خوشبینانه و امیدوارکننده, اما کم اثر

مجمع جهانی اقتصاد, که بیشتر با نام محل برگزاری آن یعنی داووس و به عنوان ”اجلاس داووس“ شهرت دارد, اکنون به عنوان نمادی از تلاش های پیگیر در امر جهانی سازی نزد محافل مهم و معروف سیاسی و اقتصادی جهان جایگاه ویژه ای یافته است, به طوری که شرکت در این جلسات و آگاهی از روند مذاکرات در برنامه های کاری و دستور جلسه ها و مسافرت های شخصیت های مهم و خبرساز دنیا گنجانده می شود

این جلسات در عین حال فرصتی است برای ملاقات‌های حاشیه‌ای و تبادل‌نظر و تجدید دیدار مقامات دولتی و بخش خصوصی کشورهای جهان همجنین سازمان‌های غیردولتی (NGOs) نیز در این اجلاس حضور فعال دارند. علاوه بر آن بخش خصوصی کشورها نیز به همراه محافل دانشگاهی و کانون‌های تفکر و اندیشه (Think Tanks) در این نشست فعالانه حضور می‌یابند. در خلال روزهای ۲۶ تا ۳۰ ژانویهٔ ۲۰۰۵ ”مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum)“ اجلاس سالانهٔ خود را طبق روال همه‌ساله در شهر داووس سوئیس برگزار کرد. در نشست امسال داووس، حدود دو هزار شخصیت جهانی در مذاکرات شرکت داشتند که در بین آنها شخصیت‌هائی در مقام ریاست‌جمهوری، نخست‌وزیران فعلی و اسبق، وزیران و رؤسای بانک‌های مرکزی، مدیران شرکت‌های بزرگ چندملیتی، روزنامه‌نگاران معروف و سایر شخصیت‌های خبرساز جهان حضور داشتند. طبق معمول همه‌ساله، هزاران پلیس و مأمور مخفی نیز برقراری امنیت اجلاس را برعهده داشتند تا هر نوع تظاهرات ضد جهانی‌سازی را تحت کنترل درآورند. ولی امسال برخلاف سال‌های گذشته از تظاهرات پرسروصدا و جنجالی خبری نبود. زیرا فعالان ضدجهانی‌سازی، هم‌زمان، اجلاس جداگانه‌ای در کشور برزیل ترتیب داده بودند تا خواسته‌ها و اعتراضات خود را مطرح سازند. اولین اجلاس هم‌زمان با مخالفین جهانی‌سازی سال گذشته در کشور هند برگزار شد. مباحث مطرح شده در اجلاس امسال داووس از جامعیت و تنوع برخوردار بود؛ مباحثی همچون: حفظ محیط‌زیست، دورنمای اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۵، جلوگیری از گسترش فقر در جهان، برقراری ثبات در خاورمیانه، حاکمیت جهانی از طریق اقتدار سازمان‌های بین‌المللی، آمورش و پرورش و جهانی‌سازی عادلانه. در جلسهٔ عمومی ۳۰ ژانویه، افزون بر مباحث مطرح شده، موضوعاتی که باید در دستور کار اجلاس در سال ۲۰۰۶ قرار بگیرد نیز تعیین گردید. در این نشست همچنین برنامه‌ٔ کاری در مورد فقرزدائی و حفظ محیط‌زیست به تصویب رسید. این برنامه موضوعات زیر را شامل می‌شود:

- ایجاد صندوقی برای تسریع کمک به فقیرترین کشورها از جمله از طریق بخشودگی بدهی‌های خارجی آنها؛

- بهره‌گیری از فن‌آوری برای کاهش گازهای گلخانه‌ای (CFC)؛

- و حذف موانع تجاری و تعرفه‌‌ای که مانع بهره‌مندی کشورهای فقیر از مزایای رشد اقتصادی در جهان شده است.

