خانه ای به رنگ دانش

کتابخانه ها در هر کشوری با هر درجه از توسعه نقش بسیار مهمی در سواد آموزی برعهده دارند کتابخانه های عمومی نیز نقش بسزایی در پیشرفت نهضت کتابخوانی ایفا می کند در حقیقت این کتابخانه ها, دنباله رو سیاست های کتابخانه آموزشگاهی محسوب شده و مکمل برنامه هایی هستند که در کتابخانه های آموزشگاهی شکل گرفته اند

اولین کنفرانس بین المللی آموزش بزرگسالان در ( ا لسینور ۱۹۴۹ ) "آموزش بزرگسالان" را اینگونه تعریف می کند: تدارک آموزش مستمر و سازمان یافته برای افرادی که دیگر به مدرسه نمی روند با هدف ایجاد تغییر در روش زندگی. آموزش بزرگسالان فرایندی است مستمر و سازمان یافته برای تدارک جامعه درحال یادگیری تا افراد جامعه بتوانند در جهت تکامل و تعالی حرکت کنند و در سرنوشت جامعه خود از لحاظ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تغییر ایجاد بکنند.

کتابخانه ها در هر کشوری با هر درجه از توسعه نقش بسیار مهمی در سواد آموزی برعهده دارند. کتابخانه های عمومی نیز نقش بسزایی در پیشرفت "نهضت کتابخوانی" ایفا می کند. در حقیقت این کتابخانه ها، دنباله رو سیاست های کتابخانه آموزشگاهی محسوب شده و مکمل برنامه هایی هستند که در کتابخانه های آموزشگاهی شکل گرفته اند. کتابخانه آموزشگاهی از این جهت که فرهنگ مطالعه و خواندن و روحیه جستجوگری و علم آموزی را پرورش و تولید می کند مهم است و کتابخانه عمومی از این منظر که دسترسی عامه مردم را به اطلاعات و دانش فراهم می کند حائز اهمیت می باشد. اهداف تشکیل کتابخانه های عمومی در استانداردهای فدارسیون بین المللی موسسات و انجمن های کتابداری ( ایفلا-IFLA) به قرار زیر است: تشویق به مطالعه در افراد اجتماع، حمایت از رشد فکری و آموزشی عامه، آشنا ساختن مردم با فرهنگ شفاهی و مکتوب کشور، دسترسی به همه انواع اطلاعات ودانش روز، فراهم ساختن امکانات آموزش سواد رایانه ای افراد و در نهایت حمایت و پشتیببانی از برنامه های سواد آموزی در جامعه.

بدون تردید، کتابداران بنا به دلایلی موجه ترین افراد برای آموزش سواد اطلاعاتی به شمار می روند. سازماندهی و اشاعه اطلاعات از فعالیتهای اصلی حرفه کتابداری است و در طول تاریخ، تجربه های سودمندی را در مورد منابع اطلاعاتی، ارزیابی منابع، سازماندهی و اشاعه اطلاعات و نیز در باره استفاده کنندگان، نیازها و رفتارهای آنان کسب کرده است. این تجربه ها اکنون به صورت دانش عمومی در اختیار کتابداران است.

بنابراین، آنها می دانند چه تحولاتی در محیط اطلاعاتی رخ داده و استفاده کنندگان به چه نیاز دارند. آنها بر اساس تجربه و پژوهش دریافته اند که چه کسانی به چه نوع آموزشی نیاز دارند و چه شیوه ها و ابزارهایی برای آموزش افراد مختلف مناسب تر است. بر اساس نظر کرایست ، شالوده نظری علم کتابداری، آموزش است. این آموزش نه تنها به زیر ساختهای ذهنی کاربران توجه دارد و بر دانش آنها می افزاید، بلکه به توانمندی آنها در کسب دانش نظر دارد. بر خلاف آموزش سنتی، در آموزش کتابداران آموزش بیننده و تعامل او با اطلاعات را مرکز توجه خود قرار می دهند. نگاهی به فعالیتها و برنامه های متنوع کتابخانه ها در توسعه سواد اطلاعاتی به خوبی نشان می دهد که حرفه کتابداری تا چه حد و چگونه در این زمینه اقدام کرده است. تعداد و حجم همایشهای برگزار شده و نیز گستره پژوهشهای کتابداران به ویژه در سالهای اخیر می تواند نشان دهنده رویکرد این حرفه نسبت به آموزش سواد اطلاعاتی باشد. از جمله این فعالیتها، تشکیل کمیته های سواد اطلاعاتی در انجمن های کتابداری و برگزاری همایشهای تخصصی در کشورهای مختلف می باشد. با افزایش تعاملات و ارتباطات جهانی و شکل گیری جوامع اطلاعاتی و تداوم فرایند جهانی شدن، اطلاعات و اطلاع رسانی جایگاه ویژه ای پیدا می کند. کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی از جمله نخستین نهادها و مراکزی هستند که به طور مستقیم به گردآوری، سازماندهی و اشاعه اطلاعات در اشکال مختلف پرداخته و با تغییرات زمان خود را سازگار نموده اند و اکنون در عصر اطلاعات و عرصه جهانی شدن وظیفه سنگینی را بر دوش داشته و در تعامل با این پدیده جهانی در مقابل فرصتها و چالشهای ویژه ای قرار گرفته اند و در بررسی تعامل کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی با سوادآموزی در عصر جهانی شدن فرصتها، زمینه های فعالیت و چالشهای احتمالی وجود دارد که باید آنها را با هم در نظر گرفت تا بتوان تصویری روشن از جایگاه کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی در فرایند سوادآموزی در عصر جهانی شدن ارائه داد. فرصتها و زمینه های فعالیت عبارتند از:

۱) ایجاد دسترسی به اطلاعات،

۲) سواد آموزی،

۳) مشارکت در ریشه کن کردن فقر و توسعه پایدار،

۴) توسعه آزادی اندیشه و بیان،

۵ ) حفظ هویت و تنوع فرهنگی به موازات همگن سازی فرهنگی

۶) اعتلای تفاهم بین المللی و ارتقای همکاریهای جهانی.

▪ چالشها نیز عبارتند از:

۱) مسائل مالی.

۲) مسائل آموزشی.

۳) استاندارد سازی و مسائل تبادل اطلاعات.

۴) مسائل زبانی.

در اینجا بد نیست که به پروژه سواد آموزی گوگل اشاره ای داشته باشیم. پروژه جدید گوگل، به معلمان، سازمانها و کسانی که به سواد آموزی علاقه مند هستند این امکان را می دهد تا از اینترنت برای دریافت و ارائه اطلاعات استفاده کنند. با این محصول جدید گوگل، تمام سازمانهایی که به نحوی در سواد آموزی در نقاط مختلف دنیا فعالیت می کنند، می توانند با یکدیگر در ارتباط باشند.کاربران از این پس قادر خواهند بود که به کتاب های دیجیتالی و مقاله های علمی دسترسی داشته باشند و اطلاعات و دانش خود را از طریق وبلاگها، گروه های اینترنتی و ویدئو با دیگران تقسیم کنند.این پروژه توسط گوگل و با همکاری برنامه سواد آموزی نمایشگاه فرانکفورت(LitCam) و یونسکو ارائه شده است.

● نقش کتابخانه در آموزش بزرگسالان

در عصر حاضر مفهوم سواد تا حدودی تغییر کرده است. پیشرفت روزافزون در عرصه محمل های اطلاعاتی و فناوریهای مربوط به سواد اطلاعاتی به عنوان بخشی از ضروریات و نیازهای اجتماعی بشر در آمده است. از آنجایی که کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی از پیشگامان عرصه اطلاعات و ارتباطات به حساب می آیند بنابراین می توانند آموزش سواد اطلاعاتی را به نحو احسن انجام داده و افراد را در استفاده از اطلاعات و کسب دانش مورد نیاز یاری کنند. در این راستا تهیه استانداردهای سواد اطلاعاتی و برگزاری دوره های مناسب و ارائه گواهینامه های سواد اطلاعاتی می تواند افراد را در ارتباطات علمی و اجتماعی در فرایند جهانی شدن به مهارتهای لازم تجهیز نماید. با توجه به اینکه سواد اطلاعاتی یکی از مولفه های ایجاد فاصله بین جوامع توسعه یافته و در حال توسعه می باشد. لذا، کتابخانه ها می توانند در جبران این نقیصه فعالانه وارد شوند.

اهمیت کتابخانه ها در خدمت به آموزش بزرگسالان نمی تواند اغراق آمیز باشد.کتابخانه ها به عنوان یکی از موسساتی که در پیشرفت سواد و آموزش در جامعه نقش دارند مورد احترام می باشند. به نظر می رسد کتابخانه به صورت ضروری لازم است تا در هرسیستم آموزش رسمی و در ارتباط با نیاز بزرگسالان و تشویق آنها در آموزش بصورت پایه یا در سطح آموزش عالی نقش داشته باشند. در اینجا ، نقش کتابخانه به عنوان یکی از آن خدمات ضروری و معین در اصول ، فعالیتها و اعمال آموزش سواد با ارجاع خاص برای آموزشگر بزرگسال مورد بررسی قرار گرفته است.

