آدم هایی که یک قدم از پزشک جلوتر می روند

در انتقاد از مصرف خودسرانه دارو

«دکتر جون، قربون دستت، دو، سه بسته از اون مسکن های صورتی هم بنویس چند تا هم آمپول تقویتی بنویس از اون قرمزها، چند وقته احساس می کنم حس و حال ندارم. چند بسته هم از اون چرک خشک کن ها برام بنویس، از اون هایی که رنگش آبیه. دکترجون حالا که زحمت می کشی دو تا شیشه شربت گچی هم بنویس آخه اون دفعه که دلم درد گرفته بود و خدمتت اومدم، افاقه کرد. آخه می دونی دکترجون، دیگه وقت نمی کنم مطب بیام، باید برم داروخانه و داروها رو آزاد بخرم، حالا که مزاحمتون شدم دفترچه بیمه هم که هست، یه دفعه همه اینها رو بنویسید، خدا انشا»الله پدرت و مادرت را بیامرزد.»

از این قبیل گفتگوهای صمیمی بین پزشک و بیمار به وفور رد و بدل می شود که در اکثر موارد هم جواب می دهد زیرا نگاه پزشک و بیمار، بعضا نگاهی مشتری مدارانه است بدین معنا که پزشک مطالبات بیماران را پاسخ مثبت می دهد و بیماران هم این قبیل پزشک های حرف گوش کن را برای درمان هر نوع بیماری به هر دوست و آشنایی معرفی می کنند.

بارها مشاهده کرده ایم که دریک جمع خانوادگی، یک نشست دوستانه یا در یک سفر کوتاه درون شهری با اتوبوس و مترو، با افرادی همصحبت شده ایم که خود را علا مه دهر می دانند و از هر مقوله ای که سخن بگوییم، درمان و راهکاری برای مداوا ارایه می دهند. به ویژه آنکه در مورد بیماری باشد. اگر یک عطسه بکنیم، آدرس دکتری متخصص یا دارویی چاره ساز را ارایه می دهند و این در حالی است که علم پزشکی حوزه ای صد درصد تخصصی و با نگاهی ویژه است. در این راستا به یکی از درمانگاه های شهر رفتیم تا نظر مردم را جویا شویم. خانم ف- ح در حالی که دست کودکش را گرفته روی صندلی درمانگاه نشسته و منتظر است تا نوبتش برسد. او دلیل مراجعه اش به دکتر را دل درد کودکش عنوان می کند و می گوید: دو روز است بچه ام دل درد دارد و تاکنون ۲ بار به دکتر مراجعه کرده ام اما هنوز این بچه از درد مثل مار به خودش می پیچد.

تا به حال آزمایش کشت ادرار و خون نیز از بچه ام گرفته اند اما می گویند بچه ات هیچ بیماری خاصی ندارد. بلکه این عارضه دوره ای است که چند روز طول می کشد و بعد هم خوب می شود. وی در پاسخ به این که آیا به کودکش بدون اجازه پزشک دارو داده است می گوید: این بچه دوم من است و دیگر می دانم برای دل درد، سرماخوردگی، گلو درد و بیماری های ساده این چنینی چه داروهایی تجویز می شود من هم هر سری که به دکتر آمده ام داروی زیادی می نویسند که اضافه اش را برای نوبت بعدی نگه می دارم. وی درپاسخ به این که آیا دکتر نگفته که باید دوره درمان را کامل کند و داروها را تا آخر به بچه اش بدهد می گوید: اول این که هیچ دکتری چنین تجویزی نکرده است در ثانی، وقتی بچه ام حالش خوب شده چرا باید این داروهای شیمیایی را توی شکم بچه ام بریزم؟ به نظر من دارو متعلق به زمانی است که بچه یا هر کس دیگر حال خوبی ندارد.

