بعضی ها به جعفری حساسیت دارند

ناگفته های سبزی خوردن در گفتگو با دکترمحمدحسین صالحی سورمقی استاد دانشگاه تهران

گذشته از بعضی عادت‌های بد غذایی مانند خوردن زیاد برنج چرب، در میان ما ایرانی‌ها عادت‌های خوبی نیز دیده می‌شود؛ مثلا مصرف سبزی‌ها به شکل «سبزی خوردن» کنار غذای اصلی یا خوردن میان وعده‌ای متشکل از نان و پنیر و سبزی. البته دانستن مزایا و عوارض احتمالی هریک از سبزی‌های حاضر در سبزی خوردن از دیدگاه علم تغذیه و طب گیاهان دارویی، هم برای افرادی که مشتری پروپا قرص آن هستند، مفید است و هم برای آنها که علاقه چندانی به این همراه غذا ندارند...

سبزی‌های خوش‌مزه و اشتهاآوری که پای ثابت سفره بسیاری از خانواده‌های ایرانی است، هر کدام ویژگی‌های تغذیه‌ای و درمانی خاص خودشان را دارند. خوب است برای شروع، کمی‌درباره خواص چند قلم از سبزی‌های رایج حرف بزنیم، سبزی‌هایی مانند ریحان، ترخون، مرزه، نعناع و جعفری. در این گزارش دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، متخصص فارماکوگنوزی و استاد دانشگاه تهران راجع به این مهم به نکات جالبی اشاره کرده‌اند که می‌توانید در ادامه آنها را مطالعه کنید.

● خانم‌های باردار و شیرده باید بااحتیاط ریحان بخورند!

دکتر صالحی، ویژگی‌های عمده هر یک از این سبزی‌ها را به این ترتیب برایمان توضیح می‌دهد: «تمام گیاهان معطر یا اسانس‌دار مانند ریحان، نعناع، مرزه و... در چهار خاصیت مشترک‌اند: ضدنفخ، ضددرد، ضداسپاسم و ضدمیکروب. اما جدا از این خواص مشترک، هر کدا‌م‌شان ویژگی‌های خاص خودشان را دارند. برای مثال، ریحان که یک گیاه یک ساله معطر و از خانواده نعناع است، خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد و در نتیجه ضدسرطان است. ریحان به دو رنگ سبز و بنفش موجود بوده که گستردگی ریحان سبز بسیار بیشتر از بنفش است ولی هر دوی آنها شیرافزا، آرا‌‌م‌بخش، خواب‌آور و ضدبیماری آلزایمر‌ هستند. البته در مصرف ریحان باید در بعضی موارد احتیاط کرد. در دوران بارداری و شیردهی خانم‌ها نباید بیش از حد معمول ریحان بخورند؛ در حد همان سبزی خوردن ایرادی ندارد ولی مقادیر زیاد و طولانی‌مدت ممکن است خطرناک باشد.»

● مرزه نبین چه ریزه!

مرزه سبزی دیگری است که دکتر صالحی به ویژگی‌های آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «این سبزی علفی یک ساله است از خانواده نعناع که بوی خیلی نافذی دارد و به دلیل تند و تیزی مزه‌اش کمتر به شکل تازه استفاده می‌شود ولی برخی خانواده‌ها در سبزی خوردن‌شان مقادیری مرزه می‌گذارند. مرزه خاصیت ضدمیکروب بالایی دارد، تعریق را کنترل می‌کند و به همین دلیل به‌عنوان گیاه ضدتشنگی برای افراد مبتلا به مرض قند تجویز می‌شود. این گیاه ضد ویروس تبخال، ضدانگل، خلط‌آور، محرک و تقویت‌کننده معده است.» این‌طور که دکتر صالحی می‌گوید، مرزه برای انسان مسمومیت یا عوارضی ندارد اما مصرف بیش از اندازه‌اش، به دلیل تند و تیزی که دارد، ممکن است التهاباتی را در مخاط دهان ایجاد کند.

● نعناع هیچ عارضه‌ای ندارد

حتماً می‌دانید که نعناع یکی از سبزی‌های پرمصرف بوده و در سبزی خوردن نیز به وفور استفاده می‌شود. دکتر صالحی درباره خواص این سبزی می‌گوید: «نعناع یک گیاه بوته‌ای چندساله است که انواع متعددی دارد. از خصوصیات کلی آن می‌شود به این موارد اشاره کرد: ضد تهوع و استفراغ، ضدویروس تبخال، ضدخارش، ضدتب، بازکننده برونش و رفع احتقان، صفرا‌آور و خارج کننده سموم بدن. یکی دیگر از خواص نعناع، ضددرد و مسکن بودن آن است. ضمن اینکه هیچ‌گونه عارضه جانبی یا حساسیتی بعد از مصرف این سبزی تا به حال گزارش نشده است.»

● جعفری و حساسیت نوری!

جعفری هم یکی از سبزی‌های خوش خوراکی است که در سبزی خوردن استفاده می‌شود: «این گیاه از خانواده چتریان یا همان خانواده جعفری است. این سبزی کاهش‌دهنده اسیداوریک بوده و در پایین آوردن فشارخون نیز مفید شناخته شده است. بنابراین مصرف آن به میانسالان توصیه می‌شود. به‌علاوه، منبع ویتامین‌های C و بتاکاروتن است و مواد معدنی مانند آهن و کلسیم دارد. اما چون گیاه قاعده‌آوری است مقادیر زیادش، بیش از ۲۰۰ گرم در روز برای زنان باردار خطر سقط را به همراه دارد. ضمن اینکه بعضی افراد به گیاهان خانواده جعفری حساسیت دارند، به این ترتیب که اگر جعفری مصرف کنند و در معرض نور آفتاب قرار گیرند، روی پوست‌شان تاول و بثورات پوستی ظاهر می‌شود. به این عارضه حساسیت نوری می‌گویند و کسانی که این علایم را داشته باشند نباید گیاهان خانواده جعفری را مصرف کنند.»

● نظر ابن‌سینا درباره ترخون

ترخون یکی دیگر از سبزی‌های معطر سفره سنتی ایرانی است که خصوصیاتی کمی ‌متفاوت از بقیه سبزی‌ها دارد. این سبزی، گیاه علفی چندساله‌ای است از خانواده کاسنی: «این گیاه منبع مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، آهن، منیزیم، سدیم و پتاسیم است. این ماده غذایی هم علاوه بر خصوصیات کلی گیاهان معطر یعنی ضداسپاسم، ضددرد، ضدنفخ و ضدمیکروب بودن، خواب‌آور، ضدالتهاب و آماس و مسکن درد دندان نیز هست.» البته این‌طور که دکتر صالحی می‌گوید، در کتاب قانون ابن‌سینا ذکر شده که ترخون دارای نیروی مخدر ضعیف است؛ شاید مسکن بودن‌اش هم به همین دلیل باشد. خوردن ترخون برای درمان زخم‌ها و جوش‌های دهان و دندان نیز مفید شناخته شده است از این رو، به شما توصیه می‌کنیم حتما آن را در میان اجزای سبزی خوردن‌تان بگنجانید.

سارا هاشمی‌نیک