارویی تامین می‌شود که هرچند نقش تغذیه بیمار را در مدت محدودی بر عهده می‌گیرند ولی باز هم دارو هستند و نه غذا. نیاز بشر پشتوانه اصلی او در کشف و ساخت داروهای جدید بوده به نحوی که امروزه دسته‌های دارویی مختلفی وجود دارند. راستی چگونه است که موجود بودن داروهای یک نسخه را با یک نگاه سریع به قفسه‌ها ‌یا فشار دادن چند دگمه در کامپیوتر می‌توان استنتاج نمود؟ داروها را می‌توان براساس روش‌های مختلفی همچون مکانیسم اثر و پاسخ درمانی آنها در بدن تقسیم‌بندی کرد. مثلا می‌گوییم داروهای مدر. حال در میان داروهای مدر، دسته‌های مختلفی بر اساس ساختمان شیمیایی آنها وجود دارند که تفاوت‌هایی با هم نشان می‌دهند و طبعا کاربردهای بالینی آنها نیز با یکدیگر متفاوت خواهد بود. روش‌هایی نیز برای نشان دادن تقسیم‌بندی داروها وجود دارد که از آن جمله کد ATC است که گاهی در بروشورهای دارویی با آن مواجه می‌شویم و اشاره به روش آناتومیکی ورود دارو به بدن و گروه درمانی ـ شیمیایی آن دارد. این تقسیم‌بندی یا کد بیشتر مورد استفاده مراجع قانونگذار و نظارتی (وزارت بهداشت) و پزشکان، است.

● اثرات دارو

دارو پس از استفاده در بدن تاثیراتی می‌گذارد و به عکس از بدن تاثیر هم می‌پذیرد. در واقع نقش قابلی و فاعلی را همزمان ایفا می‌کند. آنچه در درمان مطلوب واقع می‌شود استفاده از اثر هدایت شده فاعلی داروست که از آن به پاسخ درمانی یاد می‌کنیم. نکته اینجاست که اثرات فاعلی دارو مرتبط با تجویز‌کننده دارو حتی سازنده اولیه داروست. از این روست که نقش درمانگر در چرخه درمان به خوبی مشخص می‌شود. درمانگر در واقع بخشی از روح درمانگری خود را وارد بدن پذیرنده یا بیمار می‌‌کند و غالبا این کار با تجویز دارو یا حالتی نمادین مانند معاینه بیمار یا نوشتن نسخه دارویی نشان داده می‌شود. بنابراین توجه به دارو به عنوان راهی برای جریان یافتن روح درمانگر به پذیرنده بسیار حائز اهمیت است که در علم طب و داروسازی نیز به آن توجه شده است. به عنوان مثال در ساخت دارویی دو میلی‌گرم ماده موثره دارویی قرار است استفاده شود، در حین ساخت این قرص باید توزیع دو میلی‌گرم در همه جای قرص یکسان باشد که لازمه آن توجه و دقت لازم در حین مراحل ساخت داروست و در واقع سازنده بخشی از جانمایه خود را در آن بارگذاری می‌کند.

● ایمان به درمان

باور و قبول درمان مهم‌ترین گام در روند بهبود بیمار محسوب می‌شود. شاید اگر بگویم اساسی‌ترین گام قبول درمان توسط خود بیمار است، عجیب به نظر برسد ولی حقیقت است. قبول درمانگر و تسلیم در مقابل درمان را پذیرش می‌گویند. عواملی بر پذیرش بیمار موثرند که می‌توان مهم‌ترین آنها را امید به درمان توسط بیمار دانست به این مفهوم که اساسا چقدر درمان برای بیمار معنادار است. هزینه‌های درمانی، شکل دارویی و تعداد دفعات مصرف دارو، از سایر عوامل موثر هستند. گاهی برای افزایش پذیرش بیمار بسته‌بندی دارو را تغییر می‌دهند یا از وسایل پزشکی کمکی استفاده می‌شود.

بسیاری از روش‌های طب مکمل در پذیرش درمان توسط بیمار موثر واقع می‌شوند. در واقع بیمار در سیری که می‌کند به این باور می‌رسد که موجودی دوست‌داشتنی است و شایسته برخورداری از نعمت زندگی است. همین جمله ساده گاه مدت‌های طولانی نیاز دارد تا بیمار باور کند و بخواهد خودش را ببخشد و بخشش را از درون جاری سازد.

پذیرفتن نقشی که از دارو انتظار داریم در روند بهبود ما نقش بسزایی دارد. همان گونه که مصرف کورکورانه توصیه نمی‌شود تابعیت مطلق هم در این وادی نیاز به تامل دارد. مصرف دارو از سر اجبار یا تفنن مخرب بوده و می‌تواند منجر به بروز نابسامانی‌های بعدی در جسم و روان بیمار شود و او را هر چه بیشتر از مرکز تعادل دور کند. به همان نسبت دانستن جزئی‌ترین عارضه احتمالی یک دارو ممکن است بیمار را نسبت به دارو دچار وسواس کرده و هر لحظه منتظر بروز یک عارضه در بدن خود بگردد. این عوارض بخشی به صورت جسمی‌ ظاهر می‌شوند که به آنها عوارض جانبی دارو می‌گوییم. لذا بیمار باید نسبت به بیماری و داروهایی که برایش تجویز می‌شود تا حدی اطلاعات کلی داشته باشد. اطلاعاتی که باعث تعامل موثرتر با دارو می‌شود.

● تحصیلکرده‌ها سخت‌پذیرترند

برقراری پل ارتباطی صحیح با بیمار امری ضروری است که باید مورد توجه دقیق کادر درمانی قرارگیرد. انتخاب کلمات ساده و مطابق سطح زندگی بیمار برای توضیح بیماری و روند درمانی‌اش باعث می‌شود بیمار با آسودگی بیشتری به کادر درمانی اعتماد کرده و در نتیجه پذیرش درمانی بیشتری داشته باشد. وقتی خیلی می‌دانیم کمتر گوش می‌دهیم. وقتی اصلا نمی‌دانیم ساده‌تر به توصیه‌هایی که ارائه می‌شود گوش جان می‌سپاریم. گاهی بیمارانی که اطلاعات علمی ‌یا تحصیلی بالایی دارند پذیرش کمتری نسبت به رعایت نکات لازم در حین مصرف دارو و مقاومت بیشتری به درمان نشان می‌دهند.

دکتر ساناز احمدپور