آموزش به عنوان یک پیچیدگی در فرآیندهای اجتماعی در نیاز به دانش و تجربه به صورت رسمی یا به صورت دیگری تعریف شده است . در اینجا یک بزرگسال به کسی گفته می شود که پنجاه سال یا بیشتر سن داشته باشد که مسوول خود و دیگران می باشد و کسی است که شاید احساس از دست دادن دیدگاه قرار گرفتن در آموزش رسمی آموزشگاهی می نماید بدلیل مشکلات مالی یا عوامل دیگر یا این احساس که او بعد از گذشت یک یا دو یا سه سال دچار افت تحصیلی شده است .

منظور از آموزش بزرگسال استمرار آموزش بزرگسال می باشد. بنابراین موارد زیر قابل تشخیص است:

۱) حالتی از سواد که ممکن است به آن دسترسی پیدا کنند و استمرار داشته باشد.

۲) بزرگسال ممکن است به صورت مداوم دانش و مهارتهایش را بهبودی بخشد.

۳) این شخص توانایی دارد تا عینا زندگی در اجتماع ، سیاست و سیستمهای اقتصادی را تجربه نماید.

۴) این بزرگسال ممکن است نسبت به میراث فرهنگی شهروندی و ارزشهای اجتماعی و بنابراین پذیرش تغییر نقش در زندگی بزرگسالی آگاهی پیدا کرده باشد .

۵) این شخص ممکن است شخصیتش را تکامل ببخشد و توانایی بالقوه اش را نیز تکامل بخشد و شاخه ای از ادراک و علاقه و مهارتهایش را توسعه دهد .

کتابخانه شخص را قادر می سازد تا یک حالت روحانی و معنوی بدست آورد و فعالیت تفریحی را در مطالعه القا کند بنابراین مطالعه اثر متقابلی روی ثروت جامعه و حصول دانش دارد. کتابخانه می تواند آموزش بزرگسال را پس از تحصیل توسعه دهد. بخشی از ماموریت کتابخانه به آموزش بزرگسالان اختصاص دارد.

● آموزش ایران

از جمله مهمترین نهادها، وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی مسوول آموزش بزرگسالان در جمهوری اسلامی ایران، می توان به سازمان نهضت سواد آموزی (O.M.L) وزارت جهاد کشاورزی و بسیج اشاره نمود. با توجه به نقش قاطع سازمان نهضت سواد آموزی در آموزش بزرگسالان در سال ۱۹۸۷(۱۳۶۶) شورای پشتیبانی آموزشی تحت ریاست رئیس شورا به تشکیل جلساتی جهت طراحی و تصویب استراتژیها و یافتن راه حلهای علمی جهت مبارزه با بی سوادی تشکیل یافت.

بر این اساس از جمله مهمترین برنامه ریزی های آموزشی که در حوزه آموزش بزرگسالان صورت گرفته می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

۱) تغییر ساختار دوره های آموزش حضوری به آموزش مکاتبهای و نیمه حضوری

۲) برطرف نمودن بیسوادی در افراد رده های سنی ۴۰-۱۰ سال.

۳) تحکیم و تثبیت مهارتهای سوادآموزان و نوسوادان در جهت جلوگیری از بازگشت آنان به دوره بیسوادی

۴) ثبت نام کودکان در مدارس رسمی

۵) اعمال محدودیتهایی در هدایت افراد بیسواد و کم سواد رده های سنی زیر ۴۰ سال به کلاسهای سوادآموزی

۶) استفاده از منابع عمومی و خصوصی جهت مبارزه با بیسوادی من جمله رسانه های جمعی مانند رادیو، تلویزیون و نشریات.

▪ ازجمله مهمترین راهبردهای آموزشی آموزش بزرگسالان طی برنامه ۵ ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

۱) تعیین و تعریف سطح آموزش در جامعه و توسعه کشور، تعیین و تعریف مسئولیتهای مکمل دولت و مردم درآموزش و ارتقای انگیزه های ملی جهت برقراری مشارکت و همکاریهای مردمی

۲) تاکید برآموزشهای عملی، علمی و فنی و حرفه ای در چارچوب برنامه های جاری آموزشی

۳) تلاش درجهت کسب اطمینان از همکاری سازمانهای مربوطه به منظور اصلاح قوانین و مقررات موجود درجهت برخورداری همگانی از تسهیلات اجتماعی من جمله قانون ممنوعیت کار ویژه کودکان رده های سنی ۶ تا ۱۰ سال

۴) تاکید برانسجام و تقویت روشهای آموزشی جهت جلوگیری از بیسوادی و اولویت دادن به نو آوری و اتخاذ روشهای مناسب جهت یادگیری موثر و قابل کاربرد برای افراد شاغل ازجمله مهمترین راهبردهای آموزشی آموزش بزرگسالان طی برنامه ۵ ساله دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

۱) توسعه وتشویق آموزش بزرگسالان زیر رده سنی ۴۰ سال به واسطه اتخاذ متدهای مدرن آموزشی

۲) توسعه آموزش مکمل بزرگسالان.

نویسنده : فاطمه رضایی خاچکی - طاهره بای

---