فلسفه اقتصاد و مضامین آن

فلسفه اقتصاد به بررسی موضوعات ادراکی, روش شناختی و اخلاقی می پردازد که در علم اقتصاد وجود دارند

فلسفه اقتصاد به بررسی موضوعات ادراکی، روش شناختی و اخلاقی می پردازد که در علم اقتصاد وجود دارند. اکنون فلسفه اقتصاد به عنوان یکی از زیر شاخه های اساسی رشته فلسفه درنظر گرفته می شود. بزرگان این رشته عبارتند از آلن بوچانان، دانیل هوسمن، مایکل مک فرسون ، دانیل لیتل، آمارتیا سن و الکساندر روزنبرگ. در این فلسفه توجه اصلی معطوف به موضوعات روش شناسی و معرفت شناسی است مشتمل بر روش ها، مفاهیم، و تئوریهای که به وسیله آنها اقتصاد دان ها تلاش

می کنند تا در مورد فرایندهای اقتصادی، به کسب دانش بپردازند. همچنین فلسفه اقتصاد با روش هایی که در آنها ارزشهای اخلاقی از قبیل رفاه بشر، عدالت اجتماعی و ایجاد تعادل بین اولویت هایی که لازمه انتخاب های اقتصادی است سرو کارداشته و همچنین این ارزشها در استدلال اقتصادی دخیل هستند. استدلال اقتصادی راهکارهایی را برای برقراری عدالت و رفاه بشر ارائه می دهد: مهم تر از آن اینکه، استدلال اقتصادی اغلب فرضیات اخلاقی مهم اما غیر صریح و ضمنی ارائه می دهد که به عقیده فیلسوفان اقتصادی بررسی این فرضیات بسیار ارزشمند است. نهایتا اینکه فلسفه اقتصاد به فرضیات اجتماعی عینی که از سوی اقتصاد دانان ارائه می شود می پردازد. در فلسفه اقتصاد، فلاسفه توجه شان را معطوف به نهادها و ساختارهایی می کنند که منشاء فعالیت ها و تحولات اقتصادی هستند.‏

‏ در فلسفه اقتصاد با این سئوالات و موضوعات مواجه می شویم: "بازار" چیست؟ آیا نهادهای دیگری وجود دارند که از طریق آنها فعالیت اقتصادی مدرن صورت گیرد؟ متغیرهای نهادی که در قالب کلی اقتصاد بازار وجود دارند، کدام متغیرها هستند؟ دولت چه نقشی را در زمینه توسعه اقتصادی می تواند ایفاء کرده و کارایی، برابری، رفاه بشری، تولید و بهره وری یا رشد را ارتقاء دهد؟ ‏

یکی از ابعاد فلسفه اقتصاد که درمحدوده فلسفه علم قرار می گیرد به بررسی ارزش و اهمیت تحلیل اقتصادی به عنوان نوعی دانش تجربی می پردازد. در این مقوله موضوعات اصلی که مورد بحث و بررسی واقع می شوند عبارتند از: دانش اقتصاد در مورد چیست؟ رشته اقتصاد چه نوع اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می دهد؟ رابطه بین علم اقتصاد و دیگر علوم اجتماعی و یا اطلاعاتی که آن علوم ارائه می شود به چه صورت است؟ چگونه علم اقتصاد توجیه و یا ارزشیابی می شود؟ آیا یک تئوری اقتصادی ادعا

می کند که تئوری های انتزاعی ای را درمورد فرایند های اجتماعی واقعی - مکانیسم هایشان ، نیروهای محرک شان، و نهادهایشان ارائه دهد؟‏

تفسیر اقتصادی چه ماهیتی دارد ؟ رابطه بین مدل ها و برهان های ریاضی انتزاعی از یک سو و واقعیت عملی رفتارها و نهادهای اقتصادی از سوی دیگر چیست؟ ‏

ماهیت مفاهیم و تئوریهای اقتصادی با توجه به عقاید اقتصادی ای که پا به عرصه وجود می گذارند ، چیست؟ آیا در پدیده های اقتصادی مقرراتی وجود دارند که تا حدودی وجهه قانونی به خود گرفته باشند؟ ارزش و اهمیت پیش بینی های ارائه شده در اقتصاد چگونه است؟

اگر بخواهیم درک وسیعتری از فلسفه اقتصاد داشته باشیم باید بگوییم فلسفه اقتصاد به مثابه منتقدی دلسوز و درعین حال جدی و سختگیراست که علم اقتصاد را مورد انتقاد قرار می دهد . فلسفه اقتصاد سئوالاتی را که چندان هم غریب و نامانوس نیستند مطرح

می کند که عبارتند از سئوالاتی در مورد ساختار تئوری، اثبات تئوری، کفایت تفسیری و امثالهم. همچنین در مورد معرفت شناسی این شاخه از علوم اجتماعی سئوالاتی را مطرح می کند. به علاوه فلسفه اقتصاد در مورد فرضیات هنجار ضمنی و تلویحی که در اقتصاد وجود دارند به تحقیق و کنکاش می پردازد. این فلسفه به بررسی برخی از مسائل و موضوعات اخلاقی که علم اقتصاد گاها بالاجبار با آنها مواجه می شود مبادرت می ورزد . همچنین این فلسفه بیان می کند که اتخاذ رویکردی وسیعتر و گزیده تر به فرضیات اقتصادی بسیار ارزشمند است؛ که این مهم بدین طریق محقق می شود: استفاده گسترده تر از دیگر رویکردهای تئوریک، بررسی و مطالعه بیشتر نهادهای اقتصادی، توجه بیشتر به رویدادهای اقتصادی و مقایسه آنها با دیگر رویدادها و توجه عمیق تر و دقیق تر به تاریخچه اقتصادی.

چنانچه علم اقتصاد نقشی را که در قرن نوزدهم میلادی ایفا می کرد و در آن زمان به عنوان یک علم اجتماعی موثر و بنیادی شناخته شد، ایفا کند موفق تر خواهد بود. به عبارت دیگر اگر علم اقتصاد تبدیل به عرصه فعالیت جستار اجتماعی شود و توجه اش معطوف به نهادهای اقتصادی و اجتماعی معین که اقتصاد " مدرن" را به وجود می آورند باشد. علمی که به راهکارهای اخلاقی پدیده های اجتماعی که با آنها مرتبط است می پردازد و مایل است که نمونه های متعددی از مدلهای تئوریک را بررسی کرده و درجهت دستیابی به یک درک علمی از فرایندها، نهادها و نتایج اقتصادی تلاش کند.

دانیل لیتل

مترجم: پروین مشتاقی