گریز از ملال و دلزدگی

معمولاً در اكثر رسانه های جهان تقسیم بندی مخاطب امری معمول است اما تقسیم بندی مخاطب در تلویزیون های كمتر تخصصی و عمومی رواج بیشتری دارد چرا كه در تلویزیون های تخصصی نظیر شبكه های ورزشی یا مختص كودك اصلاً شبكه براساس نیاز یك قسمت كوچك از مخاطبان عمومی راه اندازی شده است

معمولاً در اكثر رسانه‌های جهان تقسیم‌بندی مخاطب امری معمول است.اما تقسیم‌بندی مخاطب در تلویزیون‌های كمتر تخصصی و عمومی رواج بیشتری دارد چرا كه در تلویزیون‌های تخصصی نظیر شبكه‌های ورزشی یا مختص كودك اصلاً شبكه براساس نیاز یك قسمت كوچك از مخاطبان عمومی راه‌اندازی شده است.

اما در تلویزیون‌های عمومی كه معمولاً تركیبی از برنامه‌های متفاوت را برای مخاطبان خود ارائه می‌دهند تقسیم‌بندی مخاطب امری ضروری به نظر می‌رسد. تقسیم‌بندی‌هایی نظیر كودكان، خانواده‌ها و بزرگسالان در اكثر تلویزیون‌های جهان با رویكرد عمومی دیده می‌شود.

● برنامه‌های خانوادگی

در دوران مدرن به دلیل ساختارهای نوین كسب معیشت و برجسته‌تر شدن نقش اقتصادی- اجتماعی زنان، نهاد خانواده لااقل از لحاظ ساعت‌های حضور در خانه تضعیف شد و در اكثر خانواده‌ها ساعت حضور همه در كنار هم به ساعات پایانی روز موكول شد.

اما در كشورهای سرمایه‌داری علی‌الخصوص از سال‌های دهه ۷۰ میلادی به بعد سیاست‌های خاص جمعیتی، سیاست‌های حمایت از بنیان خانواده و بالاخره ترویج فرهنگ مصرف از دلایلی بود كه وجود یك باكس جداگانه برای خانواده را در برنامه‌های تلویزیونی توجیه می‌كرد این باكس تلویزیونی كه ساعات بعدازظهر تا ابتدای شب را شامل می‌شود تبدیل به یكی از مهم‌ترین بخش‌های تلویزیون برای برنامه‌ریزی شد.

در تلویزیون ما نیز مخصوصاً در سالیان اخیر گرایش و اقبال عمومی نسبت به این بخش خانوادگی گسترش یافته است. برنامه‌هایی كه به نوعی نام خانه و خانواده را یدك می‌كشند جای خود را در اكثر شبكه‌های ما باز كردند.

اما معمولاً این نوع برنامه‌ها از الگوهای مشخصی تبعیت می‌كنند. معمولاً بخش‌هایی مثل آموزش آشپزی، آموزش فنونی مثل نرمش یوگا ، تمركز و الگوهای موفقیت، آموزش‌های رفتار با كودكان، روانشناسی كودك و نگهداری حیوانات خانگی، هنرهای دستی، مطالب پزشكی، تبلیغات كالاهای مصرفی و بالاخره سریال‌های نمایشی الگوی عمومی برنامه‌های خانوادگی است.

از پیش معلوم بودن آیتم‌ها برای این برنامه‌ها به مثابه تیغ دو لبه است چون از یك طرف می‌تواند باعث تكرار ملال و دلزدگی در مخاطب شود و از طرف دیگر با رعایت شرایطی می‌تواند به جذاب‌ترین قسمت برنامه‌های تلویزیونی بدل شود.

اما شرایط ایجاد جذابیت در این آیتم‌های از پیش معلوم نیز كاملاً باید مناسب ذائقه خانواده‌ای باشد كه مخاطب این برنامه به حساب می‌آید و این موضوع در گرو ایجاد تنوع است چرا كه اگر تنوع در این آیتم‌ها رعایت نشود این گونه برنامه‌ها دارای این پتانسیل هستند كه به عنوان برنامه‌ای خنثی و فاقد جذابیت از برنامه روزانه اوقات خانواده حذف شود.

● تنوع، شرط بقا

برنامه‌ای را در نظر بگیرید كه در بحث الگوهای رفتاری زنان یا مردان در زندگی زناشویی به طور مستمر از وجود یك یا دو متخصص بهره می‌برد. در این برنامه به دلیل محدود بودن افق نظری متخصصان تعداد الگوهای ارائه شده كم ، ناكارآمد و بالاخره تكراری خواهد شد گرچه ارائه این الگوها ممكن است دوای درد درصدی از خانواده‌های تماشاگر این برنامه باشد اما به طور قطع حضور متخصص‌های دیگر و ارائه نظرات متفاوت وجدید می‌تواند طیف وسیع‌تری از مخاطب را دربربگیرد.

این موضوع مخصوصاً در برنامه‌های خانوادگی تلویزیونی ما بیشتر محسوس است چرا كه یكی از معضلات اساسی این گونه برنامه‌ها و اصولاً برنامه‌های اجتماعی ما فقر محقق و صاحب‌نظر است و گاهی محدود بودن دیدگاه‌های نظری متخصصین به طور چشمگیری نمایان است. همین موضوع را در مورد آ‌یتم‌های دیگر نیز می‌توان مشاهده كرد.

در پایان ذكر این نكته ضروری است كه گاهی دادن اطلاعات غلط مخصوصاً در بخش‌های روانشناسی و پزشكی از معضلات اساسی این گونه برنامه‌هاست كه در كنار تكرار و ملال می‌تواند عامل تهدید‌كننده‌ای برای این بخش از برنامه‌های تلویزیونی تلقی شود.

هادی معیری نژاد