انتخابات الكترونیكی در دولت الكترونیكی

در سالهای اخیر, پیشرفت تكنولوژی و الكترونیكی شدن مراكز و سازمانهای دولتی و خصوصی, رشد قابل توجهی داشته است سیستم های الكترونیكی مانند دولت الكترونیكی E Voting in E Government , تجارت الكترونیكی, شهر الكترونیكی و اخیرا رای گیری الكترونیكی روز به روز در حال نفوذ به زندگی روزمره مردم هستند تجربه نشان داده است كه الكترونیكی كردن بخش و یا بخشهای از یك سازمان, رشد كیفی مناسبی در روند كاری آن سازمان داشته است اما این سیستم ها دارای معایب و مشكلات خاص خود هستند كه روز به روز اصلاح میشوند

در سالهای اخیر، پیشرفت تكنولوژی و الكترونیكی شدن مراكز و سازمانهای دولتی و خصوصی، رشد قابل توجهی داشته است. سیستم های الكترونیكی مانند دولت الكترونیكی(E-Voting in E-Government)، تجارت الكترونیكی، شهر الكترونیكی و اخیرا رای گیری الكترونیكی روز به روز در حال نفوذ به زندگی روزمره مردم هستند. تجربه نشان داده است كه الكترونیكی كردن بخش و یا بخشهای از یك سازمان، رشد كیفی مناسبی در روند كاری آن سازمان داشته است اما این سیستم ها دارای معایب و مشكلات خاص خود هستند كه روز به روز اصلاح میشوند. یكی از مهمترین اهداف دولت الكترونیكی صرفه جویی در وقت مردم و همچنین كاهش هزینه‌های اجرایی سازمانهای دولتی است كه سیستم رای گیری الكترونیكی به عنوان زیر سیستم دولت الكترونیكی هم ، چنین اهدافی را دنبال میكند. روشهای اتخاذ رای به صورت سنتی علاوه بر مزایای خاص خود، دارای معایب زیادی هستند.

صرف وقت زیاد برای شمارش آرا، هزینه‌های كلان تشكیل ایستگاه‌های رای گیری و همچنین هدر رفتن منابع انسانی مستقر در این ایستگاه‌ها به عنوان معایب این سیستم ها محسوب می شوند. از طرفی امنیت بالای این سیستم ها و مستند بودن هر رای اخذ شده از مزایای این روش ها هستند.بنابراین وجود چنین معایب و محاسنی، مسئولان را در جایگزین كردن این سیستم ها مردد كرده است. انتخابات عمومی در كشورهای اروپایی و امریكایی در سالهای اخیر به صورت نیمه الكترونیكی امتحان شده و نتایج مطلوبی را هم به دنبال داشته است. طبق آمار همه پرسی های به عمل آمده در این كشورها، به طور میانگین %۷۵ از مردم ( %۹۰ مردم بلژیك، %۷۰ مردم انگلستان، %۷۵ مردم ایالات متحده و .....) با الكترونیكی كردن سیستم های رای گیری جهت اطمینان بیشتر از صحت برگزاری انتخابات و همچنین افزایش سرعت در اجرا و كاهش هزینه‌ها موافق هستند. ما در این مقاله ابتدا انواع سیستم های رای گیری الكترونیكی را به عنوان یك ضرورت در دولت الكترونیكی توصیف كرده و پس از آن مزایا و معایب هر كدام و امكان به كارگیری آنها را در كشور خودمان بررسی میكنیم.

یكی از مهمترین اهداف دولت الكترونیكی، بالا بردن درصد مشاركت مردم در كارهای دولتی و دخالت دادن مستقیم مردم در تعیین سرنوشت خود است. در این دولت اگر بخواهیم مردم را به رای دادن ترغیب كنیم باید سیستم رای گیری ما بدون نقص، خوشایند برای مردم و مهمتر از همه، مورد اعتماد آنها باشد. یكی از مهمترین مشكلات در دولت های اروپایی و آمریكایی، پایین آمدن تعداد شركت كننده گان درانتخابات عمومی است چنانكه در اروپا، تعداد شركت گننده گان در سال ۱۹۵۰ كه %۸۳.۳ بود به %۲۴ در آخرین انتخابات پارلمان اروپا كاهش یافت. همین مشكل باعث شده است كه حتی كشورهای محافظه كار مانند انگلستان كه دارای روند انتخاباتی ثابت در ۱۰۰ سال گذشته بودند، طرح های جدید و مورد اعتماد برای مردم، جهت افزایش تعداد شركت كننده گان در انتخابات، ارائه دهند. اما فقط ایجاد امكانات برای برگزاری انتخابات نوین و رای گیری الكترونیكی لازم نیست بلكه فرهنگ سازی برای استفاده از آن و همچنین ایجاد فضای اعتماد میان مردم و این سیستم ها، جزء شرایط اختصاصی این امر هستند.

