به این همه فارغ التحصیل نیاز نداریم

گفت و گو با دکتر محمدرضا خاکی, مدیر گروه نمایش دانشگاه تربیت مدرس

دکتر محمدرضا خاکی معتقد است حجم بالای دانشجویان رشته تئاتر در دانشگاه‌ها میزان عرضه و تقاضا را در بازار کار دچار تنش کرده است. در عین حال زیرساخت‌های موجود برای ایجاد بازارکار برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته نمایش آن طور که باید توسعه نیافته است.

مدیر گروه نمایش دانشگاه تربیت مدرس -که فقط در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو می‌پذیرد- اصرار زیادی روی کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها دارد و برای رسیدن به این راه کاهش کمیت، ایجاد تعادل میان نیازها همراه با مطالعه و کار علمی را پیشنهاد می‌دهد.

دکتر خاکی در باب مشکلات آموزش رشته تئاتر در دانشگاه‌ها با ما به گفت و گو نشست که خواندن آن برای شما هم خالی از لطف نیست.

▪ دانشگاه تربیت مدرس صرفاً در مقطع کارشناسی ارشد دانشجو می‌پذیرد، بنابراین سطح آموزش این دانشگاه و دانشجویانش با سایر دانشگاه‌ها متفاوت است. به نظر شما چند درصد از دانشجویان بعد از فارغ‌التحصیلی موفق به ورود به بازار کار می‌شوند و تکلیف بقیه چه می‌شود؟

ـ آمار دقیقی در این زمینه نداریم، اما استنباط کلی من راجع به وضعیت کار در این رشته این است که بخش قابل توجهی از دانشجویان تئاتر پس از فارغ‌التحصیلی نمی‌توانند در رشته خودشان مشغول به کار شوند، در نتیجه جذب بازار کار در محیط‌های دیگر می‌شوند در واقع کمتر دانشجویی می‌تواند در ارتباط با رشته تحصیلی خود مشغول به کار شود. همان طور که خود شما هم قبل از گفت و گو اشاره کردید وضعیت کار دانشجویان نامشخص است. دانشگاه مسئولیتی در ارتباط با ایجاد شغل ندارد و به آموزش صرف می‌پردازد و بازار کار مسأله دیگری و در مورد این رشته اصلا بازاری کاری موجود نیست . امروز هیچ نسبت متعادلی میان عرضه و تقاضا وجود ندارد و علت‌های گوناگونی در این راستا وجود دارد. فکر می‌کنم در شرایط موجود به این تعداد فارغ‌التحصیل در رشته تئاتر نیاز نداریم. چون فضای کاری برای آنان ایجاد نشده است. چشم‌انداز مشخصی هم نمی‌توان در این راستا در نظر گرفت. تا زمانی که فضای تئاتر در بخش خصوصی ایجاد نشود و حمایت‌های لازم در این زمینه صورت نگیرد، همچنان در زمینه بازار کار با معضل روبه‌روخواهیم بود .

▪ به نظر می‌رسد افزایش دانشجویان باعث افت کیفیت تحصیلی هم شده و با توجه به فضای کاری، نوعی سرخوردگی میان دانشجویان پدیدار شده است. من هم معتقدم میزان پذیرش دانشجویان کاهش یابد تا سطح آموزش هم بالاتر رود بدین ترتیب شاید میزان عرضه و تقاضا در بازار کار هم به سمت یک تعادل نسبی حرکت کند.

ـ بله. اتفاقاً در سمینار تئاتر دانشگاهی راجع به این موضوع صحبت کردم و این خواسته من از سال‌ها پیش است. این کمیت به هیچ عنوان راضی کننده و پاسخگوی نیازها نیست. توسعه در کمیت در حال افزایش است. در بخش‌های خصوصی دانشکده‌های مختلف تأسیس می‌شوند، در حالی که در زمینه زیرساخت‌های لازم هیچ توسعه‌ای صورت نگرفته است. ساختارهای تئاتری در حال حاضر دچار نقصان است. تئاتر ما حتی از داشتن یک نشریه تخصصی که بتواند مطالب روز تئاتری در ایران و دنیا را منعکس کند،بی بهره است. پس در وضعیت فعلی نمی‌توان به افزایش سطح آموزش در این حوزه امیدوار بود. تئاتر ما از بنیاد، دولتی، نظارتی و کنترلی است، بنابراین این تصور وجود دارد که نمی‌شود بخش خصوصی در تئاتر ایجاد کرد. این تصور درستی نیست ، به گمان من این امکان وجود دارد اما نه به معنای رایجی که امروز در سایر حوزه‌ها هست ! باید بودجه حمایتی به تئاتر خصوصی داد تا بتوانند فعالیت کنند و فضای کار به وجود بیاورند.

