حرمخانه شاه در حیاط سفارت انگلستان

در دوران حکومت قاجار ها بر ایران علل و عواملی باعث شد تا سفارتخانه های خارجی در تهران تبدیل به یکی از امن ترین اماکن برای معترضین سیاسی و نیز مجرمین و مرتکبین اعمال خلاف شود. …

در دوران حکومت قاجار ها بر ایران علل و عواملی باعث شد تا سفارتخانه های خارجی در تهران تبدیل به یکی از امن ترین اماکن برای معترضین سیاسی و نیز مجرمین و مرتکبین اعمال خلاف شود. از عمده ترین دلایل ایجاد چنین جایگاهی برای سفارتخانه های خارجی در ایران و به طور مشخص سفارتخانه های دو دولت روسیه تزاری و بریتانیا نفوذ فوق العاده دو دولت مذکور در ایران بود. آنها با سوء استفاده از بی خبری، نا آگاهی و سست عنصری سردمداران سیاسی ایران به چنان جایگاهی رسیده بودند که پادشاه ایران، شخص اول مملکت در برابرشان از موضع ضعف سخن می گفت. ‏

از سوی دیگر ظلم و استبداد شاه در وهله اول و نیز بیداد عمال حکومت و مهم تر از آن نبود قانون، عده ای را که به هر دلیلی مشکلی با حکومت داشتند و یا نگران جان، مال و ناموس خود بودند متوجه سفارتخانه های این دو کشور در تهران ساخت. بدیهی است نظیر چنین جایگاهی در شهرستان به کنسولگری های دولتین مذکور اختصاص داشت. ‏

در چنین شرایطی رسم ناپسند سرسپردگی به وجود آمد. به این معنا که عده ای از رجال، شخصیت ها و تصمیم گیران سیاسی ایران برای آنکه خود را "بیمه سیاسی" نمایند و از خشم و غضب پادشاه در آینده ای نه چندان دور در امان بمانند متوجه سفارتخانه های روس و انگلیس شده و خود را به نوعی تحت تابعیت این دولت قرار می دادند. طبیعی است سفارتین نیز از این امر ناخشنود نبودند بلکه با آغوش باز آنها را می پذیرفتند چرا که از آن پس فرد سر سپرده مهره ای ارزشمند در حکومت ایران بود که به دست سفرا و یا نمایندگان سیاسی خارجی در راستای منافع دولت متبوعشان حرکت داده می شد.

جایگاه ویژه سفارتخانه ها علاوه بر ایجاد رسم سرسپردگی نقش دیگری نیز در عرصه سیاست ایران ایفا می کرد. امنیت این مکان بزودی مورد توجه معترضین سیاسی و نیز خلافکاران و گناهکاران گردید. در واقع سفارتخانه ها تبدیل به محلی برای بست نشستن شدند. هر چند بست نشینی، سنتی ایرانی بود و معمولا در اماکن مذهبی نظیر مساجد، بقاع متبرکه، امامزاده ها و نیز در منازل علما انجام می شد اما در برهه ای از زمان در دوران سلطنت قاجار برخی بست نشینی را به سفارت بیگانه کشاندند که البته نتایج ناگوار سیاسی و اجتماعی آن مدت ها پایدار و پابرجا بود. از مهم ترین این نوع بست نشینی ها باید از

بست نشینی عده ای از مشروطه خواهان در سفارتخانه انگلستان یاد کرد. اما قبل از آن نیز حرکت ها و اقدامات مشابهی برای بست نشینی در سفارتخانه انگلستان انجام شده بود که مهم ترین آنها اقدام زنان حرمسرای ناصرالدین شاه برای بست نشینی در سفارت بریتانیا بود.‏

سر دو تیمر دیورند، وزیر مختار انگلستان در ایران در اواخر دوران سلطنت ناصر الدین شاه در یادداشت های خود می نویسد: "یک روز یکی از خواجه های حرمسرای سلطنتی سوار بر اسب، یورتمه زنان به سفارت انگلیس آمد و به من اطلاع داد که مخدرات خاندان سلطنت تصمیم گرفته اند به هیئت دسته جمعی به سفارت انگلیس بیایند و به عنوان اعتراض به عمل خلاف شرع اعلی حضرت در محوطه سفارت متحصن گردند." علت چنین اقدامی از سوی حرمخانه ناصر الدین شاه، اعتراض به عمل غیر شرعی ناصرالدین شاه بود. توضیح اینکه ناصر الدین شاه بر خلاف شرع قصد داشت خواهر یکی از زنان خود را به عقد خود در آورد و اهل حرم زمانی که از همه جا و همه کس برای منصرف ساختن شاه نا امید شده بودند دست به سوی سفارت انگلستان دراز کرده و از وزیر مختار خواسته بودند اجازه تحصن در سفارت را به آنها بدهد.‏

هر چند سفارت بریتانیا از این خواسته با آغوش باز استقبال کرده و حتی حیاط سفارت را برای پذیرایی از حرم شاه آماده نموده بود. اما ناصر الدین شاه پس از اطلاع از تصمیم اهل حرم از انجام عمل خلاف شرع خود منصرف شد. بدین ترتیب از رسوایی بزرگی جلوگیری به عمل آمد.‏

حجت الله کریمی