شكار و صید

شكار و شكارگری در ایران ریشه ای دیرینه دارد هخامنشیان شكار را مناسب ترین مكتب برای تعلیم و تربیت و آموزگار حقیقی فنون جنگ, سحرخیزی, بردباری, تحمل سختی ها, آموختن نظم و ترتیب به كودكان و نوجوانان می دانستند و فرزندانشان را از كودكی در این مكتب می پروراندند

● تاریخچه شكار و صید در ایران

كشورما ایران، به دلیل تنوع گیاهی و اقلیمی كم نظیر، دارای حیات‌وحش بسیارمتنوع بوده و از جنبه شكاردر سراسر دنیا مورد توجه می باشد.

شكار و شكارگری در ایران ریشه‌ای دیرینه دارد. هخامنشیان شكار را مناسب‌ترین مكتب برای تعلیم و تربیت و آموزگار حقیقی فنون جنگ، سحرخیزی، بردباری، تحمل سختی‌ها، آموختن نظم و ترتیب به كودكان و نوجوانان می‌دانستند و فرزندانشان را از كودكی در این مكتب می‌پروراندند.

علاقه و وابستگی به شكار بعد از ۵۰۰ سال به ساسانیان كه خود را وارث هخامنشیان می‌دانستند منتقل شد و تا آن جا گسترش یافت كه فعالیت عمده و تفریح پادشاهان و بزرگان ساسانی را شكل داد. تا قبل از ظهور اسلام ضابطه و محدودیتی برای شكار وجود نداشت و شكارگر با استفاده از وسایل گوناگون و با هر كیفیتی به شكار حیوان موردنظر می‌پرداخت. ضوابطی كه در اسلام برای آلات و ادوات و نحوه شكار و نیز نوع حیوان و شیوه ذبح آنها وضع شده اولین ضوابط تعیین شده در این زمینه در طول تاریخ است. ضوابطی چون مجاز بودن شكار حیواناتی كه توانایی دویدن یا پریدن داشته‌اند و یا در خواب نباشند.

دوران حكومت قاجاریه، خصوصاً سلطنت طولانی ناصرالدین شاه، دوران رواج انواع تفریحات و شكار و گرمی بازار قوشدارباشی‌ها، میرشكارباشی‌ها و تفنگدارباشی هاست. در این زمان مناطق و املاك بسیاری به قرقگاههای سلطنتی و خصوصی برای شكار اختصاص داده شد. دست‌نوشته‌ها و خاطراتی كه از حكام،‌ سلاطین و شاهزادگان به جای مانده خود نشان‌دهنده بسیاری از سهل‌انگاریهای ایشان در قبال حفظ نسل حیات‌وحش ایران است.پس از انقلاب مشروطه و انقراض قاجاریه، مالكان بزرگ و سران ایلات و عشایر رونق دوباره‌ای به شكار بخشیدند.

قبل از شكل‌گیری طبقه شكارچیان محلی، شكار منحصر به طبقه‌ای خاص بود كه شكارگاههای اختصاصی و كلیه لوازم و امكانات شكار را در اختیار داشت ولی با بركناری این طبقه شكارگاههای اختصاصی نیز در معرض تجاوز دیگران بویژه شكارچیان محلی قرار گرفت و موجب كاهش قابل توجه جمعیت بسیاری از جانوران قابل شكار ایران شد.

شكار بیش از حد وحوش موجب تشكیل كانون شكار ایران در سال ۱۳۳۵ و وضع مقررات مربوط به شكار در ایران شد. در سال ۱۳۴۶ سازمان شكاربانی و نظارت بر صید جایگزین كانون شكار و در سال ۱۳۵۰ سازمان حفاظت محیط زیست جایگزین سازمان مذكور شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای اولین بار در قانون اساسی ایران یك اصل (اصل ۵۰) به امر حفاظت از محیط زیست اختصاص یافت كه ضرورت و اهمیت این مسأله را از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد. طبق این قانون هر نوع فعالیتی كه باعث تغییر و تخریب غیرقابل جبران محیط زیست انسان اعم از خشكی و دریا شود ممنوع است. اگر تخریب را از بین بردن شرایط و موقعیت طبیعی یك منطقه و یا بهره‌برداری بیش از ظرفیت محیط تعریف كنیم پس هر عملی كه توسط انسان در طبیعت صورت گیرد موجب تخریب آن می‌شود. اگر تخریب در حد قابل جبران باشد طبیعت پس از یك دوره دوباره آن را ترمیم خواهد كرد.

