کتابخوانی شبانه روی امواج رادیو

گزارشی از برنامه «کتاب شب» که روی آنتن رادیو تهران می رود

برای تهیه گزارش از برنامه «کتاب شب» رادیو تهران که در ساختمان قدیمی رادیو ضبط می‌شود، به میدان ارگ می‌روم. وقتی آن شلوغی مرکز قدیمی شهر، خیابان‌های بهسازی شده به سبک قدیم و آن همه هیاهو و جنب و جوش را می‌بینم، حس سرزندگی و نشاط بیشتری به من دست می‌دهد.

محسن حکیم معانی، سردبیر برنامه برای اهل ادبیات فرد شناخته‌شده‌ای است، هم به واسطه نقدهایش و هم به دلیل حضورش در برنامه کتاب شب. او سال‌هاست در مطبوعات نقد می‌نویسد و برای رادیو برنامه می‌سازد.

‌وی درباره برنامه کتاب شب می‌گوید: این برنامه کاری از گروه شامگاهی رادیو تهران است که از سال ۷۰ پخش می‌شود. کتاب شب هر هفته با داستان‌ها و رمان‌های مختلف از ساعت ۲۳ و ۳۰ دقیقه به مدت نیم ساعت روی موج FM ردیف ۹۴ مگاهرتز پخش می‌شود. در این برنامه از شنبه تا پنجشنبه یکی از آثار نویسندگان خارجی و ایرانی روایت می‌شود و روزهای جمعه به نقد و بررسی اثر خوانده شده، خواهیم پرداخت. در کتاب شب، شنوندگان علاوه بر سرگرم شدن و شنیدن داستان، با نویسندگان و زندگی‌نامه، سبک نویسندگی و شخصیت‌های مختلف آشنا می‌شوند.

معانی درخصوص ملاک‌ انتخاب کتاب‌ها می‌گوید: آنچه در انتخاب کتاب‌ مدنظر قرار می‌گیرد وجه شنیداری آن است. برخی کتاب‌ها خواندنی و به عبارتی ذهنی هستند و قابلیت شنیداری شدن ندارند و بعضی برعکس هستند چون داستان‌ها خلاصه می‌شوند، یکی دیگر از معیارهای انتخاب کتاب‌ها، قابلیت خلاصه شدن آنهاست. در مراحل بعدی، محتوای جذاب و همچنین نویسنده و سبک نوشتاری آنها مهم است.

سردبیر کتاب شب در پاسخ به این پرسش که آیا برای روایت داستان‌ها نیاز به کسب اجازه از مولف یا درخصوص کتاب‌های خارجی اجازه مترجم ضروری است، بیان می‌کند: بیشتر ناشران از این که کتاب‌هایشان در این برنامه خوانده ‌شود، استقبال می‌کنند و برخی‌ها حتی ما را حمایت می‌کنند، چون یک تبلیغ برای کتاب محسوب می‌شود. خود من قبل از این که سردبیر کتاب شب باشم، یکی از شنونده‌های آن بودم و همیشه دوست داشتم کتابی را که در برنامه روایت می‌شود، تهیه کنم و بخوانم. بیشتر مخاطبان با شنیدن خلاصه‌ای از داستان، بیشتر مشتاق می‌شوند خود کتاب را تهیه کنند و آن را بخوانند.

وی درباره این که بیشتر شنوندگان به شنیدن چه نوع داستان‌هایی تمایل دارند، می‌گوید: شنوندگان از طریق سایت رادیو تهران پیشنهادها و انتقادهای خود را مطرح کرده، بسیاری از مخاطبان یا همکاران نیز از طریق پیامک و تماس‌های تلفنی کتاب موردنظر خودشان را معرفی می‌کنند و تمایل دارند در این برنامه خوانده شود. با توجه به این که شنوندگان، سلایق و علاقه‌های مختلفی دارند نمی‌توان گفت بیشتر به شنیدن چه نوع داستان‌ها یا رمان‌هایی تمایل دارند.

● روایت‌های شبانه با صدای بهروز رضوی

بهروز رضوی گوینده، مجری تلویزیون و بازیگری است که صدایش آدم را به یاد قصه‌های شب رادیو می‌اندازد. او به عنوان گوینده کتاب شب، سال‌هاست با برنامه همکاری می‌کند.

وقتی از او درباره ویژگی‌های یک گوینده موفق رادیویی می‌پرسم، چنین پاسخ می‌دهد: براساس تجربیات من، رعایت اصول اولیه گویندگی و آشنایی با تکنیک‌های گویندگی و بهره‌گیری از فرهنگ غنی واژگان، همه به آموخته‌ها برمی‌گردد چون اصل اول در گویندگی، سواد گویندگی است که این با سواد آکادمیک فرق می‌کند. چه بسیار تحصیلکرده‌هایی که توان این کار را ندارند و چه‌بسا کسانی که با سواد گویندگی، قابلیت‌های خود را نشان داده‌اند.

