چرا هری پاتر

واقعیت این است که من هنوز هم افسانه ها و قصه های تخیلی را دوست دارم هر وقت بیکار می شوم, مجموعه افسانه های ایرانی را که گردآوری شده و روایت های مختلف قصه های قدیمی مثل سلطان مار, ملک ابراهیم و را با ذوق می خوانم

واقعیت این است که من هنوز هم افسانه‌ها و قصه‌های تخیلی را دوست دارم. هر وقت بیکار می‌شوم، مجموعه افسانه‌های ایرانی را که گردآوری شده و روایت‌های مختلف قصه‌های قدیمی مثل سلطان مار، ملک ابراهیم و... را با ذوق می‌خوانم. وقتی دبیرستانی بودم شب‌ها هزار و یک شب می‌خواندم. در کنار افسانه‌های ایرانی، قصه‌های برادران گریم را هم دوست دارم و فکر می‌کنم کار خیلی ارزشمندی است. همه این‌ها را گفتم که فقط بگویم من هیچ مشکلی با افسانه و تخیل ندارم اما سوال اصلی شما درباره پدیده‌ای به نام «هری پاتر» است.

تصور من این است که هری پاتر حاصل رعایت ظرایفی است که نسل مخاطب آن گرفتارش هستند. از منظر روانشناسی که به قضیه نگاه کنید. در سنین رشد و نوجوانی، گرایش به سمت خواندن افسانه‌ها و داستان‌های تخیلی بیشتر می‌شود. یعنی نوجوان ۱۲ تا ۱۵ سال به طور طبیعی علاقه مند است که با قصه‌های تخیلی رو به رو شود و به دنیای پریان و جادو راه پیدا کند ولی این در مورد تمام نوجوانان صدق نمی‌کند. من به خاطر موقعیت کاری‌ام سال‌هاست که با کودکان و نوجوانان و هرچه مربوط به شعر و قصه این گروه‌های سنی است در ارتباطم. اینکه با قاطعیت بگوییم همه نوجوانان دختر و پسر عاشق داستان‌های هری پاتر هستند، صحت ندارد.

گروه‌هایی که اهل مطالعه جدی ترند و به اصطلاح کتابخوان‌های حرفه‌ای هستند به سمت داستان‌های رئال و ماجراهای زندگی طبیعی نوجوانان بیشتر گرایش دارند مثلا این طیف «اریش کستنر» را خیلی بیشتر دوست دارند و حتی ژول ورن را با علاقه بیشتری می‌خوانند. کتابهایی مثل زنان کوچک، باخانمان، کلاس پرنده، پولینا، مادر و نظایر آن میان طیف کتابخوانان نوجوان از اعتبار بیشتری برخوردارند. شاید برایتان جالب باشد که بگویم من دو مجموعه از کتابهای هری پاتر را در دفتر کارم دارم و به این خاطر که ما با کودکان و نوجوانان به طور مستقیم در ارتباطیم، بسیاری مواقع حتی خودم به بچه‌ها پیشنهاد خواندن هری‌پاتر را داده‌ام و گاهی با پاسخ منفی نوجوانان هم رو به رو شده‌ام. این گروه همان کتابخوانان حرفه‌ای نوجوان هستند که با کتاب زندگی می‌کنند. یکی از دلایل موفقیت مجموعه هری پاتر، ساخت موفق فیلم‌های آن هم هست.

در دنیا و رویاهای رنگی نوجوانی، نمود بیرونی شخصیت داستانی، کمک زیادی به موفقیت کتاب می‌کند. بسیاری از نوجوانان حتی با بازیگر نقش هری پاتر ارتباط عاطفی برقرار می‌کنند، پوسترهایش را به دیوار اتاقشان می‌زنند و رویاهای شیرینی در سر می‌پرورانند و همین می‌شود که بی‌صبرانه منتظر قسمت‌های بعدی کتاب یا فیلم هری پاتر هستند. هری پاتر اتفاق تازه و فوق‌العاده‌ای در دنیای ادبیات نوجوان نبوده است اما همین که به صورت حرفه‌ای باقی ماند و قسمت‌های بعدی و کتابهای بعدی و فیلم‌های بعدی بدون افت کیفیت و با همان تبلیغات گسترده وارد بازار کتاب شد، توانست ماندگار شود. در ایران هم به دلیل ذکاوت مترجمان و البته یکی دو ناشر خاص، نوجوانان ایرانی از قافله هری پاتر عقب نماندند و توانستند همراه با بقیه نوجوانان پرهیجان دنیا که تازه به کتاب روی آورده‌اند، هورا بکشند و غرق شوند در دنیای جادو و افسون و غول‌ها و پریان.

به گمان من نباید از موج هری پاتر واهمه داشت. بلکه باید به این مسئله به طور جدی فکر کرد که نوجوان در گرداب هیجان جادو گرفتار نشودو با خواندن ژانرهای دیگر لذت مطالعه را تجربه کند. چه اشکالی دارد نوجوان دختر و پسر با لذت و علاقه هری پاتر بخواند؟ یا پوسترش را برای مدتی به در و دیوار بزند یا حتی به تقلید از او وسایل جادو و جنبل هم داشته باشد؟ این تب تند زودگذر است البته برای کسانی که والدین، مربیان یا راهنمایی دارند که با هوشمندی و به طور غیرمستقیم، نوجوان را از این مرحله عبور می‌دهند و درهای دیگر را هم برای او باز می‌کنند. مقاومت اولیه نوجوان دربرابر کتابهای غیر هری پاتر در ماه‌های اول طبیعی است ولی امروزه آنقدر همخانواده‌های هری پاتر متولد شده‌اند که می‌توان برای شروع، از آنها کمک گرفت و به نوجوان نشان داد که دنیای رویاهای جادویی او بسیار گسترده‌تر از چوب جادویی پسری است که عینک گردی دارد و حالا دیگر بزرگ شده و روی فرش قرمز با افتخار راه می‌رود.

مریم حسینیان