● قوانین و مقررات شكار و صید در ایران

امروزه شكار و صید با توجه به نیاز جوامع و روابط مبادلاتی و تجارتی حاكم بر آن از لحاظ اقتصادی نیز اهمیت ویژه‌ای یافته است. اما شكار و صید بی‌رویه،موجب نابودی اكوسیستمهای طبیعی و انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری شده و یكی از عوامل محدودكننده رشد اقتصادی بشمار میرود.از طرفی ممنوعیت شكار اصولاً راه مناسبی نیست زیرا گروههایی از شكارچیان از این طریق امرار معاش می‌كنند و ممنوعیت شكار موجبات مشكلاتی را برای این عده و نیز تشویق به شكار غیرمجاز فراهم خواهد كرد. شكاری كه دیگر ضابطه و مقرراتی بر آن حاكم نیست. حال آن كه قوانین شكار و صید باعث تعیین سهمیه، مشخص نمودن آغاز و پایان فصل شكار، برنامه‌ریزی عملی، تنظیم روشها و متدهای شكار و نحوه استفاده از محصولات جنبی آن می‌شود.بنابراین با رعایت قوانین و مقررات، جنبه‌های زیست‌محیطی شكار و صید یعنی حفظ حیات‌وحش و جلوگیری از انقراض نسل حیوانات وحشی است نیز فراهم می‌شود.

در جمهوری اسلامی ایران شكار و صید تحت مقررات و ضوابط خاص خود قرار دارد و سازمان حفاظت محیط زیست وظیفه تهیه و تنظیم قوانین مربوطه و اجرای قوانین مذكور را بر عهده دارد.

● اصطلاحات و اطلاعات مربوط به قوانین شكار و صید

شكار عبارت است از تیراندازی به پستانداران و پرندگان و خزندگان وحشی یا كشتن یا گرفتن یا تعقیب كردن آنها به هر كیفیت و وسیله و طریق.

صید عبارت است از كشتن یا گرفتن آبزیان قابل صید به هر كیفیت و وسیله و طریق یا تیراندازی به آنها.

حیوانات حمایت شده جانوران وحشی هستند كه در شرف تكثیر یا در معرض خطر و یا نادر و نافع باشند.

جانوران زیانكار جانوران وحشی هستند كه به مزارع و باغات و سایر حیوانات زیان و آسیب می‌رسانند.

● مقررات مربوط به مناطق حفاظت شده

۱- تیراندازی و شكار در پاركهای ملی و آثار طبیعی ملی ممنوع است. در موارد استثنایی كه مقتضیات حفظ نسل جانوران وحشی ایجاب نماید آن هم توسط مأمورین سازمان حفاظت محیط زیست، شكار قوچ و میش در جزیره كبودان (قویون داغی) واقع در پارك ملی ارومیه از مقررات این ماده مستثنی است و می‌توان با پروانه ویژه در آن شكار كرد.

۲- تعلیف احشام و قطع اشجار و بوته‌كنی در مناطق فوق ممنوع است.

۳- اكتشاف و بهره‌برداری معدن در پاركهای ملی و آثار طبیعی ملی ممنوع است.

همچنین تمدید پروانه‌ها كه مدت آن منتفی شده ممنوع می‌باشد.

۴- ورود و عبور و توقف در پاركهای ملی و آثار طبیعی ملی مستلزم تحصیل پروانه یا اجازه از سازمان حفاظت محیط زیست می باشد مگر جاده های عمومی.

۵- حمل هر نوع سلاح در پاركهای ملی و آثار طبیعی ملی برای عموم (به استثنای مأمورین ذی‌ربط سازمان) بدون اجازه كتبی سازمان حفاظت محیط زیست ممنوع است.

● مقررات مربوط به پناهگاههای حیات وحش و مناطق حفاظت شده

۱- مبادرت به شكار و یا صید در پناهگاههای حیات وحش و مناطق حفاظت شده و رودخانه‌های حفاظت شده منوط به تحصیل پروانه ویژه از طرف سازمان حفاظت محیط زیست می‌باشد.

مناطقی كه توسط كارشناسان سازمان مورد مطالعه قرار گرفته باشد هر ساله تعداد و نوع شكار در هر منطقه مشخص و سپس مجوز صدور پروانه ویژه صادر می شود و بهای پروانه شكار كه درصدی از ارزش شكار است از طرف سازمان برآورد و به اطلاع متقاضیان پروانه ویژه شكار رسانده خواهد شد.

۲- تعلیف احشام از لحاظ كمیت و كیفیت در این مناطق تابع ضوابطی است كه با توافق سازمان جنگلها و مراتع كشور تهیه خواهد شد و براساس آن پروانه چرا صادر و حدود یك پنجم هر منطقه به عنوان محدوده امن معرفی شده و از صدور پروانه چرا در آن مناطق ممانعت به عمل خواهد آمد.

۳- ورود و عبور و توقف در پناهگاههای حیات وحش و مناطق حفاظت شده به منظور بازدید- عكسبرداری و سیاحت آزاد می باشد مشروط بر این كه به رستنیهای منابع ملی آسیبی نرسیده و آرامش حیات وحش برهم نخورد.