وی در پاسخ به اینکه تا به حال موردی پیش آمده که داروی اشتباهی بدون اجازه پزشک، مصرف کرده باشد می گوید: الا ن بیماری های ساده مثل سرماخوردگی که داروهایش معلوم است. هر بار که دکتر می روم اعلا م می کنند که این یک ویروس است و باید دوره بیماری تمام شود، فقط یک مسکن تب بر و داروی حساسیت برای جلوگیری از آب ریزش بینی می دهند. اگر گلوی بچه چرک کرده باشد که یک داروی آنتی بیوتیک می دهند به همین خاطر در مورد بیماری های معمولی سعی می کنیم پیش دکتر نرویم مگر آنکه دوره بیماری طولا نی بشود که اگر از دو روز بگذرد و حالمان خوب نشود آن وقت به پزشک مراجعه می کنیم.

پیرمرد و پیرزنی در کنار هم روی یکی از صندلی ها نشسته اند و دفترچه بیمه در دست، منتظر نوبت هستند. پیرمرد که گویا از انواع و اقسام دردها کلا فه شده می گوید: آقا این دکترها از هیچ چیز سردرنمی آورند(!) الا ن تکرر ادرار اذیتم می کند هر بار که به دکتر مراجعه کرده ام همین یک قرص را می دهد و می گوید باید با دردت بسازی. شب که می خواهم به رختخواب بروم تا صبح که آفتاب می زند ۱۰ بار برای اجابت مزاج بیدار می شوم. وی در پاسخ به اینکه آیا خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو را تجربه کرده است می گوید: ما که سواد درست و حسابی نداریم.

هر دارویی که دکتر می دهد بچه هایمان به ما می گویند چگونه و در چه ساعت هایی دارو را بخوریم اما از روی شکل و قیافه می دانیم چه دارویی برای چه دردی است. او که یک نایلون به همراه دارد در آن را باز می کند و با نشان دادن انواع قرص ها می گوید: این قرصهای بیضی را مدت هاست می خورم و برای همین ادراراست و چند داروی دیگر را نیز نشان می دهد. در همین حال همسر پیرمرد به صدا میآید و می گوید: آقا دردمان بیشتر از همین داروهاست و درحالی که چندین دارو را نشان می دهد می گوید: این دارو برای قلب درد است اما این دارومال معده درد است خود دکتر این ها را داده و پس از آنکه مدتی داروهای قلب را خوردم دلم درد گرفت و الا ن این داروها را می خورم. او در پاسخ به این که آیا اکنون دارویی به صورت خودسر مصرف کرده است، می گوید: مگر می شود آدم برای هر درد کوچکی به دکتر مراجعه کند. بعضی از دردها را اول یکی دو تا مسکن یا داروهایی که می شناسیم استفاده می کنیم و اگر فایده نداشت آن وقت به دکتر میآییم.

این خانم سالمند در پاسخ به این که قبول دارد بخشی از بیماری هایش مربوط به کهولت سن می شود و دارو برای آن تاثیری ندارد می گوید: بالا خره پیری برای همه هست آخرش هم می دانیم که باید همه بروند اما با درد نمی شود کنار آمد دکتر می آییم و دارو مصرف می کنیم تا دردمان کمتر بشود. وی در پاسخ به اینکه آیا نسبت به دکتری ایمان خاص دارد می گوید: یک دکتر توی محل داریم که دستش خوب است بدترین بیماری را داشته باشیم با یک نسخه خوب می کند اما الا ن دو هفته ای هست که مسافرت رفته و ما به این دکتر میآییم. وی در پاسخ به این که آیا این دکتر را به سایر بیماران نیز معرفی کرده است می گوید: البته که معرفی کرده ام. خیلی از فامیل و دوست و آشنا پیش او آمده و خوب شده اند. این خانم مسن نام دکتر همه فن حریفش را نیکزاد- س اعلا م کرده و می گوید: همین دکتر سرطان خون گرفت و چند سال خارج رفت تا حالش خوب شد یعنی خودش بیماری اش را درمان کرد و تا حالا هم که دستش برای ما آمد داشته است.

مردی که در کنار ما نشسته و شاهد گفتگوی ماست وقتی متوجه جریان تهیه گزارش می شود می گوید: این همه می گویند علم پزشکی پیشرفت کرده همه اینها بی خودی است. در حالی که چند عکس رادیولوژی، آزمایشهای متعدد و سایر پیگیری های پزشکی را نشان می دهد می گوید: من نفسم می گیرد اول پیش دکتر عمومی رفتم برای دکتر قلب نوشت.