حذف موانع بازرگانی و فقرزدائی

در نشست امسال داووس، ”جان هاوارد“، نخست‌وزیر استرالیا، در سخنرانی خود که انعکاسی از دیدگاه‌های حاضران در جلسه بود به این نکته اشاره داشت که بهترین کمک در راه فقرزدائی، کاهش یا حذف موانع تجاری برای کشورهای فقیر است. وی افزود کشورهای توسعه‌یافته می‌توانند موانع تجاری را که در برابر ورود کالاهای کشورهای فقیر وضع کرده‌اند کاهش داده و نهایتاً حذف کنند.

در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دسترسی کشورهای در حال توسعه به بازارهای کالا و خدمات در کشورهای توسعه‌یافته به مراتب ارزشمندتر از کمک اقتصادی به کشورهای در حال توسعه است. البته نخست‌وزیر استرالیا به این نکته اشاره نکرد که در فاصلهٔ اجلاس سال گذشته و امسال آیا میزان دسترسی کشورهای در حال توسعه به بازارهای کشورهای صنعتی بیشتر و یا کمتر شده است. برخی سخنران‌ها نیز به این نکته اشاره داشتند که موضوعات مورد بحث در اجلاس و معضلات جهانی، ضمن تنوع، به هم وابسته و در هم تنیده‌اند. به بیان دیگر نباید مصائب و مشکلات اقوام دوردست را به فراموشی سپرد. همین امر ایجاب می‌کند که اهداف مختلف به‌طور موازی و هم‌زمان دنبال شود.

از جمله پیشنهادهای شرکت‌کنندگان، اعطاء تسهیلات مالی به نیازمندترین اقشار جوامع با سرعت و تداوم بیشتر بود. همچنین برای پیشبرد سیاست یا رویهٔ جهانی‌سازی بر مبنای اصولی عادلانه و گسترش بازرگانی منصفانه، تأکید گردید که مذاکرات تجاری ”دور دوحه“، که در شیخ‌نشین‌ قطر در جریان است، هرچه سریع‌تر تکمیل شده، اصول تجارت آزاد، آزادسازی تجاری در بخش خدمات و اعطاء امتیازات بازرگانی متقابل مورد توجه قرار گیرد.

جلوگیری از تخریب محیط‌زیست

با وجود آنکه آمریکا از امضاء پیمان کیوتو، که مربوط به کاهش آلاینده‌های صنعتی است خودداری کرده است، ال گور معاون رئیس‌جمهور سابق آمریکا در نشست امسال اذعان کرد که بشر اکنون در آستانهٔ وارد آوردن خسارات جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست است؛ محیط‌زیستی که تحقق دیگر هدف‌های این اجلاس در گرو حفظ آن است. گرچه دیگر سخنرانان اجلاس تا بدین حد نسبت به آینده محیط‌زیست بدبین نبودند. ”دیوید رانالز“ رئیس انستیتو بین‌المللی توسعهٔ پایدار از کشور کانادا یکی دیگر از سخنرانان بود که به برخی از تحولات مثبت در زمینهٔ محیط‌زیست، از جمله امضاء پروتکل کیوتو از جانب روسیه و اجرائی شدن پروتکل مذکور از تاریخ ۱۶ فوریه سال ۲۰۰۵ میلادی، اشاره کرد. وی در سخنان خود پیشگیری از تغییرات غیرعادی آب و هوا را بزرگترین چالش‌های رویاروی بشر در ۱۵ سال آینده دانست. مقصود امروزین از مفهوم حفظ محیط‌زیست، دور نگهداشتن مردم از زیست‌بوم‌های حفاظت‌شده نیست، بلکه استفادهٔ پایدار از منابع طبیعی است. از همین‌رو برخی شرکت‌کنندگان ابزار علاقهٔ آمریکا را به حفظ محیط‌زیست مورد تردید قرار دارند، ولی ”دانیل استی“ از مرکز قوانین و سیاست‌های زیست‌محیطی دانشگاه ”ییل“ آمریکا به این نکته اشاره کرد که آمریکا از لحاظ شاخص پایداری محیط‌زیست (Environment Sustainability Index) در ردهٔ چهل و پنجم جهان قرار گرفته که چندان نومیدکننده نیست. حاکمیت جهانی از طریق اقتدار سازمان‌های بین‌المللی به استثناء برخی نکات امیدوارکننده همچون اجراء پروتکل کیوتو (البته کماکان با مخالفت و بدون شرکت آمریکا)، پیشرفت در راه افزایش اقتدار سازمان‌های بین‌المللی برای دستیابی به حاکمیت جمعی و جهانی، بسیار کند بوده و بر عکس در مواردی جهان شاهد اقدامات خوسرانه و تک‌روی‌های تأسف‌‌بار بوده است. برای مثال یکی از سخنرانان در مباحث خود به این موضوع اشاره داشت که حاکمیت جهانی و مشترک از طریق سازمان‌های بین‌المللی مقتدر و احتراز از اقدامات یک‌جانبه نیازمند تعهد کشورها به آینده‌ای مشترک است، ولی هنوز این تعهد دسته‌جمعی حاصل نشده است. به همین دلیل شکاف میان کشورهای فقیر و غنی در حال افزایش است. ساختار کنونی شورای امنیت سازمان ملل‌متحد و برخورداری چند کشور از حق وتو نیز کمکی به حاکمیت جهانی نمی‌کند، بلکه به‌عکس کار را پیچیده‌تر می‌کند. یکی از سخنرانان نیز به این نکته اشاره کرد که مبارزهٔ جهانی با فساد در ۱۰ سال گذشته پیشرفتی نداشته و همین امر رشد و گسترش دموکراسی را کند و امنیت جهانی را دچار مخاطره کرده است.