برای مثال، دولت تونی بلر در انگلستان طی یك برنامه ۴ ساله با صرف اعتباری بالغ بر ۹ میلیارد دلار، در پی پیاده سازی پروژه‌های الكترونیكی و از جمله دولت الكترونیكی و همچنین انتخابات الكترونیكی بر آمد و موفق به این كار هم شد، اما بعد از اتمام طرح، دولت متوجه شد كه یك اصل اساسی كه همان فرهنگ سازی برای استفاده از این سیستم ها بود را فراموش كرده اند. بنابراین اگر ما دركشورمان قصد استفاده از این سیستم ها و از جمله سیستم رای گیری الكترونیكی را داریم، باید همزمان با شروع طرح، روی قضیه فرهنگ سازی هم كار شود تا اشتباه دولت های دیگر و از جمله دولت انگلستان را تكرار نكنیم.

فرهنگ سازی میتواند با در نظر گرفتن قسمتی از اعتبار طرح برای این كار تحقق یابد. این فرهنگ را می توان از طریق رسانه‌های عمومی، مطبوعات و ........ طی یك برنامه زمانبندی شده در میان مردم ایجاد كرد.بنابراین اگر ما همزمان با شروع طرح های سیستم های الكترونیكی، روی قضیهٔ فرهنگ سازی و ایجاد فضای اعتماد كار كنیم، چندین مرحله جلو می افتیم و میتوان عقب ماندگی موجود در این زمینه را تا حدی جبران كرد. در كشور ما قبل از مساله فرهنگ سازی، برای استفاده از سیستم های الكترونیكی رای گیری، باید مشكلات درونی دولت كه بیشتر جنبه سیاسی دارند، حل شود. در سال ۱۳۷۸ بود كه برای اولین بار بحث استفاده از تجهیزات الكترونیكی و رایانه ای برای برگزاری انتخابات در كشورمان مطرح شد. در آن زمان كه مصادف بود با سومین سال به روی كار آمدن دولت اصلاح طلب آقای خاتمی، تلاش وزارت كشور برای متقاعد كردن شورای نگهبان برای استفاده از تجهیزات الكترونیكی در انتخابات مجلس ششم، با جلو كشاندن بحث حقوقی و ساختاری، كه شورای نگهبان به آن اشاره كرده بود، بی نتیجه ماند. اما همچنان این موضوع برای انتخابات ریاست جمهوری در دورهٔ بعدی (۱۳۸۰) و انتخابات شوراهای شهر و روستا، توسط وزارت كشور ایران مطرح شد.

چنانكه حتی پیش از برگزاری انتخابات مجلس هفتم، به این موضوع قدری از حالت تئوریك خود خارج شد و با تهیه نرم افزاری برای شمارش آرا، و فرستادن آن به شورای نگهبان، تا نزدیكی های موفقیت پیش رفت. اما باز هم شورای نگهبان به عنوان نهاد ناظر بر انتخابات در كشور، اعلام كرد كه به دلیل عدم اطمینان از كاركرد نرم افزار ارائه شده برای شمارش آرا، این انتخابات هم به سنت گذشته و با حظور رای دهنده گان در پای صندوقهای رای و شمارش به صورت دستی برگزار خواهد شد.اما این موضوع در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴، همچنان توسط وزارت كشور دنبال می شود. پس از گذشت هفت سال از برگزاری اولین انتخابات اینترنتی در جهان، به نظر میرسد توافقات اولیه برای مدرنیزه كردن برگزاری انتخابات در كشور ( شاید تنها در سطح استفاده از تجهیزات الكترونیكی برای شمارش آرا ) فراهم شده است و مسئولان مربوطه باید با در نظر گرفتن معایب این سیستم ها، مزایای زیاد این سیستم ها كه از جمله افزایش تعداد شركت كننده گان در انتخابات و كاهش هزینه‌های اجرایی برگزاری آن است، را مد نظر داشته باشند.

اینك برای اولین بار در كشور، رای گیری برای تصویب لوایح و طرح ها در مجلس با استفاده از سیستم های الكترونیكی انجام می شود. این در حالی است كه مجلس شورای اسلامی در طول ۹۹ سال گذشته از رای گیری سنتی و كاغذی استفاده می كرد.