تئاتر نیازمند سالن است ولی امروزه تمام تصور ما از تئاتر، مجموعه تئاترشهر است. در حالی که می‌توان فضاهای جدیدی را در شهر برای تئاتر ایجاد کرد. فضا‌هائی ساده و کم هزینه . این تجربه قبلاً در ایران رخ داده است.

▪ منظور شما کارگاه نمایش و... است؟

ـ بله. دقیقاً. باید حمایت صورت بگیرد تا فضاهای جدیدی احداث شود. متأسفانه حتی در فرهنگسراهای ما گروه‌های ثابت تئاتری وجود ندارد.

در حاصل حاضر، وزارت ارشاد و شهرداری متولی تئاتر هستند و به صرف حمایتی که از تئاتر دارند، در زمینه بخش خصوصی وارد نخواهند شد و امکاناتشان را در اختیار گروه‌های خصوصی نخواهند گذاشت.

پس معلوم می‌شود که این نهادها متولی تئاتر نیستند. وقتی امکاناتشان را در اختیار گروه‌ها قرار نمی‌دهند، پس مشغول به چه کاری هستند و چرا عنوان حامی تئاتر را روی خود گذاشته‌اند؟!

ده‌ها نمایش بزرگ دنیا توسط شهرداری‌ها راه‌اندازی شده و اداره می‌شود.

▪ فرهنگسراها دارای سالن‌های تئاتری خوبی هستند اما متأسفانه رسم بدی در این مراکز که با مالیات مستقیم مردم ساخته شده، پایه‌گذاری شده است. در حال حاضر مدیران فرهنگسراها حاضر هستند، سالن‌هایشان تعطیل باشد ولی گروه‌های غیر در آنجا تمرین نکنند! و این ضعف بزرگی در ساختار اداری فرهنگسراهاست.

ـ این مسأله کاملاً روشن است.

▪ خب. حالا که نهادها و ارگان‌ها همکاری نمی‌کنند، بهتر است دانشگاه رویکرد جدیدی داشته باشد. دانشگاه باید در امر حمایت از تئاتر خصوصی با توجه به امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری که دارد پیش‌قدم شود. به نظر شما چرا تاکنون چنین اقدامی در دانشگاه‌ها صورت نگرفته است؟ خود شما به عنوان مدیر گروه نمایش چرا تاکنون اقدامی نکرده‌اید؟

ـ به گمان من، اگر قرار باشد چنین حمایتی در دانشگاه صورت بگیرد، خیلی محدود خواهد بود و نمی‌تواند تأثیر عمده‌ای در روند تئاتر داشته باشد. دانشگاه‌ها، فضایی برای آموزش هستند. لازمه این کار این است که بودجه‌ای مستقل برای اجرای گروه‌های ثابت در نظر گرفته شود. باید به این نکته توجه داشت که دانشگاه محل گذر است. در دانشگاه هیچ گروهی ماندگار نخواهد بود، چرا که دانشجویان می آیند فارغ‌التحصیل می‌شوند و می‌روند.

رشته تئاتر، رشته‌ای علمی-کاربردی است و نیاز به کار عملی و کسب تجربه هم در دانشگاه به شدت احساس می‌شود. قبل از انقلاب، گروه‌های دانشجویی زیادی مثل گروه تئاتر "پیاده" مشغول فعالیت بودند و اعضای گروه همچنان با قدرت به کارشان در سینما و تئاتر ادامه می‌دهند.

اعضای گروه تئاتر پیاده هم سن و سال من هستند. زمانی که آنها مشغول به کار بودند، فضا و نسبت دانشجویان در قیاس با امروز متفاوت بود. همین دانشکده هنرهای زیبا در آن زمان، سالی ۱۵-۱۴ نفر دانشجو می‌پذیرفت.

▪ در حالی که امروزه بیش از ۱۰۰ نفر دانشجو در هر سال در دانشگاه‌ها پذیرفته می‌شوند.