جهانی‌سازی عادلانه

بسیاری از شرکت‌کنندگان در اجلاس داووس اعتقاد داشتند نابرابری‌های ناشی از جهانی‌سازی را می‌توان با اصلاح نحوهٔ تصمیم‌گیری در نهادهای مالی و پولی بین‌المللی، مبارزه با فساد و گسترش جامعهٔ مدنی، کاهش داد. به باور آنان دلیل عمدهٔ ناعادلانه بودن جهانی‌سازی، عدم دسترسی کشورهای در حال توسعه به بازارهای کشورهای پیشرفتهٔ صنعتی است. از همین‌رو جهانی‌سازی عادلانه مستلزم داشتن تعهد سیاسی نسبت به تحقق این دسترسی از سوی کشورهای جهان است. آنان همچنین اذعان کردند که عادلانه شدن فرآیند تصمیم‌گیری در نهادهای پولی و مالی بین‌المللی روند جهانی‌‌سازی را منصفانه‌تر می‌کند.

به هر روی انجام اصلاحات در این نهادها که چندسال پیش مطرح شد، هنوز آغاز نشده حتی پرداخت وام توسط نهادهای مذکور به کشورهای فقیر تأثیر اندکی در زندگی مردم این کشورها داشته است. برخی از شرکت‌کنندگان در اجلاس نیز به این نکته اشاره داشتند که جهانی‌سازی در برخی موارد مؤثر واقع شده است. برای مثال در آسیا فرآیند جهانی‌سازی باعث تسریع رشد اقتصادی برخی کشورها مخصوصاً کشورهای آسیای جنوب شرقی شده است؛ به‌طوری‌که نسبت جمعیت زیر خط فقر مطلق در منطقهٔ آسیا از ۷۶ درصد کل جمعیت در سال‌های دههٔ ۱۹۷۰ به ۱۵ درصد کاهش یافته است. اکنون حتی مخالفین جهانی‌سازی هم ”قطع ارتباط“ با اقتصاد جهانی را به کشورهای در حال توسعه توصیه نمی‌کنند.