مدتی داروهای دکتر قلب را خوردم و نوار قلب و تست ورزش و خیلی کارهای دیگر را انجام دادم گفتند قلبت نیست بعد پیش متخصص ریه رفتم و الا ن هم سراغ دکتر معده آمده ام اما هنوز نفسم می گیرد و کلی هم خرج کرده ام و هر دکتری می روم پاسخ می دهد که چیزیت نیست. در همین حال پیرمرد وارد بحث می شود و می گوید: خدارو شکر کن که گفته اند هیچیت نیست خوب بود ۱۰ میلیون خرج می کردی و آخر سردکترها می گفتند سرطان داری و ۶ ماه بعد می میری؟! خداروشکر کن که چیزیت نیست. این مرد میانسال در پاسخ به این که آیا دارو خودسرانه مصرف کرده است می گوید: تا دلت بخواهد داروی خودسر مصرف می کنم الا ن داروهای دکتر قلب را می شناسم و می دانم چه موقع باید چه دارویی مصرف کنم. سرماخوردگی، سردرد و خلا صه هر دردی یک موقعی برایم پیش آمده و به تجربه می دانم چه دارویی مصرف کنم.

و اما دکتر سیامک مره صدق که متخصص جراحی عمومی است و اکنون عضو کمیسیون اجتماعی مجلس است در این رابطه می گوید: خوددرمانی بدترین کاری است که از سوی یک بیمار صورت می گیرد زیرا این کار براساس تجربه اتفاق افتاده و شاید در یک مقطع خاص برای بیماری خاصی جواب داده باشد اما در مورد بیمار دیگر نتیجه عکس بدهد و به زیان بیمار بعدی تمام شود.

وی در پاسخ به این که بیشتر بیماری ها به وسیله داروهای خاص درمان می شود که تجویز ثابت پزشکان است، می گوید: اول این که بیماری های عمومی با بیماری های خاص فرق دارد. شاید در بیماری عمومی برای یک مقطع محدود دارویی تجویز شودو آن بیماری به عنوان مثال سرماخوردگی، بهبود یابد. اما در مورد بیماری هایی که از حالت عمومی خارج شده مساله فرق می کند. این بیماران باید همواره تحت نظر پزشک بوده و میزان و مدت تجویز دارو زیر نظر پزشک تعیین شود. دکتر مره صدق با تاکید بر اینکه هر بیماری علا مت خاصی دارد می گوید: حتی در مورد پیش پا افتاده ترین بیماری ها نیز نمی توان به بیمار اجازه داد تا بر مبنای آنچه در ذهن یا به عبارت بهتر آنچه دارو در یخچال خانه اش اضافه دارد به خود درمانی بپردازد زیرا امکان دارد این سرماخوردگی به ظاهر ساده، پیش درآمد یک بیماری مهلک و کشنده باشد که در وهله اول ساده به نظر برسد.

وی از سیستم درمانی کشور انتقاد کرده و می گوید: امروزه هیچ روش درستی برای تشخیص بیماری وجود ندارد زیرا مشاهده می کنیم بیمار بنابر صلا حدید و نظر شخصی خودش به متخصص مراجعه می کند اگر کمرش درد بگیرد سراغ متخصص ارتوپد می رود، اگر پهلوهایش درد بگیرد سراغ متخصص کلیه و دستگاه مجاری ادرار می رود. با کوچکترین سردردی از مطب فوق تخصص مغز و اعصاب سردرمیآورد و بسیاری موارد دیگر که در حوصله این بحث نمی گنجد.

وی با انتقاد از شرایط فعلی درمانی کشور می گوید: ملا حظه می کنید که هزینه های پزشکی بالا ست زیرا اتفاقی تحت عنوان «ارجاع» رخ نمی دهد.

عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در خصوص مساله ارجاع می گوید: امروزه پزشکی در جهان بدین صورت است که بیمار با هر عارضه ای ابتدا به سراغ پزشک عمومی می رود و چنانچه پزشک عمومی تشخیص دهد بیماری از نوع ویژه ای است بیمار را به پزشک متخصص ارجاع می دهد اما امروزه چند درصد این سیستم در کشور اتفاق می افتد؟

وی با اعلا م این که امروزه برای یک سردرد ساده در اولین قدم عکس های پیشرفته رادیولوژی همچون ام.آر.آی تجویز می شود می گوید: متاسفانه سیستم پزشکی کشور اشکال دارد و چون سیستم ارجاع نداریم مشاهده می شود که بیماری که فقط یک سردرد ساده داشته آنچنان تحت آزمایش، نوار مغز، ام.آر. آی و دهها آزمایش دیگر قرار می گیرد که ناخودآگاه باورش میآید که یک تومور مغزی در سر دارد و پزشک نمی خواهد واقعیت را به او بگوید.

دکتر مره صدق با تاکید بر این که در کشور این بحث مطرح شده که دور افتاده ترین شهرها و روستاها نیز باید دستگاه های پیشرفته ام.آر.آی یا سی. تی. اسکن یا دستگاه های پیشرفته دیگر راداشته باشند می گوید: مشکل اول ما خود درمانی است یعنی بیمار وقتی وارد مطب پزشک می شود از دکتر می خواهد که هر چیزی لا زم است انجام دهد و مشاهده می کنیم که برخی پزشکان نیز برای آنکه تخصص خود را به رخ بکشند بیمار بیچاره را در مراکز تشخیص فوق تخصصی سرگردان می کنند.

وی در پاسخ به این که در بحث مصرف دارو به صورت خودسرانه چه حکمی صادق است می گوید: مصرف دارو نیز تابع همین شرایط است یعنی فرد بیمار خودش را به پزشک ارجح می داند و در بسیاری از موارد بیماران با مراجعه به پزشک شرایط و نوع دارو را قبل از آنکه پزشک دست به نسخه ببرد مطرح می کنند که یا دکتر توجهی نمی کند یا اگر مشاهده کند شرایط با درخواست بیمار نزدیک است همان دارو را نسخه می کند.

عضو کمیسیون بهداشت مجلس با اعلا م این که در حال حاضر مصرف مسکن ها و آنتی بیوتیک ها و داروهای مربوط به دستگاه گوارش بالا ترین حد را در کشور دارد می گوید: در هر ۳ مورد اشتباه بزرگی رخ می دهد. در مورد مصرف مسکن باید تاکید کنیم که درد یک هشدار است و هنگامی که با مصرف مسکن آن را آرام می کنیم در اصل به این هشدار بی توجه بوده ایم که بارها ملا حظه شده یک بیمار به دلیل مصرف خودسرانه مسکن، دردش به یک عارضه جدی تبدیل شده و چیزی را که می شد در مقطعی خاص به آسانی درمان کرد امروز به یک بیماری مهلک تبدیل شده است. در مورد آنتی بیوتیک ها نیز چنین شرایطی صادق است.

اما از نوع دیگر بدین معنا که بدن فرد در برابر آنتی بیوتیک ها واکسینه شده و جواب نمی دهد در نتیجه برای بیماری خاصی که یک باره بر فرد عارض شده سیستم دفاعی تعریف نمی شود یا به عبارت بهتر این بیماری که می شد با استفاده از یک آنتی بیوتیک ساده درمان کرد اکنون به یک آنتی بیوتیک بسیار قوی و گرانتر نیاز دارد که حتی امکان دارد عوارض جدی تری نیز داشته باشد، داروهای معده نیز چنین شرایطی دارند و این قابل تعمیم به کل شرایط است.

مره صدق با اعلا م اینکه بنا داریم در لا یحه پنجم توسعه بحث پزشک ارجاع را جدی بگیریم می گوید: این بحث جدی است و چنانچه اجرایی شود یک پزشک خانواده یا محلی بیماری ها را در مراحل ابتدایی تعیین می کند و در این صورت نیز بیمار را برای درمان و مصرف داروهای قوی تر به پزشکان متخصص معرفی می کند.

