چه کسی می داند «عدالت» چیست

از دو سال پیش به این سو , بطور مکرر می شنویم که گفته می شود «دولت نهم پشتوانه تئوریک ندارد» مقصود از پشتوانه تئوریک به زبان ساده این می شود که «این دولت, که با گفتمان عدالتخواهی بر کرسی نشست, نمی داند عدالت چیست»

از دو سال پیش به این سو‎، بطور مکرر می شنویم که گفته می شود:«دولت نهم پشتوانه تئوریک ندارد». مقصود از پشتوانه تئوریک به زبان ساده این می شود که «این دولت، که با گفتمان عدالتخواهی بر کرسی نشست، نمی داند عدالت چیست». روزی نیست که این انتقاد از زبان مخالفین دولت بیان نشود. گذشته از موضع مخالفین ـ که نوعاً طبیعی است ـ موافقین نیز به این سلسله ملحق شده اند و اتفاقاً نخستین کسانی که در نخستین روزهای عمر دولت احمدی نژاد، این موضوع را مطرح کرد‏ند همین اصولگرایان موافق دولت بودند. در این میان نطق های آتشین دکترعماد افروغ و سایرین در بیان فقدان تعریف جامع از عدالت، برجستگی خاصی داشته است.

اخیراً نیز یکی از طرفداران آشکار گفتمان عدالتخواهی، که اتفاقاً دوستدار دکتر احمدی نژاد نیز شناخته می شود، با انتقاد از «فقدان پشتوانه تئوریک در دولت نهم»، تصریح کرده است که دولت نهم با اینکه سخت کوش و پیشرو است ولی نمی داند کجا می رود. آنگاه در مقام مقایسه، اعلام کرده که در دوره آقای خاتمی صدها کتاب درباره جامعه مدنی ـ که از شعارهای محوری خاتمی بود ـ نوشته شد ولی در دولت نهم درباب سهام عدالت هم جزوه ای نیز منتشر نشده است.

در صحت این گفته هیچ تردیدی نیست. اما نکات ظریفی در این میان مستتر است که قابل تامل می نماید:

در فضای بعد از دوم خرداد۷۶ صدها عنوان مقاله و کتاب در معرفی مبانی جامعه مدنی، دموکراسی و شریعت سهله و سمحه و … منتشر شد و این مفاهیم به نوعی مبدل به گفتمان محوری محافل مختلف گردید. اما پرسش اینجاست که خود آقای خاتمی چه تعداد از این کتاب ها و مقالات را در مقام رئیس جمهور نوشت؟ آیا وی غیر از بیان کلیاتی در حوزه مفاهیم یاد شده کار دیگری کرد؟ و آیا اساساً حجم امور اجرایی، چنین مجالی را می تواند آ‏فرید که رئیس دولت به نظریه پردازی مشغول باشد؟ اما اطرافیان و دوستداران گفتمان وی چه ها که نکردند. حقیقتاً نمی توان از انبوه انتشارات آن دوره به آسانی گذشت. طرفداران گفتمان خاتمی «نق» نزدند. بلکه به هر قیمیتی که بود ـ حتی با ترجمه آثار وارداتی ـ محورهای فکری خاتمی را پشتیبانی نمودند.

اما نگاهی به رفتار اصولگرایان ـ به عنوان مدعیان طرفداری از گفتمان عدالتخواهی احمدی نژاد ـ اسباب شرمندگی است. این رفتار مؤید دو نکته اساسی می تواند باشد: یا این اصولگرایان تظاهر به طرفداری می کنند یا حقیقتاً ناتوان از تئوریزه کردن مفهوم عدالت هستند.

برجستگان جریان اصولگرایی در این مدت فقط به بیان انتقادات تند و تیز از شخص رئیس جمهور و اینکه «نمی داند عدالت چیست» بسنده کرده اند. و جالب اینکه خود نیز هیچ حرفی برای گفتن درباره عدالت نداشته اند. اینان انتظار دارند که رئیس جمهور به تنهایی تمام بار تئوریک و حتی عملی کردن عدالت را به دوش کشد. با تمام احترامی که به امثال دکتر افروغ و دکتر حسن عباسی و … قائلیم ولی نمی توان نگفت که «پس خود این آقایان چه کرده اند؟» و کدام منشور را برای عدالت ترسیم نموده و در کدام مکتوبات، مفهوم عدالت را تئوریزه کرده اند؟

اساساً فلسفه وجودی قوه مجریه کاملاً مشخص است. «قوه مجریه» یعنی نیروی اجرایی. با این حساب الزامی بر این نیست که رئیس قوه مجریه بزرگترین نظریه پرداز نیز باشد. هر چند اگر باشد بسیار شایسته خواهد بود.

در جامعه ایران، همه عادت دارند که حرف بزنند و هیچ کس حاضر نیست برای عمل به درصدی اندک از گفته هایش گام عملی بردارد.

همه به خوبی می دانند که مفهوم عدالت از دیرپاترین مفاهیم اسلام است و با احمدی نژاد متولد نشده است. اگر هم به فرض چارچوب روشنی از این مفهوم وجود ندارد دلیل بر این نمی شود که کسی حتی حرف از عدالت هم نزند. اگر ادعا می شود که تعریف جامعی از عدالت وجود ندارد، اتفاقاً باید علما و دانشگاهیان پاسخ دهند که چرا کم کاری کرده اند و نه احمدی نژاد. همین منتقدین سرسختی که صدها ساعت در موضوعات مختلف سخنرانی کرده اند پاسخ دهند که چه درصدی از گفتارشان در باب عدالت بوده است.

همین که احمدی نژاد توانست ـ آگاهانه یا ناآگاهانه ـ مفهوم زیرخاکی عدالت را بر سرزبان ها بیندازد تکلیفش را ادا کرده و حالا نوبت نخبگان است که از این مفهوم پشتیبانی تئوریک انجام دهند. اگر هم منتقدین ادعا می کنند که «ما می خواهیم ولی دولت تحویلمان نمی گیرد»، منطق چندان محکمی نیست. اگر به اصل موضوع اعتقاد دارند، نیازی به تحویل گرفتن یا نگرفتن دولت نیست. کار فکری به مجوز هیچ مرجعی وابسته نیست.

منتقدین بنشینند و نظام عدالت را تدوین کنند. اینکه مدام رئیس جمهور و دولتش را متهم به ناآگاهی کنند، هیچ دردی را دوا نمی‏کند.

روح الله رشیدی

http://asretadbir.blogfa.com