آشنایی با مرکز آمار ایران

نیاز روزافزون دستگاههای برنامه ریزی کشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همکاری بسیار نزدیک سازمان اصلی تولیدکننده آمار با دستگاه برنامه ریزی , موجب شد تا براساس قانون ۱۳۴۴ هجری شمسی , اداره آمار عمومی از وزارت کشور جدا و با نام مرکز آمار ایران به سازمان برنامه و بودجه وابسته شود

●تاریخچه و اهم وظایف

درسال ۱۲۹۷ هجری شمسی به منظور ثبت وقایع چهارگانه ، اداره ثبت احوال کشور تاسیس شد. با ثبت اطلاعات مرتبط با تولد ، فوت ، ازدواج و طلاق توسط اداره مذکور ، ضرورت اطلاع از جمعیت کشور و تعیین سازمانی که به جمع آوری این اطلاعات بپردازد مورد توجه قرار گرفت و منجر به آن شد که در سال ۱۳۰۳ هجری شمسی آیینامه ای به تصویب برسد و در این آیینامه اداره ایی مسول آمار ، و وظایف آن مشخص شود . براساس این مصوبه مسولیت جمع آوری و متمرکز کردن آمارهای مورد نیاز به عهده وزارت کشور گذاشته شد. در خرداد ماه سال ۱۳۱۸ هجری شمسی اولین قانون سرشماری در مجلس شورای ملی تصویب شد.

در اجرای این قانون سرشماری نفوس از دهم اسفندماه همان سال در شهر تهران و در سال ۱۳۱۹ و ۱۳۲۰ هجری شمسی در ۳۳ شهر کشور به تدریج به اجرا درآمد.

دراسفند ماه سال ۱۳۳۱ هجری شمسی سازمان همکاری آمار عمومی تشکیل شد و در فروردین ماه سال ۱۳۳۲ هجری شمسی ، قانون آمار و سرشماری به تصویب رسید.

دراین سال اداره آمار و سرشماری از اداره کل آمار و ثبت احوال منتزع و به سازمان همکاری آمار عمومی ملحق شد. به این ترتیب برای اولین بار سازمانی که منحصراٌ وظیفه جمع آوری آمار را به عهده داشت به وجود آمد که در سال ۱۳۳۴ هجری شمسی به اداره آمار عمومی ، وابسته به وزارت کشور ، تغییر نام یافت و این اداره درسال ۱۳۳۵ هجری شمسی اولین سرشماری عمومی نفوس را در کل کشور به اجرا درآورد. با تاسیس اداره آمار عمومی ، فعالیتهای آماری وارد مرحله جدیدی شد و همه ساله طرحهای گوناگون آماری در زمینه های مختلف اجتماعی - اقتصادی به اجرا درآمد که اهم آنها به شرح زیر است :

- آمارگیری کشاورزی در سال ۱۳۳۹

- آمارگیری نمونه ای نفوس در سال ۱۳۴۲

- سرشماری صنعتی در سال ۱۳۴۲

- آمارگیری بودجه خانوار در سال ۱۳۴۲

نیاز روزافزون دستگاههای برنامه ریزی کشور به آمار و اطلاعات و ضرورت همکاری بسیار نزدیک سازمان اصلی تولیدکننده آمار با دستگاه برنامه ریزی ، موجب شد تا براساس قانون ۱۳۴۴ هجری شمسی ، اداره آمار عمومی از وزارت کشور جدا و با نام مرکز آمار ایران به سازمان برنامه و بودجه وابسته شود .

درسال ۱۳۷۹ سازمان برنامه و بودجه کشور با سازمان امور اداری و استخدامی کشور ادغام شده و تحت عنوان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور فعالیت خود را ادامه می دهد. هم اکنون مرکز آمار ایران به این سازمان وابسته است .

●سازمان و تشکیلات مرکز آمار ایران

مرکزآمار ایران وابسته به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور است و رییس آن سمت معاونت آن سازمان را به عهده دارد.ساختار این مرکز از نظر تشکیلاتی با توجه به فرایند طرحهای آمار گیری یعنی مراحل طرح موضوعی ، تهیه طرح فنی ، اجراء واستخراج و پردازش داده ها طراحی شده وشامل ۴ معاونت است :

۱ - معاونت طرحهای آماری

۲ - معاونت مطالعات و محاسبات ملی

۳ - معاونت اطلاع رسانی و فرابری داده ها

۴ - معاونت اجرایی و پشتیبانی

▪معاونت طرحهای آماری *

از جمله وظایف اصلی این معاونت ، بررسی و شناخت نیازهای آماری کشور و تعیین اولویتها با توجه به نیازهای مبرم مدیریتی کشور و بهنگام نگاهداشتن آن در زمینه های مختلفی از جمله جمعیت ، نیروی انسانی ، هزینه و درآمد خانوار ، کشاورزی (زراعت ، دامداری و شیلات و ...) صنعت و معدن و انرژی (برق ، گاز ، آب و ...) ، ساختمان (مسکونی و غیرمسکونی )، ارتباطات (حمل و نقل و بار و مسافر و ارتباطات )، بازرگانی و خدمات و ... می باشد.

▪مدیریتهای تابعه این معاونت عبارتند از :

- دفتر آمارهای اجتماعی ، اقتصادی خانوار

- دفتر آمارهای بازرگانی

- دفتر آمارهای صنعت ، معدن و محیط زیست

- دفتر آمارهای کشاورزی

- دفتر آمارهای زیربنایی

- دفتر آمارهای فرهنگی و خدمات اجتماعی

- دفتر شاخص قیمتها

▪معاونت مطالعات و محاسبات ملی

از جمله وظایف عمده این معاونت مطالعه پیشنهادهای بین المللی در ارتباط با حسابهای ملی و انطباق آن با مقتضیات کشور براساس سیستم حسابهای ملی ، بررسی و شناخت نیازهای آماری در زمینه شاخصهای قیمت ، شناسایی منابع تولید آمار و جمع آوری آمارهای تولیدی ، بررسی فرآیند تولید آمارهای ثبتی در دستگاههای اجرایی ، تهیه طرحهای آماری در زمینه های مختلف و ... است

دفاتر و مدیریت تابعه این معاونت عبارتند از:

- دفتر آمارهای ثبتی

- دفتر تهیه طرحهای فنی و چارچوبهای آماری

- دفتر حسابهای اقتصادی

- دفتر تعاریف و استانداردهای آماری

▪معاونت اطلاع رسانی و فرابری داده ها

از جمله وظایف عمده این معاونت تجزیه ، تحلیل ، تهیه و تنظیم سیستمهای ماشینی و غیرماشینی برای طرحهای موضوعی و آماری ، هماهنگی و اظهار نظر در مورد سیستمهای طراحی شده ، مکانیزه کردن نقشه های آماری و اصلاح و بهنگام سازی آنها، تهیه فهرست موضوعی مجموعه کدها، تهیه الگوهای انتشاراتی مطلوب ، اطلاع رسانی اطلاعات آماری ، تهیه و فروش نشریات آماری ، راهنمایی مراجعان به مرکز آمار ایران در زمینه اخذ اطلاعات و ... است . مدیریتها و دفتر تابعه این معاونت عبارتند از :

- دفتر امور نقشه و مدارک آماری

- دفتر انتشارات و اطلاع رسانی

- دفتر طراحی سیستم

- دفتر امور شبکه ها و خدمات رایانه ای

▪ معاونت اجرایی و پشتیبانی

از جمله وظایف عمده این معاونت مطالعه و بررسی نیازهای آموزشی کارکنان ، وصول اعتبارات مرکز آمار ایران براساس تخصیص سازمان مدیریت و بر نامه ریزی ، نظارت برحسن انجام امور واحدهای تحت سرپرستی و اجرای مقررات اداری و استخدامی ، تهیه و صدور کلیه احکام استخدامی ، تهیه و تدارک ملزومات ، ثبت نامه های وارده و توزیع آنها و ... می باشد .

مدیریت و دفتر تابعه این معاونت عبارتند از :

- دفتر آموزش و خدمات مدیریت

- اداره کل امور مالی

●قانون مرکز آمار ایران

▪قانون مرکز آمار ایران مصوبه ۰۳/۱۰/۱۳۵۳

الف - کلیات

ماده ۱ - تعاریف و اصطلاحات مندرج دراین قانون بقرار زیر است :

- سرشماری : منظور آمارگیریهایی است که کلیه افراد و واحدهای جامعه مورد مطالعه را در برگیرد و در موارد مشخص بمنظور جمع آوری اطلاعات در زمینه فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی مانند نفوس ، مسکن ، کشاورزی ، صنعت ، ساختمان ، بازرگانی ، فرهنگی و سایر فعالیتها صورت می گیرد. در صورتیکه سرشماری در سراسر کشور بعمل آید سرشماری عمومی نامیده می شود .

- آمارگیری نمونه ای : منظور جمع آوری اطلاعات آماری از تعدادی از افراد یا واحدهای جامعه براساس روشهای علمی آماری است که نتایج آن قابل تعمیم باشد.

- آمارگیری جاری : منظور آمارگیریهایی است که از روی مدارک ، گزارشها و فرمهای مربوط به فعالیتهای جاری وزارتخانه ها و موسسات دولتی و شرکتهای دولتی و وابسته به دولت انجام می شود .