ـ بله. امروزه تعداد دانشجویان زیاد شده و واقعاً فضایی وجود ندارد که بتوان در اختیار دانشجویان قرار داد. تعداد دانشجویان آن زمان محدودتر بود، علاقه‌مندی و انگیزه بالاتری وجود داشت و استادان هم فرصت این را داشتند که وقت بیشتری برای دانشجویان بگذارند ؛ اما امروز استادان ما تخت گاز در حال درس دادن هستند. ما فقط فرسوده می‌شویم. استادان مرتب از این کلاس به آن کلاس و از این دانشکده به آن دانشکده در حال رفت و آمد هستند و این به خاطر تعداد بالای دانشجویان است.

بحثی راجع به سطح علمی و به روز بودن دانشجویان را در اول گفت و گو مطرح کردید. من فکر می‌کنم میزان علم و دانش استادان هم تا حدی کاهش یافته و علت این امر را من حضور در رده‌های مدیریتی و سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی و... می‌دانم که فرصتی برای مطالعه و تحقیق و آموزش بهتر برای آنان باقی نگذاشته است. همچنین در حال حاضر بیشتر اعضای هیأت علمی دانشکده‌های تئاتری در رده‌های مدیریتی مشغول به فعالیت هستند و آنان هم همواره با کمبود وقت مواجه می‌شوند. در طی همین فرآیند، کیفیت آموزش در دانشگاه‌ها پایین آمده و دانشجویان هم بدون آموزش و مهارت کافی از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند. حتی در مقطعی مثل کارشناسی، پس از فراغت از تحصیل به دلیل کمبود بازارکار، و همچنین نیاز دانشگاه به مدرس، به عنوان استاد به دانشگاه بازمی‌گردند و به تدریس مشغول می‌شوند و نتیجه این فرآیند، کاهش کیفیت آموزش را در پی دارد.

خود شما به خوبی به این وضع اشاره می‌کنید و من هم معتقدم این شرایط هم بخشی از نابسامانی وضعیت آموزش ماست. باور کنید من هم نمی‌دانم چه معیاری برای انتخاب مدرس تئاتر در دانشگاه وجود دارد. در حال حاضر استادی به خاطر این که بازیگر مشهوری است و معمولاً این شهرت را از سینما و تلویزیون به دست آورده، می‌تواند در دانشگاه تدریس کند! در حالی که این مسأله دو مقوله متفاوت است و لزوماً هر بازیگر خوبی نمی‌تواند مدرس خوبی باشد، اما امروزه این اتفاق می‌افتد. استادانی را می‌شناسم که از درس‌های من نمره خیلی بالائی نگرفته‌اند و میزان دانش تئاتر و توانایی‌های آنان را به خوبی می‌شناسم اما در حال حاضر در دانشگاه مشغول تدریس هستند. من می‌گویم:"امروزه چه کسی در دانشگاه تئاتر درس نمی‌دهد؟!" نگویید: "چه کسانی درس می‌دهند؟!". این وضعیت وجود دارد و من هم تا به حال نشنیده‌ام که "مارلون براندو" یا "داستین هافمن" چون بازیگران خوبی هستند در دانشگاه تدریس کنند. دانشگاه فضای مطالعه ، پژوهش و کسب دانش است.

▪ شما به عنوان مدیر گروه هیچ وقت این مسائل را با مسئولان آموزش دانشکده در میان گذاشته‌اید؟

ـ آموزش در دانشکده یک سیستم تعریف شده است؛ البته نه به این معنا که نمی‌توانیم در آن تغییر ایجاد کنیم. یک طرح برای تصویب باید از گروه به دانشکده، از دانشکده به دانشگاه، از دانشگاه به وزارت علوم و از وزارت علوم به شورای عالی انقلاب فرهنگی منتقل شود تا یک واحد درسی تعریف یا تغییر کند. بنابراین نیازمند رویکردی جدید در این زمینه هستیم تا بتوانیم مشکلات را ریشه‌ای حل کنیم. به کمان من باید در محدود کردن تعداد دانشجو، گزینش و روش انتخاب و در سرفصل درس ها تغییر ایجاد کرد واین کار را با همکاری گروه‌های آموزشی دانشکده‌ها ، نماینده وزارت علوم و سازمان سنجش انجام داد ...و همه این کارها را در جهت بهبود وضع کیفی آموزش در این رشته عملی کرد.

مهرداد ابوالقاسمی