فلسفه اخلاق در دوران یونانی مآبی

پس از مرگ اسکندر کبیر (۳۵۶- ۳۲۳ ق. م) دورانی آغاز می گردد که دوران یونانی مآبی در فرهنگ یونانی نامیده می شود. به دلیل آنکه وفات ارسطو (۳۸۴- ۳۲۲ ق.م) پس از مرگ اسکندر حادث گشت، مورخین عقلی …

پس از مرگ اسکندر کبیر (۳۵۶- ۳۲۳ ق. م) دورانی آغاز می گردد که دوران یونانی مآبی در فرهنگ یونانی نامیده می شود. به دلیل آنکه وفات ارسطو (۳۸۴- ۳۲۲ ق.م) پس از مرگ اسکندر حادث گشت، مورخین عقلی مسلک، فلسفه مابعد ارسطو را یونانی مآبی نام نهاده اند. برخی اندیشمندان، دوران یونانی مآبی را برای تمایز دوران مربوط به فلسفه کلاسیک که متعلق به سقراط، افلاطون و ارسطو است، از دوران فلسفه جدید، بدین عنوان نامگذاری کرده اند. ‏

دو مکتب یونانی مآبی عمده تحت عناوین مکتب رواقی گری (‏Stoicism‏) و مکتب اپیکور گرایی (‏Epicureanism‏) در این دوران ظهور یافت. فلسفه اخلاق در این دوران در ابتدای امر استمرار و نقد اندیشه هایی بود که پیش از آن وجود داشت. از این رو "هگل" (۱۷۷۰- ۱۸۳۱) فلسفه دوران یونانی مآبی را با عنوان فلسفه مابعد ارسطو خوانده و آن را یک فلسفه منفی تلقی می نماید. فلسفه ای که از پشتوانه توجیهی کافی برخوردار نبوده و صرفاً به واگویی اندیشه هایی می پردازد که ماقبل از آن وجود دارد. ‏

می توان فلسفه اخلاق در این دوران را نیز "سعادت گرا" تلقی نمود. با این توضیح که در این فلسفه نیز فضیلت به عنوان اساس و شرطی جهت نیل به سعادت مهم و والا محسوب می گردد. در واقع از جمله مباحث عمده و مطروحه در این دوران ارتباط بین سعادت و فضیلت و ایضاح و تحلیل آن می باشد.

در این مباحث همواره تلاش می گشت تا فلسفه و اخلاق سقراط به عنوان الگو و سرمشقی معرفی گردد و از تفسیر دقیق آن و مشخص نمودن شرایط تحقق سعادت و ایضاح مقدمات و پیش شرط های آن، به نیل جامعه به سوی سعادت حقیقی کمک گردد. الگویی که عقلانیت، فضیلت، خود اتکایی و استغنا از شاخصه های آن به شمار می رود. باید اذعان داشت هر کدام از مکتب های رشد یافته در این دوران شرایطی را برای سعادت اتخاذ نموده که در مجموع سقراط گونه است

از فیلسوفان نامی این دوه می توان به تئوفراستوس (۳۲۷- ۲۸۶ ق.م) و اپیکور (۳۴۱- ۲۷۰ ق.م) اشاره نمود. تئوفراستوس دارای آثار علمی تجربی است.

آثار و دیدگاه های وی به صورت نقل قول ها و تلخیص های اندکی برجای مانده است. فلسفه اخلاق اپیکوروس اندکی غنی تر و دارای منابع زیادتری است. "نامه هایی به منوکیوس" نوشته اپیکور و نیز مطالبی از وی حاوی کلمات قصار و آموزه های اساسی فلسفه او نیز بر جای مانده است. ‏از "زنون" اهل سیتیوم نیز که بنیانگذار رواقی گری اولیه می باشد نیز آثاری به صورت مستقیم یافت نمی شود. در مورد دیگر فلاسفه یونانی مآبی نیز چون پیر هونیزم مطالبی به صورت سرگذشت نامه و آن هم به صورتی محدود می توان یافت نمود. باید اذعان داشت با آنکه در مورد فلسفه این دوران و مکتب رواقی و اپیکوری مدارک کتبی فر اوانی در دست است، اما اغلب این مکتوبات توسط سیسرو و دیگر نویسندگان یونانی و رومی جمع آوری و تهیه گردیده است. ‏با این اوصاف تاریخ فلسفه اخلاق یونانی مآبی اغلب به صورت حدسی بازسازی و تجدید بنا می گردد.

لذا عدم پیش داوری، پرهیز از تحریف و نیز تجزیه و تحلیل عمیق می تواند در دستیابی حقیقی به فلسفه این دوران کارساز گردد. همچنین باید اذعان داشت تمایز صریح بین دوران فلسفه کلاسیک و فلسفه یونانی مآبی به صورت مطلق امکان پذیر نمی باشد. چراکه فلسفه یونانی مآبی دستکم به اندازه فلسفه کلاسیک از اندیشه های سقراط اقتباس گرفته است. ‏می توان گفت فلسفه این دوران از ظرافت های فلسفی، تفاسیر ژرف، استدلال عمیق و استنتاج متقن برخوردار نمی باشد. همچنین باید اذعان داشت که تقریرهای ساده انگارانه و عوام پسند از فلسفه اخلاق در این دوران که از ژرفا و غنای لازم برخوردار نبوده است، نمی تواند برای کسانی که به اندیشه ای نظام مند، دقیق و انتظام یافته دلبستگی دارد، موجه و مقنع جلوه نماید.‏

رضا احمدزادگان

منابع:

کلیات تاریخ فلسفه به زبان ساده، دکتر ملیحه صابری نجف آبادی، تهران: انتشارات سمت: ۱۳۸۹.

مبانی اخلاق در فلسفه غرب و در فلسفه اسلامی، حسن معلمی، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۰

تاریخ فلسفه سیاسی غرب (از آغاز تا پایان سده های میانه)، دکتر عبدالرحمن عالم، تهران: وزارت امور خارجه، موسسه چاپ و انتشارات، چاپ دوم ۱۳۷۸.

تاریخ فلسفه اخلاق غرب، لارنس سی. بکر، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸‏