محرم در قاب تعزیه

برگزاری ایام سوگواری در مازندران

ماه محرم ، یادآور رشادت ها و ایثارگری های سالار و سرور آزادگان عالم حضرت حسین بن علی علیه السلام و یاران وفادارش است.

تکیه ها، حسینیه ها و مساجد شهرستان های استان مازندران از جمله شهرستان بابل در ماه محرم شاهد پرشورترین صحنه های عزاداری و نوحه خوانی در رثای سرور شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام، سومین ستاره تابناک آسمان امامت و ولایت است.در دهه اول ماه محرم، این عزاداری ها همه شب با شکوه خاصی بعد از اقامه نماز مغرب و عشا آغاز می شود. پس از سخنرانی روحانیان و وعاظ و مراسم سینه زنی و کرب زنی این مراسم ها با اطعام گسترده عزاداران و اهالی محل پایان می یابد.

هزینه برپایی این مراسم های مذهبی و اطعام سوگواران و عزاداران حسینی از محل موقوفات و کمک های مردمی تأمین و پرداخت می شود. مردم استان مازندران همه ساله به مناسبت

فرا رسیدن ماه محرم، علاوه بر مراسم سخنرانی و مداحی سنت های ویژه خود را اجرا می کنند. مردم مؤمن و سوگوار استان مازندارن غیر از مراسم سخنرانی و استفاده از مبلغان، مراسم سینه زنی و زنجیرزنی را در روز و شب های محرم در سطح شهر و روستاهای استان با سازماندهی اداره تبلیغات اسلامی برگزار می کنند.

از جمله مراسم های سنتی عزاداری و سوگواری مازندرانی ها برگزاری مراسم تعزیه است که در بیشتر روستاها و شهرها درباره موضوع به شهادت رسیدن یاران امام حسین علیه السلام اجرا می شود. از دیگر مراسم مردم عزادار، تشکیل دسته های عزاداری و سینه زنی و زنجیرزنی با لباس های مختلف همدست در سنین کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان است.

دیگر مراسم های سنتی مردم استان عبارت است از: حمل گهواره حضرت علی اصغر علیه السلام، حمل نماد شمربن ذی الجوشن، حمل نماد امام سجاد علیه السلام، نمایش اسیر کردن اهل بیت امام حسین علیهم السلام در قالب اسیر کردن ۵۰ تن از کودکان با حالت آه و شیون و شلاق زدن کودکان از سوی دشمنان و نمایش شور و شعف دشمنان و به آتش کشیدن خیمه های نمادین که به صورت مجزا و پشت سرهم و با تزئین لباس های مخصوص در سطح روستاهاست.

در کنار مرثیه خوانی، سینه زنی و زنجیرزنی و کرب زنی هیأت های عزادار که کرب شامل ۲ قطعه کوچک چوبی است که در کف دستان قرار می گیرد و با خواندن اشعار مداحان به صورت ۲ ضرب، ۳ ضرب و ۷ ضرب و چند ضرب به هم کوبیده می شود، حکایت از حزن و اندوه است، مراسم های دیگری همچون پرده خوانی، شامل پارچه های پرده ای از نقاشی صحنه های درگیری ظهر عاشورا و تصاویر سربازان و افراد شرکت کننده در نبرد حق علیه باطل و اشقیاء و اتقیاء و ظلم و ستمی که بر امام حسین علیه السلام و اصحاب با وفایش که از سوی نقال روایت می شود.

● آداب ماه محرم در بابل

در شب و روز هفتم ماه محرم، مردم عزادار و سوگوار و هیأت های عزادار محلات در تکایا و سقاتالارهای این شهرستان از جمله پیرعلم، امامزاده قاسم، کیجا تکیه، ابوالحسن کلا، شیاده، شهیدآباد، لنگور مقری کلا و سایر سقاتالارهای روستاها، مراسم های ویژه سنتی هفتم محرم را که منتسب به حضرت باب الحوائج حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام است، با شکوه خاصی به جای می آورند.

