خیار دریایی و كاربرد های آن

خیار دریایی گروه بزرگی از آبزیان را تشكیل می دهد و از نظر رده بندی جزء راسته خارپوستان و رده خیاران دریایی است

خیار دریایی گروه بزرگی از آبزیان را تشكیل می دهد و از نظر رده بندی جزء راسته خارپوستان و رده خیاران دریایی است . این جاندار بدنی چرم مانند دارد و بیشتر در كف دریاها زندگی می كند و نامگذاری آن به خاطر شكل خیار مانند آن است .

خیار دریایی حیوان خزنده ای است كه به آسانی روی گل سنگها یا صخره ها می خزد و تكه های غذا را توسط مایع چسبناكی كه از دستهایش ترشح می شود از محیط اطراف خود جمع كرده و مصرف می كند . بیش از ۱۴۰۰ گونه خیار دریایی شناسایی شده كه جزء سه خانواده مهم هستند .

۱) Holothuriidae

۲) Stichopotidae

۳) Cucumariidae

▪ جنسهای این خانواده عبارتند از :

- Holothuria

- Stichopus

- Cucumaria

پراكنش این گونه ها بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می باشد و حدود ۲۸ گونه از این آبزی خوراكی هستند كه در سواحل سیستان و بلوچستان ایران بیشتر گونه Holothuria موجود می باشد .

خیار دریایی گونه آبزی با ارزشی است كه علاوه بر برخورداری از پروتیین كافی و ارزش غذایی بالا ( پروتئین ۵۵ % - چربی ۲% ) در درمان بسیاری از بیماریها و صنعت دارو سازی مورد استفاده قرار می گیرد .

خیار دریایی در كشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله چین ، تایوان ، تایلند ، اندونزی ، كره ، فیلیپین و دیگر كشورهای شرق آسیا از اهمیت خاصی برخوردار است .

در بین این كشورها چین به عنوان بزرگترین تولید كننده ، مصرف كننده و وارد كننده خیار دریایی به شمار می رود . در طب سنتی این كشور ، از خیار دریایی برای تسویه خون ، درمان بیماریهای كلیوی و نیز بیماریهای پوستی استفاده می شود . مصرف سالیانه این آبزی در كشور چین ۱۲۰۰۰ – ۱۰۰۰۰ تن وزن خشك شده آن است .

این محصول به دو صورت تازه و خشك شده ، فرآوری و مصرف می شود و در چین یكی از محبوب ترین غذاهای دریایی محسوب می شود .

از آنجا كه این آبزی با ارزش از طرفداران زیادی برخوردار می باشد ، روی آوردن به صنعت تكثیر و پرورش آن به صورت تك گونه ای و یا چند گونه ای با سایر آبزیان انكار ناپذیر می باشد .

از این رو بسیاری از كشورهای فوق الذكر در امر تكثیر و پرورش آن دارای تجربیات ، قدمت و سابقه ای چندین ساله می باشند لذا با توجه به موارد فوق و دلایل ذیل روی آوردن به صنعت تكثیر و پرورش این آبزی می تواند اقتصادی بوده ضمن تولید یك محصول جدید به صنعت ورشكسته تكثیر و پرورش میگو كمك نماید .

● ارز آوری بودن آن ( هر كیلو گرم ۸/۲ دلار )

▪ استفاده از غذاهای ارزان قیمت در صنعت پرورش آن ( دیتریتها ) تنوع گونه ای و رشد نسبتا" سریع آن

▪ استفاده از آن در خوراك و دارو سازی

▪ تراكم پذیر بودن آن

▪ سموم به دست آمده از دستگاه ایمنی خیار دریایی دارای خواص ضد ویروسی ، ضد تومور و ضد بارداری است

▪ وجود ذخایر قابل توجه در سواحل جنوبی كشورمان

▪ تكثیر آسان و كم هزینه آن

▪ امكان كشت و پرورش آن با سایر آبزیان دیگر از جمله میگو

▪ كاهش بار آلی بستر محیط استخر ( در پرورش با میگو ) به واسطه تغذیه از مواد آلی و پسماند های غذایی به جای مانده از میگو باعث افزایش كیفیت محصول

▪ دامنه تحمل رنج وسیعی از تغییرات فاكتورهای آب از جمله شوری و دما

● مشخصات ظاهری :

▪ بدن لوله ای شكل ، كه طول آن ۲۰ تا ۴۰ سانتی متر و عرض آن ۳ تا ۶ سانتی متر می باشد .

