سواحل شنی, اثر انگشت طبیعت

سواحل شنی و ماسه ای حاصل فرسایش, ساییدگی و هوازدگی سنگ ها و گرد هم آمدن بقایای صدف ها و پوسته های سایر موجودات آبزی است که با نیروی مهار نشدنی امواج یا از طریق رسوبات آب های داخلی به سمت سواحل رانده شده است

سواحل شنی و ماسه‌ای حاصل فرسایش، ساییدگی و هوازدگی سنگ‌ها و گرد هم آمدن بقایای صدف‌ها و پوسته‌های سایر موجودات آبزی است که با نیروی مهار نشدنی امواج یا از طریق رسوبات آب‌های داخلی به سمت سواحل رانده شده است.

جف ویلیامز دانشمند ارشد و بازنشسته مرکز علوم جغرافیایی آمریکا می گوید وقتی سنگ ها ظرف میلیون ها سال دستخوش هوازدگی، سایش و در نهایت شکست می شوند؛ ماسه نخستین ماده ای است که از آنها پدید می آید.

● سازه های بادوام و بی دوام

مواد معدنی موجود در سنگ ها لزوما دوام و بقای یکسانی ندارند. به مرور زمان، هوازدگی برخی از ترکیبات معمول در سنگ ها را به شن و ماسه تبدیل می کند و این در حالی است که مواد با دوام تر کماکان بدون تغییر باقی می ماند. برخی از مواد معدنی بسیار بی ثبات هستند و به سرعت هم تجزیه می شوند، اما در مقابل برخی دیگر نظیر فلدسپار، کوارتز و هورنبلنده (یک نوع آمفیبول) بسیار بادوام هستند. از آنجا که این نوع مواد معدنی سخت ترند لذا در فرآیند هوازدگی هم همیشه یک گام از بقیه عقب تر هستند. پوسته زمین از ۳۲ درصد آهن، ۳۰ درصد اکسیژن، ۱۵ درصد سیلیکون، ۱۴ درصد منیزیم، ۳ درصد سولفور، ۲ درصد نیکل و مقادیر جزئی کلسیم، آلومینیوم و سایر عناصر تشکیل شده است. این مواد معدنی بادوام به نوعی اجزای تشکیل دهنده سواحل شنی هم هستند. کوارتز شنی به همراه مقداری فلدسپار، رایج ترین ترکیبی است که در سواحل شنی به چشم می خورد. این فرمول مشخص باعث شکل گیری سواحلی به رنگ قهوه ای روشن خواهد شد که در هر نقطه از جهان آن را به نام سواحل شنی می شناسند. زنگ آهنی که روی کوارتز تشکیل می شود و اکسید آهن که در فلدسپارها به وجود می آید، مسبب رنگ قهوه ای روشن مایل به زرد و البته متفاوت سواحل شنی است.

● اثر انگشت طبیعت

هر ساحل اساساً محصول طبیعت و محیط اطراف خود است. در واقع ماسه ای که شما در سواحل می بینید، به نوعی شبیه یک اثر انگشت بسیار بزرگ و منحصربه فرد از محیط آن منطقه است. ویلیامز می گوید ترکیب منحصربه فرد، رنگ و اندازه ذرات ماسه می تواند بخوبی گواه منبع اولیه باشد، اما فرآیندهای طبیعی که در طول میلیون ها سال روی می دهند نیز در تعیین وضع فعلی بی تاثیر نیست. انواع موج ها، جزر و مدها، جریان های گوناگون و تغییرات سطح آب در طول تاریخ می توانند در نحوه شکل گیری سواحل شنی نقش به سزایی ایفاء کنند.

● رنگین کمان ماسه ها

مجموعه متغیرهای یادشده دست به دست یکدیگر می دهند و بسته به موقعیت، تصویری کاملا متفاوت را خلق می کنند. به عنوان مثال در بخشی از سواحل فلوریدا به دلیل افزایش قابل توجه میزان کوارتز، گاهی ماسه به رنگ کاملا سفید و گچی دیده می شود در حالی که در بخش های جنوبی تر و در سواحل میامی دلیل کاملا متفاوتی پشت ماسه سفیدرنگ آنجا وجود دارد.

در این سواحل میزان قابل توجهی از ذرات ماسه را کربنات کلسیم تشکیل داده و البته مقادیر ناچیزی از بقایای پوسته جانوران دریایی هم به چشم می خورد. در مقابل در مناطق حاره ای و گرم تر ماسه ها اغلب حاوی صدف و پوسته سخت جانوران دریایی هستند. در این مناطق یک جزء اصلی ماسه را سیلیکای به شکل کوارتز تشکیل می دهد. در برخی از جزایر برمودا نه تنها ماسه ها سفیدند بلکه حتی ته زمینه ای از رنگ صورتی متمایل به قرمز هم دارند.

منشا این رنگ را باید در موجودات تک سلولی به نام روزن داران که پوسته سخت آهکی آنها صورتی مایل به قرمز است، جستجو کرد. جنس پوسته این آغازیان دگرخوار اغلب از جنس کربنات کلسیم است. سواحل هاوایی هم که به دلیل رنگ سیاه خود معروف هستند، حاصل هوازدگی و فرسایش سنگ های آتشفشانی تیره است. برخی از این سواحل سایه ای زیبا از رنگ سبز را منعکس می کنند که صرفا مرهون حضور اولیوین یک نوع سنگ سبز براق است که در جواهرسازی کاربرد گسترده ای دارد.

● طبیعتی که روز به روز دگرگون تر می شود

جف ویلیام می گوید برخی از سواحل شرق آمریکا و خصوصا سواحل نزدیک خلیج حدود ۵۰۰۰ سال و حتی بیشتر عمر دارند، اما مساله اینجاست که روند طبیعی شکل گیری سواحل هم اکنون از حالت عادی خارج شده است. ساخت جاده ها، سدها و... عملا امکان جابه جایی ماسه از بخش های داخل سرزمین به سواحل را مختل کرده است. افزایش غیرعادی سطح آب دریاها ظرف بیش از ۱۲ هزار سال اخیر یکی دیگر از فاجعه بارترین اتفاقاتی است که رخ داده است. بسیاری از دره ها که زمانی محل عبور رودخانه ها بوده اند، اکنون به مصب های بزرگ تبدیل شده اند. مصب های بزرگ شن و ماسه را در خود به دام می اندازند و از رسیدن آن به سواحل جلوگیری می کنند. از طرف دیگر توفان های شدید چنان فرسایشی را بر سواحل تحمیل کرده اند که بی شک طرح های بازسازی سواحل باید تا چند سال دیگر کماکان ادامه پیدا کند.

جف خاطرنشان می سازد که پروژه های بازسازی سواحل با وجود آن که اغلب موفق عمل کرده اند، اما در اصل مولد اختلالاتی در ویژگی های شاخص عرصه های طبیعی هم بوده اند. از دید وی در همه این پروژه ها باید توجه ویژه ای به زیستگاه بومی شود تا نسل های آینده هم شاهد همان جلوه های منحصربه فردی باشند که ما امروز از آنها لذت می بریم.

livescience

مترجم: فرناز حیدری