براساس یک سنت جاری، مردم سوگوار و هیأت های عزادار بابل به انگیزه مصادف شدن روز هفتم محرم با مسدود شدن آب روی اصحاب با وفای امام حسین علیه السلام و به یاد سقای تشنه لب کربلا، با تجمع در این اماکن متبرک و روحانی، برای رفع حاجات خود و برآورده شدن مشکلات و شفای عاجل بیماران، مراسم نذر و نیاز و توسل را به جای می آورند. آنان با خیرات کردن چای، شیر، شربت و حلوا و نان های قندی و سوخاری میان عزاداران و قربانی کردن گوسفند در این مکان ها به سوگ نشسته و خاطره جانبازی ها و رشادت های سالار دشت نینوا، حضرت ابوالفضل علیه السلام، علمدار و حماسه سازان عاشورا را گرامی می دارند.

در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی این عزاداری ها با مجالس وعظ و تعزیه و دسته روی به اوج خود می رسد و مردم با پوشیدن جامه های سیاه با حزن و اندوه خاصی در سطح تکایا و مکان های مذهبی محلات شهر و روستا تجمع کرده و با دسته روی از هر محله به سایر محلات و روستاهای همجوار عزاداری می کنند. دسته های عزادار شامل سینه زنان، زنجیرزنان و کرب زنان در سطح شهر بابل با عبور از محلات در مقابل مسجد یا تکیه هر محله عزاداری می کنند. این مراسم در محوطه و صحن امامزاده قاسم و تکیه پیرعلم بابل از ویژگی خاصی برخوردار است. عزاداران در این مراسم علاقه مندی و پایبندی خود را به ساحت مقدس خاندان عصمت و طهارت ابراز می دارند.

● سنت دیرینه تعزیه در ماه محرم

تعزیه، یک مراسم نمایشی و مذهبی است که ابتدا به منظور همدردی برای سالار و سرور شهیدان عالم حضرت حسین بن علی علیه السلام و تشریح وقایع شهادت آن امام همام و یاران وفادارش به وجود آمده بود که به صورت روضه خوانی در منازل شخصی برگزار می شد. بعدها در تکایا و مکان های مذهبی و سقاتالارها ادامه یافت تا در نهایت تبدیل به تعزیه نمایشی شد.

معمولاً هر تعزیه از ۱۰ تا ۱۵ بازیگر و چند نوازنده طبل و شیپور و قره نی و سنج و دهل تشکیل می شود که در مواقع ضروری داستان، تعزیه خوانان را یاری می دهند.

تعزیه به علت نمایشی بودن و درک صریح آن همواره مورد اقبال عموم مردم قرار دارد. این سنت با زنده نگاه داشتن خاطره حماسه سازان عاشورا، شخصیت ارزنده و ارزشمند آنها را نیز در اذهان مردم مقدس و پویا می دارد. از یازدهم محرم مراسم سخنرانی و وعظ و تعزیه در حسینیه ها و تکایا و زینبیه ها و منازل مردم و مشتاقان اهل بیت علیهم السلام به تلاوت تا پایان ماه محرم و ماه صفر ادامه می یابد. برخی از این مراسم صبح زود پس از اقامه نماز صبح و برخی در عصر قبل از اذان مغرب برگزار می شود و مدت این روضه خوانی ها یک هفته تا ۱۰ روز است و بر سردر منازلی که مداحی و سخنرانی در ماه محرم در آن برگزار می شود، بیرق ها و پارچه هایی از مجلس عزاداری امام حسین علیه السلام به چشم می خورد.

● محرم در بلده نور

سینه زنی سنتی یا به اصطلاح محلی (گرد سینه) یا

(کمری سینه) شکلی از عزاداری در بلده نور است که از گذشته های دور به یادگار مانده و جزو سنت و شناسه ما در عزاداری ها به شمار می رود و چون نوع سینه زدن آن به شکلی خاص و جذاب اجرا می شود، جوانان وکودکان را جذب خود کرده که موجب می شود این سنت از بین نرود.با توجه به این که شکل جدید سینه زدن یعنی سینه زدن شور نیز در بلده نور، میان جوانان مد شده، اما سینه زدن سنتی جایگاه خود را حفظ کرده است.