۴- حمل هر نوع سلاح در مناطق فوق (به استثنای جاده و معابر عمومی) برای اشخاص غیرساكن در این مناطق بدون كسب اجازه از سازمان ممنوع است.

●● ممنوعیت ها و محدودیت ها

● فصول و ساعات زمانی شكار

شكار حیوانات زیر در فصول و ساعات زیر با پروانه عادی ممنوع است:

- كلیه پستانداران، پرندگان و خزندگان قابل شكار از اول فروردین تا پایان خرداد به استثنای جانوران زیانكار آن هم فقط در مزارع و باغات و مؤسسات دامداری و تكثیر مصنوعی حیوانات

- كلیه پستانداران، پرندگان و خزندگان قابل شكار و آبزیان قابل صید به استثنای جانوران زیانكار از یك ساعت بعد از غروب آفتاب تا یك ساعت قبل از طلوع خورشید.

- كل و بز، قوچ و میش وحشی در مناطق گرمسیر از ۱۵ دی ماه تا ۱۵ شهریور و در مناطق سردسیر از ۱۵ بهمن تا ۱۵ مهر

- كبك، كبك چیل و تیهو از اول بهمن تا پایان مرداد

- پرندگان كوكر از قبیل باقرقره، قویرق از اول فروردین تا اول شهریور

- انواع مرغابی و غاز از اول فروردین تا پایان شهریور

- صید آبزیان در آبهای استانهای گیلان و مازندران از پانزدهم اسفند تا اول اردیبهشت

توضیح: طبق صورتجلسه و تصمیمات مورخ ۷/۱۲/۶۹ شورای عالی محیط زیست، فصل مجاز شكار و صید برحسب مورد توسط سازمان تعیین و اعلام خواهد شد.)

● طرق و وسایل ممنوعه (طریقی)

شكار و صید با طرق و وسایل زیر ممنوع است:

- شكار با اسلحه خودكار (مسلسل) و تفنگهای گلوله زنی نیمه خودكار

- استفاده از تفنگهای سرپر و هر گونه اسلحه ای كه كالیبر آن از شش میلیمتر یا ۲۴۰ انگلیسی كمتر باشد (از جمله انواع تفنگهای خفیف كالیبر ۲۲) و همچنین استفاده از كالیبرهای ۱۰-۱۲-۱۶-۲۰، استعمال فشنگ ساچمه و چهارپاره برای شكار كل و بز، قوچ و میش، خرس و پلنگ

- استفاده از تفنگ ساچمه زنی و فشنگ گلوله (تك گلوله) برای شكار پستانداران وحشی به استثنای خوك وحشی، خرگوش و تشی

- استفاده از انواع تفنگهای خفیف برای شكار پستانداران وحشی

- شكار پستانداران وحشی از طریق كومه و امثال آن بطور كلی و همچنین ایجاد و استفاده از كومه برای شكار پرندگان وحشی در كنار چشمه ها و آبشخورها تا شعاع ۲۰۰ متر

- شكار از طریق استعمال هرگونه سموم و مواد مخدر و منفجره

- بستن سد و كلهام در مسیر رودخانه ها برای صید و صید به این طریق

- شكار از طریق استعمال هر گونه تله، دام و تور جز برای مرغابی

- استعمال هرگونه تله و دام و تور برای صید ماهی و شكار بلدرچین با پروانه عادی

- شكار مرغابی و سایر پرندگان آبی با تور هوایی و دام

- تعقیب و شكار پرندگان آبی با قایق موتوری

- تعقیب و شكار جانوران وحشی با وسایل نقلیه موتوری

- شكار پستانداران قابل شكار (وحشی) از طریق جرگه

- شكار و صید از طریق تخریب آبشخور و چشمه

- صید از طریق ایجاد میدان مغناطیسی و جریان برق با هر یك از وسایل مولد برق

● ممنوعیت و محدودیتهای نوعی، كیفی و كمی

- زنده گرفتن جانوران وحشی (قابل شكار) بدون پروانه ویژه ممنوع است

- از بین بردن یا برداشتن تخم پرندگان وحشی ممنوع است

- تیراندازی و شكار از داخل جاده های شوسه و اصلی تا حریم پنجاه متر از هر طرف آن ممنوع است.

- زنده گیری بازها و پرندگان شكاری به هر شكل و به هر حالت ممنوع است.

- حداكثر تعداد مجاز شكار كل و بز و قوچ و میش وحشی در هر مسافرت شكار جمعاً یك رأس از آنها می باشد. (با پروانه عادی شكار مربوط)

- حداكثر تعداد مجاز شكار پرندگان وحشی غیرحمایت شده در هر مسافرت شكار ده عدد می‌باشد.

- حداكثر تعداد گراز در هر مسافرت شكار یك رأس است (فقط برای اقلیتها)

---