واما مادری که فرزند بیمارش را به درمانگاه آورده می گوید: در بسیاری از موارد با کوچکترین تب به فرزندم شربت استامینوفن می دهم و خوب هم می شود همانطور که در بچگی شربت گریپ میگچر به نوزاد می دهم و دل دردش خوب می شود. او با اعلا م این که اکنون درخانه اش برای هر سن و سالی دارو دارد می گوید: دیپلم تجربی دارم و تا حدودی از داروها سردرمیآورم به همین خاطر در موارد جزیی دارویی لا زم را به همسر، فرزند و سایر اعضای خانواده خود و همسرم می دهم و اکنون مرا درخانه به عنوان نیمچه دکتر می شناسند.الا ن برای اسهال، یبوست، سردرد، کمردرد، پادرد، سرماخوردگی و بسیاری از بیماری ها در خانه دارو دارم.

این خانم خانه دار با یادآوری خاطره ای می گوید: با اتوبوس به مشهد می رفتیم که در بین راه غذای رستوران مسموم بود و کل مسافران اسهال گرفته بودند. هنوز اتوبوس حرکت نکرده بود که یکی از مسافران می خواست به دستشویی برود و این ماجرا درحدود ۵۰ کیلومتر از مسیر تکرار می شد تا آنکه از کیفم قرص ضداسهال درآوردم و به مسافران دادم و تا مقصد آرامشان کردم و همین امر باعث شد تا راننده با نگاه قدردانی به ما توجه ویژه ای داشته باشد و همسرم تا خود مشهد جلوی اتوبوس پیش راننده نشسته بود.

وی در پاسخ به اینکه داروها را چگونه تهیه می کند می گوید: از هر دارویی یک تعدادی درخانه دارم و هرگاه که داروها تمام می شود از داروخانه تهیه می کنم.

وی در پاسخ به این که چرا به پزشک مراجعه کرده است می گوید: نمی دانم چطور است که وقتی به دکتر میآیم حال بچه ام خوب می شود در حالی که همان داروهایی که به بچه ام می دهم همان ها راپزشک تجویز می کند.

این خانم خانه دار دیپلم تجربی می گوید: البته برخی مواقع نیز تجویزهای سنتی بهتر از داروهای شیمیایی جواب می دهد به عنوان مثال پسرم مدتی بود که یبوست شدید گرفته بود هنگامی که به دکتر مراجعه کردم مقداری شربت و شیاف تجویز کرد که زیاد اثر نمی کرد تا آنکه خانمی در همین درمانگاه داروی گیاهی برگ سنا را معرفی کرد که ازعطاری مقداری خریدم و جوشانده آن را به فرزندم دادم و خوب شد. الا ن هم هر کس که بچه اش یبوست بگیرد همین گیاه را معرفی می کنم.

وی درپاسخ به این که گمان نمی کند این داروی گیاهی برای بچه دیگر به واسطه شرایط خاص که دارد عوارض داشته باشد می گوید: داروی گیاهی که دیگرعوارض ندارد; اگر شیمیایی باشد یک چیزی اما داروی گیاهی هیچ خطری ندارد.

و اما عیسی- ق نسخه پیچ یک داروخانه است و در این رابطه می گوید: بی شک هر دارویی برای مورد خاص تجویز می شود که تشخیص آن با پزشک است اما امروزه دارو هیچ محدودیتی ندارد و به آسانی تهیه می شود.

وی در پاسخ به اینکه اگر هر فردی برای مراجعه دارو به داروخانه بیاید و هر دارویی بخواهد بدون نسخه پزشک تحویل می دهید می گوید: اصل قضیه این است که داروخانه بدون نسخه پزشک حق ندارد حتی یک عدد قرص یا شربت بدهد اما امروزه هر قرص و شربتی بخواهید بدون محدودیت از داروخانه می گیرید البته برخی از داروها که استفاده غیرمجاز دارد و معتادان مصرف می کنند فروش بدون نسخه نداریم.