شور و شوق کودکان برای ایستادن در صف برای سینه زدن تماشایی است و تا صف کودکان تکمیل شود نیمی از زمان سینه زدن می گذرد. بخصوص که در صف کودکان ترتیب قد از اهمیت زیادی برخوردار است و افراد با قد بالاتر سعی می کنند که در انتهای صف قرار نگیرند. عزاداران طوری صف تشکیل می دهند که گرداگرد تکیه این صف ادامه دارد و به صورت دایره وار دور تکیه ایستاده و ردیف دیگری نیز در روبه رو قرار می گیرد و این شکل ایستادن دالانی را تشکیل می دهد که مداح برخلاف سینه زنی های دیگر که ایستاده است، در امتداد صف عزاداران حرکت کرده و با تکان دادن دستان خود به شکلی نمایشی بر شور وحال سینه زدن می افزاید.

یکی از بهترین مداحان سینه زنی سنتی شعبان سعیدی - پیرمرد کهنه کار- است و سیدهدایت الله حسینی، حاج قاسم سعیدی، یونس سپهریان، محمد عباسی، اصغر موحدنیا، مجید سعیدی نیز جزو مداحان هستند.

مهم ترین گزینه ای که موجب جذابیت کار می شود، منظم بودن است، چون نحوه حرکت دست ها در این روش خیلی سریع و موزون است، معمولاً افرادی که شکل اصلی این نوع سینه زدن را به خوبی فرا گرفته اند در کنار یکدیگر قرار می گیرند و در صورتی که نفر کناری نتواند درست سینه بزند موجب بی نظمی در شکل سینه زدن می شود.

نوع مداحی و اجرای آن نیز منحصر است و با چند نوع مدح منحصر به خود که از قدیم به یاد گار مانده می توان اجرا کرد.

نحوه سینه زدن نیز در ۴ شکل، در زمان های مختلف بسته به نوع مدح، اجرا می شود .در ابتدا تا صف عزاداران تکمیل شود سینه زدن به صورت آرام آرام اجرا می شود، به اصطلاح علمی تر، افراد خود را برای سینه زدن گرم می کنند. با تغییر مدح و آهنگ آن، نحوه سینه زدن تغییر کرده و سریع تر اجرا می شود که در این مرحله افرادی که مهارت بیشتری دارند از دیگران متمایز هستند و در این مرحله کمی برای تازه کارها اجرای آن سخت است. معمولاً مدح این مرحله جن و ملک قربان تو است. مرحله سوم که مدح آن «یا علی یا علیا یا علی» است، دست ها دیگر پایین نیامده و به سمت بالا حرکت می کند.

مرحله چهارم که مدح آن «حسین، حسین، حسین» است، با تک سینه ای که زده می شود فقط یک بار دست ها سریع به پایین حرکت می کند. در مرحله آخربا یا علی و یا حسین گفتن عزاداران، مراسم به پایان می رسد. مدت این سینه زدن تا یک ساعت هم طول می کشد و برخلاف دیگر سینه زدن ها انرژی زیادی صرف می شود.

البته این جزئیات کار بود که عنوان کردم و قصدم معرفی این نوع سینه زدن بود که فقط دیدن آن از نزدیک جالب است و با کلمات نمی توان آن را تشریح کرد. اما چه موزون عزاداری شود چه غیرموزون، مهم نفس عمل است و انشاءالله با این عزاداری ها هرچه بیشتر با نحوه زندگی ائمه اطهار آشنا شویم وآزادگی و شجاعت امام حسین علیه السلام را در زندگی خود،سر مشق و الگو قرار دهیم.

حسنعلی زندپوری