▪ بدن در برش عرضی چهار گوش است ، قسمت شكمی صاف بوده و پاهای لوله ای شكل در سه ردیف طولی نامنظم روی آن قرار گرفته است .

▪ پشت آن بر آمده و در ۴ تا ۶ ردیف دارای برجستگیهای كوچك نامنظم می باشد .

▪ دهان قدامی و و متمایل به پشت است .

▪ یك ناحیه بر آمده در پشت دهان به نام گونوفر ( منفذ تناسلی ) وجود دارد .

● ارزش غذایی :

چین یكی از ابتدایی ترین كشورهایی است كه خیار دریایی در آن به مصرف رسیده است. خیار دریایی به عنوان غذایی با درصد پروتئین بالا فاقد كلسترول شناخته شده است .

همچنین غذایی مقوی و نیرو بخش می باشد . بر اساس آنالیز آزمایشگاهی در صد گرم وزن بدن خیار دریایی از گونه Stichopus japanicus ۷۶ % آب ، ۲۱% پروتئین ، ۳/۰ % چربی ، ۱ % كربوهیدرات ، ۱/۱ % خاكستر ، ۱۱۸ میلی گرم كلسیم ، ۲۲ میلی گرم فسفر و ۴/۱ میلی گرم آهن دیده می شود .

در هر كیلو گرم وزن خشك خیار دریایی گونه Stichopus japanicus ۶ گرم ید موجود می باشد . محتویات روده آن شامل ۴۹/۷۲ % آب ، ۸۶/۸ % پروتئین خام ، ۶۸/۲ % چربی و ۷۸/۱۵ % خاكستر است .

● ارزش دارویی :

در كشور چین و از زمان پادشاهان سلسله Ming از خیار دریایی به عنوان دارویی مفید و موثر استفاده می كردند . خیار دریایی گونه Stichopus japanicus در درمان بیماریهای كلیوی ، یبوست ، سل ریوی ، كم خونی ، دیابت و ... موثر است .

احشاء آن در درمان صرع و روده آن التیام بخش دردهای معده و زخم اثنی عشر است.

طبق تحقیق پزشكی به عمل آمده بافتهای پیوندی ، پوست ، غشاء حفره بدن و كوریوم داخلی غده لوله ای خیار دریایی گونه Stichopus japanicus دارای تركیبات موكوپلی ساكارید می باشد كه می تواند تاثیر زیادی روی رشد ، بهبود بیماری التهاب ، شكل استخوان بندی ، پیش گیری از پیر شدگی بافتها و بیماری تصلب شراین داشته باشد .

به علاوه موكوپلی ساكارید اثر گسترده ضد سرطان دارد .

به نظر می رسد تزریق داخل وریدی یا داخل بطنی این دارو تومورهای ۱۸۰ S و s ۳۷ كه به صورت آزمایشی در بدن قرار گرفته را تحت تاثیر قرار می دهد .

آن همچنین در یك زمان اثرات شدیدی روی بافتهای جانبی خود دارد .

هولوتوكسین استخراج شده از خیار دریایی اثر آنتی مایسین دارد ( ضد آماسهای عصبی ) ، همچنین این دارو می تواند با غلظت ۲۵ – ۲۵/۶ ( میكروگرم درمیلی لیتر ) می تواند روی قارچها هم اثر منفی داشته باشد . بنابر این گونه های شناسایی شده كه همانند گونه Stichopus japanicus دارای خواص دارویی هستند عبارتند :

▪ St.varegatus

▪ St.chloronotus

▪ St. thelenota ananas jeager

▪ St. bohadschia arugus jea

محمد ذوالفقاری