سیستم های رای گیری الكترونیكی مجزا از هم عبارتند از :

۱- رای گیری كامپیوتری ( ایستگاهی )

۲- رای گیری اینترنتی

۳- رای گیری از طریق (Short Message System(SMS و تلفن های Touch-Tone

كه در یك دولت الكترونیكی لازم نیست كه فقط از یكی از این سیستم ها استفاده شود، بلكه می توان همزمان از هر سه روش استفاده كرد تا نتایج بهتری از لحاظ مشاركت مردم در انتخابات حاصل شود .

۱- رای گیری كامپیوتری ( ایستگاهی )

در این روش به جای استفاده از برگه‌های رای و صندوق اخذ رای، از كامپیوترها استفاده می شود به این ترتیب كه در محل اخذ رای ، كامپیوترهایی برای رای گیری قرار می گیرد و شخص رای دهنده توسط مونیتورهای حساس دستی و یا صفحه كلید و یا مدادهای الكترونیكی، نامزد مورد نظر را انتخاب كرده و رای خود را اخذ می كنند، در این روش امكان معرفی نامزدها در كنار عكس هركدام نیز وجود دارد، در حال حاظر مدل های جدید از این دستگاه‌ها ، همانند دستگاه‌های خود پرداز (ATM) نیز تولید شده اند. در روش رای گیری كامپیوتری ( ایستگاهی )، همچنان تشخیص هویت افراد رای دهنده با استفاده از مدارك شناسایی صورت نمی گیرد. در هر حال، در این روش هم، مردم مجبور به حضور در مكانهای رای گیری هستند و به جای اینكه رای خود را روی كاغذ بنویسند و به صندوق بیندازند، از كامپیوتر استفاده می كنند، ایستگاههای رای گیری در این روش می توانند به شبكه‌های امن اكسترانت وصل شده و آخرین آمار را در هر لحظه به سرورهای مركزی بفرستند. از مزایای این روش، اطلاع نامزدها از وضعیت خود در هر لحظه و به دست آمدن نتایج انتخابات در سریع ترین زمان ممكن (گاهی درست در پایان زمان رای گیری) است اما در عوض با پیاده سازی این روش، هزینه‌های برگزاری انتخابات بالا می رود زیرا ایستگاه رای گیری باید مجهز به سیستم های كامپیوتری متصل به شبكه باشند و از طرفی كنترل و حفاظت از شبكه ای كه این ایستگاهها را به سرور مركزی وصل كند كار مشكلی است .

در انتخابات نوامبر ۲۰۰۴ آمریكا هم از ایستگاههای رای گیری در کنار سایر روشهای رای گیری الکترونیکی استفاده شد به این ترتیب كه دولت برای راحتی مردم اقدام به نصب كیوسك هایی در فروشگاه‌ها و مراكز عمومی و دفاتر پستی نمود و مردم با مراجعه به یكی از این مراكز اقدام به رای گیری می كردند.

۲- رای گیری اینترنتی

این روش یكی از كم هزینه ترین راه‌های برگزاری انتخابات است زیرا در آن ما به ایستگاههای رای گیری نیازی نداریم و نیروی انسانی در این ایستگاهها هدر نمی رود بلكه تمام افراد واجد شرایط در هر مكانی كه باشند می توانند با مراجعه به سایت های اینترنتی كه برای این كار تهیه شده اند، رای خود را به نفع نامزد مورد نظر اخذ كنند. در واقع یكی از مهمترین مزایای این سیستم، نداشتن محدودیت مكانی برای افراد واجد شرایط رای است و آنها در هر كجای جهان كه باشند میتوانند رای خود را اخذ كنند. بحث امنیت در این روش بسیار حائز اهمیت است . توجه به این نكته كه‌هر شخص فقط یك بار می تواند رای دهد بسیار مهم است.یكی از روشهای حل این مشكل، ارائه PIN كد های شناسائی شخص توسط دولت به تمام افراد واجد شرایط است كه قصد دارند از طریق اینترنت در انتخابات شركت كنند زیرا سیستم ثبت نام ONLNE را عملا نمی توان پیاده كرد در واقع PIN كدها در حكم كلمه عبور برای ورود به سایت انتخابات است. روش دیگر حل مشكل ، استفاده از كوكی هاست كه آن را هم میتوان توسط برنامه‌هایی شناسایی و حذف كرد و یا اینكه كلا جلوی ثبت كوكی را گرفت.

---