- محاسبات ملی : منظور بیان آماری کلیه فعالیتهای اقتصادی کشور طی یک دوره زمانی می باشد.

- شاخص قیمت : منظور کمیتی است که تغییرات متوسط قیمت کالاها و خدمات را نسبت به یک زمان معین نشان دهد .

- قالب آماری : منظور فهرستی از مشخصات کلی افراد یا واحدهای جامعه مورد آمارگیری است که بخصوص در آمارگیریهای نمونه ای از آن استفاده می شود .

- خدمات آماری : منظور انجام تمام یا قسمتی از خدماتی است که در زمینه تهیه و اجرای طرحهای آماری و استخراج نتایج و چاپ و انتشار آنها بعمل می آید.

ماده ۲ - مرکز آمار ایران وابسته به سازمان مدیریت و برنامه ریزی می باشد و زیر نظر رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی اداره می شود و رییس آن سمت معاونت سازمان مدیریت و برنامه ریزی را دارد .

ب - وظایف و اختیارات

ماده ۳ - وظایف و اختیارات مرکز آمار ایران بشرح زیراست :

- انجام سرشماری عمومی و آمارگیریهای نمونه ای در زمینه های اجتماعی و اقتصادی

- تهیه آمارهای لازم بمنظور تامین نیازمندیهای برنامه ریزی و هدفهای برنامه های عمرانی کشور

- تهیه و بهنگام نگاهداشتن (آماده داشتن آخرین آمار ) قالبهای آماری

- استخراج ، بررسی ، چاپ و انتشار نتایج حاصل از سرشماریها و آمارگیریها

- تهیه محاسبات ملی و شاخص قیمتها

- تهیه تعاریف و تعیین مفاهیم و معیارها و طبقه بندیهای آماری

- گردآوری آمارهای مورد نیاز از بخش عمومی و بخش خصوصی

- تهیه و انتشار سالنامه آماری کشور

- تمرکز اسناد و مدارک و اطلاعات آماری

- راهنمایی های فنی به واحدهای آماری وزارتخانه ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و شرکتهای دولتی همچنین موسسات بخش خصوصی در حد امکان .

- انجام خدمات آماری برای بخش عمومی و بخش خصوصی در ازای دریافت هزینه های مربوط .

تبصره - وجود حاصل از خدمات آماری درآمد اختصاصی مرکز آمار ایران شناخته می شود و در حساب جداگانه در خزانه متمرکز خواهد شد و طبق بودجه ای که بتصویب رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی خواهد رسید به مصرف می رسد .

ماده ۴ - سرشماریهای عمومی بموجب فرمان انجام خواهد شد و ترتیب اجرای آن با هییت وزیران است . اجرای سرشماری عمومی نفوس هر ده سال یکبار اجباری است و اولین سرشماری پس از تصویب این قانون در سال ۱۳۵۵ خواهد بود .

ماده ۵ - کلیه وزارتخانه ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و شرکتهای دولتی مکلفند افراد ، وسایل نقلیه ، وسایل مخابراتی و سایر تجهیزات مورد نیاز سرشماری عمومی را برای مدت معین و به ترتیبی که هییت وزیران مقرر می دارد در اختیار مرکز آمار ایران بگذارند.

ماده ۶ - در مواردی که برای سرشماریهای عمومی از مستخدمین دولت اعم از شاغل و بازنشسته استفاده می شود مرکز آمار ایران می تواند فوق العاده سرشماری برای زمان سرشماری به آنان پرداخت کند .

ماده ۷ - هرشخص ساکن ایران همچنین اتباع ایرانی مقیم خارج از کشور مکلفند به پرسشهای مربوط به کلیه سرشماریها و آمارگیریها که توسط مرکز آمار ایران انجام می شود پاسخ صحیح دهند .

آمار و اطلاعاتی که ضمن آمارگیریهای مختلف از افراد و موسسات جمع آوری می شود محرمانه خواهد بود و جز در تهیه آمارهای کلی و عمومی نباید مورد استفاده قرار گیرد . استفاده و مطالبه و استناد به اطلاعات جمع آوری شده از افراد و موسسات به هیچوجه در مراجع قضایی و اداری و مالیاتی و نظایر آن مجاز نخواهد بود .

ماده ۸ - وزارتخانه ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و شرکتهای دولتی موظفند در انجام آمارگیریها از تعاریف ، مفاهیم ، روشها ، معیارها و طبقه بندیهای آماری مرکز آمار ایران تبعیت نمایند .

ماده ۹ - وزارتخانه ها و موسسات دولتی و وابسته به دولت و شرکتهای دولتی با انجام آمارگیریهای جاری مکلفند هر نوع اطلاعات آماری که مورد احتیاج باشد دراختیار مرکز آمار ایران بگذارند.

مركز آمار ایران

---