این نسخه پیچ داروخانه در پاسخ به این که روی برخی از داروها نوشته شده «فروش بدون نسخه پزشک ممنوع است» می گوید: برای فروش آنها نیز محدودیت وجود ندارد مگر در موارد خاص و برخی داروهایی که با محدودیتی روبه رو است. وی با اعلا م این که پزشکان بیش از مصرف بیماران دارو تجویز می کنند می گوید: بارها شاهد بوده ایم که بیماران داروهای در خانه مانده شان را به داروخانه می آورند که داروخانه حق دریافت آنها را ندارد اما دولت می تواند برنامه ریزی کنند تا مرکزی برای دریافت داروهای قابل استفاده به جامانده در خانه ها تعریف شود زیرا در این صورت دارویی در خانه ها نمی ماند تا انگیزه ای باشد برای مصرف بی مورد و این که به صورت سلیقه ای مردم دارو مصرف کنند. این نسخه پیچ داروخانه با تاکید بر این که تا کنون هیچ مشکلی در خصوص ارایه دارو بدون نسخه پزشک به وجود نیامده است می گوید: الا ن داروخانه ها از داروهای مسکن به عنوان پول خرد استفاده می کنند یعنی اگر شما دارویی بگیرید که ۹۵۰ تومان بشود و داروخانه ها پول خرد نداشته باشند چند تا قرص استامینوفن به شما می دهند ولی شاید هم این یک نوع زیرکی در فروش داروهای مسکن باشد در هر صورت هیچ مشکلی برای فروش دارو بدون نسخه پزشک وجود ندارد.

وی آزاد شدن قیمت دارو را انگیزه ای برای فروش بی حساب و کتاب می داند و می گوید: زمانی بود که دارو قیمت داشت و یارانه دولتی به آن تعلق می گرفت بنابراین نظارت نیز وجود داشت اما اکنون که بسیاری از داروها خارج از چرخه یارانه ای تولید و توزیع می شود نظارتی هم در مورد فروش دارو وجود ندارد.

این نسخه پیچ داروخانه هر گونه رفتار قهرآمیز و برخورد قضایی را نفی می کند و می گوید: این که بخواهند همه چیز را زیر ذره بین بگذارند جواب نمی دهد زیرا در آن صورت فروش زیرمیزی مطرح می شود. به نظر من بهتر است فرهنگ سازی شود و مردم خودشان به این نتیجه برسند که دارو بدون نظر پزشک مصرف نکنند.

اما غلا مرضا اسداللهی که قاضی دادگستری است و اکنون به نمایندگی از مردم تربت جام و تایباد در کمیسیون حقوقی قضایی مجلس شورای اسلا می حضور دارد می گوید: برای هر کاری محدودیتی در قانون تعریف شده وبه احتمال فراوان برای فروش دارو به صورت غیرمجاز نیز مجازات هایی وجود دارد اما مساله این است که قبل از طرح شکایت درمراجع قضایی، امکان پیگیری حقوقی آن وجود ندارد.

وی بازرسی در مورد فروش داروی غیرمجاز را از وظایف وزارت بهداشت دانسته و می گوید: این که بخواهیم مردم به صورت خودسر دارو مصرف نکنند به نظارت وبررسی نیاز دارد اما قبل از هر چیز مردم باید به این نتیجه برسند که خودشان دارو بدون مراجعه به پزشک مصرف نکنند که این به فرهنگ سازی نیاز دارد وگزارش هایی در روزنامه ها وصدا وسیما می تواند موثر باشد.

این قاضی دادگستری خطاب به افرادی که به صورت خودسر به دیگران دارو تجویز می کنند می گوید: تا زمانی که برای فرد مشکل پیش نیاید مساله ای نیست اما اگر فرد مصرف کننده در اثر مصرف دارو دچار مشکل شد می تواند به مراجع قضایی مراجعه کرده و از فردی که دارو تجویز کرده شکایت کند و قانون با توجه به زیانی که گریبان فرد را گرفته رای صادر می کند.

وی با یاد آوری شکایت هایی که علیه پزشکان صورت گرفته است می گوید: امروزه از پزشک متخصصی که اشتباه دارو تجویز کرده باشد شکایت می شود چه برسد به افراد عادی که هیچ تخصصی ندارند و دارو تجویز می کنند بنابراین بهتر است در مصرف دارو یا تجویز به دیگران تجدید نظر کنیم.

نویسنده : کورش شرفشاهی