چشم‌انداز اقتصادی در جهان در سال ۲۰۰۵

براساس شواهد موجود چشم‌انداز اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۵ روشن و امیدوارکننده است و رشد سریع اقتصادی سال گذشته در سال جاری میلادی نیز ادامه خواهد یافت. در آمریکا رشد تقاضای مصرفی و هزینه‌های سرمایه‌ای باعث تقویت و تسریع رشد اقتصادیشده است. ژاپن برای اولین‌بار پس از ۱۰ سال رشد پایدار اقتصادی را به‌دلیل افزایش تقاضای خصوصی و نه تشویق‌های مالیاتی تجربه می‌کند. حتی اروپا نیز که همواره از نظر رشد اقتصادی در مقایسه با آمریکا، و ژاپن، عملکرد ضعیفی داشته است در نیمهٔ دوم سال ۲۰۰۵ شاهد افزایش آرام رشد اقتصادی خواهد بود. کشورهای در حال توسعه نیز در مجموع عملکرد روشن و امیدوارکننده‌ای خواهند داشت. کشورهای صادرکنندهٔ نفت با توجه به بالا بودن نسبی بهاء نفت (حتی پس از کاهش‌های اخیر)، شاهد رشد فعالیت‌های اقتصادی خواهند بود و کشورهای آسیای جنوب شرقی با وجود زلزله مهیب و طوفان اقیانوسی ”سونامی“ سهم در خور توجهی در رشد اقتصادی جهان خواهند داشت.

تنها منطقهٔ آسیب‌پذیر، کشورهای واقع در پائین صحرای آفریقا هستند که سال‌ها است به‌دلیل عدم ثبات سیاسی، خشکسالی و قحطی، کماکان متکی به کمک‌های بشردوستانهٔ سازمان‌های امداد بین‌المللی و سازمان‌های اقتصادی جهانی خواهند بود.

در این میان کسری‌های ”دوگانه“ در اقتصاد آمریکا، یعنی کسری در حساب جاری موازنه پرداخت‌ها و کسری بودجهٔ آن کشور، همچنان موجب نگرانی بسیاری از کارشناسان اقتصادی جهان است. به‌خصوص کسری در حساب جاری موازنه پرداخت‌ها، که در سال ۲۰۰۴ برای اولین‌بار از رقم نجومی ۶۰۰ میلیارد دلار فراتر رفت، از هم‌اکنون باعث شده دارندگان دارائی‌های دلاری در خارج از آمریکا نگران کاهش بیشتر ارزش این ارز در بازارهای بین‌المللی شده، دارائی‌های دلاری خود را با یورو و سایر اسعار قابل تبدیل بین‌المللی معاوضه کنند. در چنین حالتی ارزش دلار بیش از پیش کاهش خواهد یافت.البته چنین رویدادی در کوتاه‌مدت محتمل به‌نظر نمی‌رسد، ولی از هم‌اکنون آثار و علائم بروز یک بحران عظیم مالی در جهان در چشم‌انداز بلندمدت هویدا است. هرچند اجلاس داووس با خوشبینی و امیدواری نسبت به آیندهٔ اقتصادی جهان خاتمه یافت؛ ولی نکتهٔ مهمی که در این اجلاس و دیگر همایش‌های بین‌المللی به چشم می‌خورد، نبود یک راهکار منظم و دائمی برای پیگیری تصمیمات و قطعنامه‌ها است. به‌خصوص از آن‌رو که در اجلاس‌های سالانه، گزارشی از عملکرد سال گذشته و اجراء یا عدم اجراء مصوبات و تصمیمات سال قبل ارائه نمی‌شود. در نبود این‌گونه پیگیری‌ها، نشست‌هائی از این قبیل، صرفاً به محلی برای ملاقات‌ها و درد دل‌ها و احیاناً انعکاس پاره‌ای موفقیت‌ها تبدیل می‌شود، بدون آنکه اثرات مؤثر و ملموسی برای ارتقاء سطح زندگی، کاهش تنش‌های بین‌المللی و همبستگی بیشتر مردم جهان داشته باشد.