چشم انداز جدید مذاکرات ایران و آمریکا

مساله مذاکرات مستقیم آمریکا و ایران به یکی از موضوعات اصلی انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا تبدیل شده است این مطلب به تفصیل در هر دو مناظره تلویزیونی بین سناتورها اوباما و مک کین و نیز در رویارویی تلویزیونی نامزدهای معاونت ریاست جمهوری خانم پیلین و آقای بایدن مطرح شد

مساله مذاکرات مستقیم آمریکا و ایران به یکی از موضوعات اصلی انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا تبدیل شده است. این مطلب به تفصیل در هر دو مناظره تلویزیونی بین سناتورها اوباما و مک‌کین و نیز در رویارویی تلویزیونی نامزدهای معاونت ریاست‌جمهوری (خانم پیلین و آقای بایدن) مطرح شد. باراک حسین اوباما نادی مذاکره مستقیم و بدون قید و شرط با ایران است در حالی که جان مک‌کین و سارا پیلین با همان عکس مار کشیدن‌های سابق هرگونه مذاکره مستقیم با ایران را پشت کردن به شعائر ملی و دوستان منطقه‌ای آمریکا (یعنی اسرائیل) می‌دانند و محکوم می‌کنند.

البته در ایران هم سه دهه است که بحث در این مورد جریان دارد. در هر دو طرف تندروها مذاکره را علا‌مت ضعف، انحطاط یا بیگانگی از ارزش‌های ملی، میهنی و مذهبی قلمداد می‌کنند، ولی در نگرش میانه‌روها مذاکره و در نهایت عادی‌سازی روابط فیمابین امری واجب و مفید، هرچند ناگوار است. معتدلین می‌گویند، کاربرد اصلی مذاکرات سیاسی ایجاد رابطه با دشمنان است وگرنه مذاکره با دوستان که هنر نیست. ‌

موضع میانه‌روها انسان را به یاد آن شعر متنبی می‌اندازد که گفت: <و من نکد الدنیا علی الحر ان یری... عدوا له ما من صداقته بد>، یعنی از بدبختی‌های دنیا برای آزاده این است که دشمنی را ببیند که از دوستی با اوچاره‌ای نداشته باشد. به این تعبیر بخش اعظم سیاست بین‌الملل بدبختی است، زیرا برای دوری از جنگ و بدسگالی گاه باید با دشمنان دوستی کنیم و با آنها به مذاکره بنشینیم. بهترین زمان برای مذاکره وقتی است که طرف در ضعف باشد.

یکی دو سالی است دولت بوش مذاکره با ایران را رد می‌کرد درست به این دلیل که می‌گفت آمریکا در موضع ضعف و ایران در موضع قدرت است. این روزها پایان دوران بوش و افول ستاره اقتصاد شکوفای آمریکا هم مزید بر علت هزیمت در افغانستان و بن‌بست در عراق شده است. نتیجه اینکه گزینه حمله نظامی به ایران که مطلوب نومحافظه‌کاران و لا‌بی اسرائیل بود به طور محسوسی محبوبیت خود را از دست داده و در برابر، کفه مذاکرات مستقیم و بدون قید و شرط (که موضع انتخاباتی دموکرات‌ها است) به وضوح سنگین‌تر شده است.

از این رو در صورت پیروزی دموکرات‌ها با توجه به بحران اقتصادی درونی، جغرافیای سیاسی منطقه و تغییر حزب حاکم در آمریکا، ایران فرصتی طلا‌یی به دست خواهد آورد تا گره کور عادی‌سازی روابط با آمریکا را به سر انگشت درایت باز کند. این امر چندان هم صعب نیست زیرا هر چندپاره‌ای از آرمان‌های ایران و آمریکا باهم تباین دارند ولی منافع مشترک آنها هم کم نیستند. مثلا‌ در دهه گذشته دخالت نظامی آمریکا در کوزوو به رهبری پرزیدنت کلینتون، که مورد حمایت سناتور مک‌کین و سناتور بایدن هم بود، موجب جلوگیری از نسل‌کشی مسلمانان آن منطقه توسط صرب‌ها شد. در خاورمیانه هم دشمنان ایران و آمریکا (یعنی طالبان و القاعده وهابی‌مسلک در شرق و ناسیونالیسم عرب افراطی ایران هراس و شیعه‌ستیز در غرب) یکی هستند و هم دوستانشان (یعنی دولت‌های کرزای در افغانستان و مالکی در عراق.) از شدت و حدت گله و شکایت‌های فیمابین هم (مانند کودتای ۱۳۳۲و جریان گروگانگیری) با مرور دهه‌ها تا حدی کاسته شده است. ‌

خلا‌صه اگر دموکرات‌ها پیروز شوند مذاکرات عادی‌سازی روابط با آمریکا ممکن و احتمالا‌ مفید خواهد بود. برای استفاده بهینه از این موقعیت استثنایی، سیاستمداران ایرانی در هر دو جناح محافظه‌کار و اصلا‌ح‌طلب باید در چهار گام خود را برای عمل آماده کنند. اول اینکه کادر تخصصی متمرکزی را از همین حالا به کار بگمارند تا تمهیدات مذاکره به دقیقه هشتادونهم نیفتد. دوم اینکه اگر قرار است مذاکره‌ای صورت گیرد چه بهتر که ایران با پیشقدمی در این حرکت از مزیت‌های روانی و وجاهت بین المللی آن بهره‌مند شود. سوم اینکه طرفین باید این شجاعت را داشته باشند که سخن نو آورند. سه دهه است که سیاستمداران هردوطرف بدون هیچ هزینه‌ای طرف دیگر را در برابر مستمعین داخلی به باد انتقاد می‌گیرند. باید چشم‌ها را بشوییم و از همه مهم‌تر باید گفت‌وگوها کاملا‌ شفاف و دور از پیغام و پسغام‌های پنهانی و حرکت‌های خزنده و استفاده از میانجی‌های حرفه‌ای و احیانا بدنام صورت پذیرد. در گذشته چنین روش‌هایی (مثلا‌ در مورد <قضیه ایران- کونترا> با شرکت سرهنگ آلیور نورث و میانجیگری فردی به نام قربانی‌فر) نتایج تلخی برای طرفین به بار آورده است. چه خوب گفته‌اند قدیمی‌ها که شتر سواری دولا‌دولا‌ نمی‌شود. اگر قرار است روابط با دشمن دیرینه‌ای مانند آمریکا عادی شود بیاییم به صراحت اعلا‌م کنیم و مردم خود و جامعه جهانی را کاملا‌ در جریان قرار دهیم تا نه آب به آسیای میانجی‌های فرصت‌طلب منطقه‌ای ریخته و نه کار ملتی را به دست شخصیت‌های مشکوک سپرده باشیم. ‌

دکتر احمد صدری استاد جامعه‌شناسی و صاحب کرسی گورتر (مطالعات ادیان) در دانشگاه لیک‌فارست شیکاگو است.