سواد گویندگی با مطالعه و تحقیق عجین است و من توصیه می‌کنم حتما مطالعه و پژوهش در دستور کار گویندگان و علاقه‌مندان این حرفه باشد. نکته دیگر این که هر چه گوینده با متن و مخاطب خود صمیمی‌تر و بی‌ادا و اصول‌تر باشد موفق‌تر است، چون شنوندگان بسیار نکته سنج و تیزهوش‌ هستند. باید با صداقت و روراستی در خدمت آنها بود. اگر صداسازی کنیم و خودمان نباشیم، مخاطب متوجه می‌شود و برنامه را دنبال نمی‌کند.

محمدرضا گودرزی ـ که بازنویسی کتاب‌ها را به‌عهده دارد ـ درباره بازنویسی کتاب‌ها این‌گونه توضیح می‌دهد: مدت بازنویسی کتاب‌ها براساس نوع کتب، حجم و قابلیت شنیداری آنها متفاوت است، البته آن هم با توجه به آشنایی‌ای که با نویسنده یا سبک نوشتاری او و احاطه‌ای که هر شخصی بر داستان و ادبیات دارد، تفاوت دارد. در مجموع، بازنویسی هر کتاب حدود یک هفته زمان می‌برد. متن‌هایی که از درونگرایی و ذهنیت‌گرایی ببیشتری برخوردار باشد، زمان بیشتری برای بازنگری می‌طلبند.

وی در ادامه سخنان خود درباره مهارت‌های ضروری در بازنگری کتاب می‌گوید: در اولین مرحله، آشنایی با ادبیات و نویسندگان و شناخت انواع متن‌ها مهم است. دانستن تلخیص و نقد و تحلیل نیز از مولفه‌هایی است که نباید از آن غافل شد. آنچه باید مدنظر باشد این که تم اصلی داستان و خط اصلی‌اش تغییر نکند. به عبارت بهتر می‌توان گفت در متن شنیداری مخاطب نباید احساس چندپارگی کند و متوجه حذف قسمت یا بخش‌هایی از داستان شود چون متن باید یکدست و بدون کمترین تغییر در مسیر اصلی باشد تا مخاطب با داستان ارتباط برقرار کند.

گودرزی در پاسخ به این پرسش که در بازنگری کتاب چه قسمت‌ها یا بخش‌هایی حذف می‌شود، می‌گوید: باید در نظر داشت قسمت‌هایی از کتاب، ذهنی و درونگراست و شنونده از طریق شنیداری نمی‌تواند با آن ارتباط برقرار کند و بخش‌هایی هم امکان پخش از رسانه ملی ندارد و قسمت‌هایی نیز به خط قرمزها و توجه به طیف وسیع و قشرهایی از شنوندگان برمی‌گردد که قابلیت بازنویسی ندارد.

او که در شب‌های جمعه همراه دیگر عوامل به نقد و تحلیل کتاب خوانده شده می‌پردازد، اذعان می‌کند: شب‌های جمعه کتاب خوانده شده با حضور دیگر کارشناسان نقد و بررسی می‌شود و درباره ساختار، تناسب داستان و عناصر آن، پردازش شخصیت‌ها، انتخاب راوی و روش کار نویسنده به بحث و کارشناسی می‌پردازیم. به جرات می‌توان ادعا کرد شنوندگان بیشتری در این شب مخاطب برنامه‌ هستند و اطلاعات بیشتری درباره داستان و نویسنده کسب می‌کنند.

● کتابی که هر شب ورق می‌خورد

شنیدن داستان‌های رادیویی با صداهای ماندگار گویندگان برای هیچ شنونده‌ای خالی از لطف نیست و بیشتر تداعی‌گر روزهای کودکی است و لحظه‌هایی که با شنیدن داستان‌های شبانه سپری می‌شد.

با وجود گذشت سال‌ها، همچنان روایت‌ها ادامه دارد. یکی از این برنامه‌های رادیویی که داستان‌ها و رمان‌های مشهور ایرانی و خارجی را روایت می‌کند، «کتاب شب» از رادیو تهران است که هر شب همنشین شب‌های شنوندگان می‌شود. این برنامه‌ با همکاری محمود احمدی تهیه‌کننده، بهروز رضوی گوینده، احسان پویا کارشناس و منتقد، معصومه خادم‌نیا، محمدرضا گودرزی و مریم نیکرو نویسنده پخش می‌شود.

مریم کریمی